تو فرشته‌ای همسرم
امیرالمومنین در ستایش فاطمه علیها‌السلام
اشاره:
حضرت صدیقه طاهره، دخت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ستایشگران بی شمار دارد و از فضایل، مناقب و مقامات عالیه او ستایش های فراوانی شده است. دوست و دشمن، به کمال و عظمت او اعترافات کرده و جلالت شأن وی را ستوده‌اند. در این مجموعه قصد آن داریم تا ستایشها و ستایشگران بانوی آب و آیینه را به منظر چشم شما آوریم.
امیرالمومنین علی علیه‌السلام ولی اعظم خدا و حجت بالغه الهی، همسر حضرت زهرا است که مدت نه سال با آن بانوی معظمه دو جهان زندگی کرده و علاوه بر جهات غیبی و اطلاع از ماوراء طبیعت از بعد ظاهر هم بر اثر کثرت معاشرت، شخصیت والای فاطمه طاهره، همسر عزیز خود را به خوبی شناخته و لمس کرده است. اکنون آن ولی اعظم خدا برای همسر خود اوصافی را ذکر کرده که حیرت انگیز است چنان که مخاطبات امام امیرالمومنین با حضرت زهرا، حاکی از رفعت شأن والای آن بانوی دو جهان است و اوج کمالات او را نشان می‌دهد.
حضرت علی علیه‌السلام در یکی از خطابات خود به حضرت زهرا او را با عنوان «یا سَیدَتی» مخاطب قرار می‌دهد؛ او که سید اوصیا، فخر اولیا، قدوه اهل تقوا و امام و پیشوای مومنان است فاطمه را سیده و بانوی سرافراز و بی نظیر می‌خواند و توصیفات و ستایشهای فراوانی که ایشان از حضرت زهرا علیها‌السلام فرموده، ظرایف و لطایفی برای اهل نظر و اندیشه است و اینک مواردی را ذکر کرده و قبل از آن یادآور می‌شویم که برخی از توصیفات امام مومنان از همسر گرامی و پر افتخار خود، فاطمه زهرا، به زمان حیات آن بانوی آسمانی مربوط است و قسمتی دیگر به بعد از شهادت و درگذشت جانسوز حضرت زهرا علیها‌السلام مرتبط می‌باشد.
وقتی تو بودی؛ قسمت اول:
الف. هنگامی که حضرت زهرا علیها‌السلام خطابه خود در مسجد پیامبر را به پایان بردند و با جفای آن نابکاران مواجه شدند، دل شکسته به خانه آمدند و طی سخنانی گله آمیز، دردهای بی شمار خود را با همسر خویش، حضرت امیرالمومنین بازگو کردند و به سوی خدا شکایت برده و حتی از پروردگار، طلب مرگ نمودند. امیرالمومنین علیه‌السلام در پاسخ آن حضرت سخنانی گفتند از جمله: نَهْنِهی عَن وَجدِکِ یا ?بْنَةَ الصَفوةِ وَ بقیةَ النُبُوة... 1
از حزن و اندوه، خویشتن داری کن ای دختر صفوه و پیامبر برگزیده الهی و ای باقیمانده نبوت و بازمانده پیامبری...
فراز «وَ بَقیةُ النُبُوَّة» بسیار جالب است و می‌تواند حامی پیامی مهم و رمزی دقیق باشد. آری! این کلمه، گویای آن است که حضرت فاطمه امتداد نبوت رسول خدا بود و گویا با وجود حضرت زهرا، نبوت پیامبر خاتم قطع نشده بود و همچنان استمرار داشت. فاطمه بقایای نبودت بود؛ فاطمه بقیه جویبار پیامبری و نبوت رسول الله به شمار می‌رفت و به تعبیر دیگر سیر نبوت با وفات پیامبر اکرم بریده نشد و پایان نیافت زیرا فاطمه آن حرکت را ادامه می‌داد و با وجود پربرکت ایشان، نبوت از بین نرفت. و بنابراین فاطمه چهره دوم پیامبر اسلام بود و برنامه‌ها و کارهای او عنوان اجرای برنامه‌های پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را داشت.
