150 اصل برای زندگی دینی یا قانون اساسی مسلمانی
شماره 2 : اصل نخست از بخش اول؛ كليات جهانبينى اسلام (شامل 5 اصل)
اسلام براى شناخت جهان و حقايق دينى از سه نوع ابزار بهره می‌گيرد و هر يك در قلمرو خاص خود معتبر مى‌داند. اين ابزار سه گانه عبارتند از:
1. حس، كه مهمترين آن، حس شنوايى وبينايى است.
2. عقل و خرد، كه در قلمرو محدودى بر اساس اصول و مبادى ويژه‌اى به طور قطعی و يقينی حقيقت را می‌یابد.
3. وحى، كه وسيله ارتباط انسانهاى والا و برگزيده با جهان غيب است.
دو راه نخست جنبه عمومى دارد و تمام افراد بشر مى‌توانند در شناخت جهان از آن دو، بهره بگيرند، همچنانكه در فهم شريعت نيز مؤثر و كارساز می‌باشند، در حاليكه راه سوم، از آنِ افرادى است كه مورد عنايت خاص خداوند قرار گرفته‌اند و بارزترين نمونه آن پيامبران الهى مى‌باشند.
از ابزار حس فقط مى‌توان در محسوسات استفاده نمود، همچنانكه از خِرد در موارد محدودى بهره مى‌گيريم كه مبادى و مقدمات آن را دارا باشد، اما قلمرو وحى وسيعتر و گسترده‌تر است و در زمينه‌هاى مختلف اعم از عقايد و تكاليف نافذ و رهگشاست. قرآن كريم درباره اين ابزار در آيات متعدد سخن گفته است كه دو نمونه را يادآور مى‌شويم:
در مورد حس و عقل مى‌فرمايد:
وَاللهُ أَخْرَجَكُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالاَْبْصَارَ وَالاَْفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ 1
خدا شما را از متولد ساخت بيرون آورد در حاليكه چيزى نمى‌دانستيد، و براى شما گوش و چشم و دل قرار داد تا شكرگذار باشيد.
«افئده» جمع فؤاد بوده و مقصود از آن، به قرينه سمع و ابصار، عقل و خرد آدمى است. پايان آيه نيز كه فرمان به شكرگزارى مى‌دهد، مى‌رساند كه انسان بايد از هر سه قوه بهره بگيرد، زيرا معناى شكر، به كار بردن هر نعمتى در جاى مناسب آن است.
شاید کسی بگوید حس و عقل برای شناخت و رشد کافی است! اما باید از چنین شخصی پرسید که آیا قبول ندارد که بسیاری از موضوعات، خارج از حیطه‌ی حس و عقلند و نیز آدمی حتی در امور عقلی نیز نتوانسته به اوج آن دست یابد.
در مورد وحى مى‌فرمايد:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُوحِي إِلَيْهِمْ فَسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُم لاَ تَعْلَمُونَ 2
پيش از تو نیز مردانی فرستادیم كه به آنان وحى