ب. حضرت زهرا هنگامی که می‌خواست به امام علی علیه‌السلام وصیت کند، اظهار داشت: یَابنَ عَمِّ مَا عهدتَنی کاذبةً وَ لاخائنَةً و لاخالفتُکَ مُنذُ عاشَرتَنی
ای پسر عمّ من! هرگز از من دروغی نشنیدی و هرگز از من خیانتی سراغ نداری، از زمانی که با من معاشرت کردی هرگز با تو مخالفت نکردم!
حضرت امیرالمومنین علیه‌السلام در پاسخ به همسر عزیز خود فرمود: مَعاذَالله اَنتِ اَعلَمُ باللهِ وَ اَبَرُّ وَ اَتقی? وَ اَکرَمُ وَ اَشدُّ خوفاً مِنهُ وَ اللهِ جَدَّدتِ عَلیَّ مُصیَبةَ رَسولِ اللهِ صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَ آلهِ وَ لَقد عَظَّمَت وَفاتُکِ وَ فَقدَتُکِ فَاِنا لله وَ اِنا الیهِ راجِعون 2
پناه بر خدا! (ازاینکه تو دروغ بگویی یا خیانت کنی و یا با خواسته‌ها و گفتار من مخالفت بنمانی!) تو از همه به ذات خداوند داناتری؛ تو از هر کسی نیکوکارتر، پرهیزکارتر، و گرامیتری و خوف تو از خداوند از هر کسی شدیدتر است. به خدا سوگند! تو «با خبر دادن از مرگت» مصیبت رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را بر من تجدید کردی و فاجعه درگذشت آن حضرت را دوباره زنده نمودی و قطعا درگذشت تو بسیار سنگین و غیرقابل تحمل است پس من سوگمندانه می‌گویم: «انالله و انا الیه راجعون»
و گویا با ذکر آن اوصاف و مزایا می‌خواستند بگویند تو و دروغ؟ تو که صاحب این مقامات و مدارجی! آن صفات ملکوتی تو کجا و خیانت کجا!
خوانندگان عزیز! در این اوصافی که امیرالمومنین علیه‌السلام همسر خود را با آن می‌ستاید باید تامل کرد: «اعلم بالله، ابرّ، اتقی، اکرم، و اشدّ خوفاً منه»، و در آخر فاطمه را تجدید کننده مصیبت جانسوز درگذشت پیامبر دانستند و در نهایت از شدت فشار این مصیبت- یعنی شهادت فاطمه- که زمان آن نزدیک بود «انالله» گفتند.
آری! ایشان با ذکر آن صفات می‌خواستند بگویند: ای خوبتر از همه! چه کسی به پایه رفیع علم و یقین تو به خدا می‌رسد؟ ای نیکوکارتر از همه! کجا دیگری به مقام نیکوی تو می‌رسد؟ ای باتقواتر از همه! تقوای تو کجا و تقوای دیگران کجا؟ ای گرامی و ارجمند بانوی من! کجا دیگری به پایه رفیع و جایگاه بالای تو دست می‌یابد؟ ای خائفتر از همه نسبت به خداوند! هیچ کس به پایه خوف و خشیت تو از خدا نمی‌رسد.
و منظور ایشان از جمله «انتِ جدّدتِ» این بود که اگر فرض می‌شد که مصیبت از دست دادن پیامبر بزرگوار از یاد برود و آرامشی برای من پیدا شود اما مصیبت جگرسوز و فقدان جانکاه تو آن مصیبت را تجدید کرده و زنده ساخت و این فاجعه دیگر از یاد نخواهد رفت.
و ذکر آیه کریمه در آخر، به این مطلب اشعار دارد که این مصیبت جانکاه و توان فرسا چاره پذیر نیست و با آن آرامشی نخواهد بود مگر اینکه علی علیه‌السلام دل خوش کند که به زهرای عزیز خود ملحق خواهد شد.
وقتی تو رفتی، قسمت دوم:
و اما بخش دوم سخنانی است که امیرالمومنین علیه‌السلام در مورد حضرت زهرای طاهره بعد از وفات ایشان گفته‌اند و توصیفی است که ایشان از همسر آسمانی خود بیان کرده‌اند.
اسبغ بن نباته می‌گوید: من خود شنیدم که امام امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمود: وَاللهِ لَاَتَکَلِّمَنَّ بکلامٍ لایَتَکَلِّمُ بهِ غَیری اِلا کَذَّاب سوگند به ذات خدا کلامی را می‌گویم که کسی جز من آن را نمی‌گوید مگر اینکه آدمی کذاب بوده و وجودش با دروغ عجین شده باشد (وگرنه حتی دروغگوی معمولی هم این سخنان را نخواهد گفت)
آن گاه فرمودند: وَرَثَت نَبیِّ الرَّحمَةِ وَ زَوجَتِی خَیر نِساءِ الاُمَةِ وَ اَنا خَیر الوَصِیین3 من وارث نبی رحمتم و از او ارث برده‌ام و همسر من بهترین زنان امت است و من خود، بهترین وصیین می‌باشم.
بنگرید که علی علیه‌السلام همسر گرامی و بلندپایه خود را به عنوان «خیر نساء الامة» معرفی می‌کند و به همین کلمه بسنده می‌نماید؛ زیرا روشن است که این امت بهترین امت های جهان هستی است. کُنتُم خَیرُ اُمةٍ اُخرِجَت لِلناس...4
به سخن صریح قرآن، امت اسلام بهترین امت جهان است، به کلام صریح امام امیرالمومنین، فاطمه خیر نساء این امت و والاترین بانوان آخرین امت است؛ بنابراین بهتر و برتر بودن آن معظمه دوران از زنان جهان، با کلام امیرالمومنین ثابت می‌شود.
به راستی که برای آن بانوی با جلالت افتخار است که همسرش این گونه از طرز برخورد، رفتار عالی و منش کریمانه او سخن بگوید و نقاط بسیار روشن و پرتلؤلؤ زندگی پر بارش را یاد کند.
شگفتا چگونه بانویی است که حتی برای یک بار هم شوهر خود را در طول زندگی ناراحت نکرده و به خشم و غضب نیاورده و هرگز با امر او عصیان و مخالفت نکرده است و کدام فضیلت، مزیت و شرفی در زندگی خانوادگی برای یک زن بالاتر از این است که مردش به صراحت بگوید من هر وقت به او نگاه می‌کردم همه غم و غصه هایم فرو می‌ریخت؟
مهمتر اینکه این جمله از جهات مختلف، اطلاق دارد. غم و اندوهم هر گونه بود، کم یا زیاد، سطحی یا عمیق و ریشه دار برطرف می‌شد. به نظر و نگاه هم اطلاق دارد که یک نگاه یا نگاه‌های مکرر و متعاقب یا حتی همان نظر اول به چهره گیرا و گشاده و آغوش باز فاطمه، درد و رنج را از قلب مولا می‌برد آن گونه که خود به آن تصریح کرده‌اند.
هنگام نوشتن این مطالب به این فکر افتادم که آیا بعد از وفات پیامبر نگاه کردن به فاطمه غم و اندوه را از امیرالمومنین رفع می‌کرد یا خود غمی بر غم های مولا می‌افزود؛ زیرا ناپاکان، اندام و ارکان پیکر زهرا را در هم شکسته و او را به دست اندوهی جانکاه سپرده بودند.
آیت الله کریمی جهرمی
تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه - حسین عسگری
1- بحارالانوار، ج 29، ص 324
2- روضه الواعظین، فتّال نیشابوری، 1/ ص 151
3- کشف الغمه، ج 2، ص 33، بحارالانوار، ج 43، ص 143
4- سوره آل عمران، آیه
110
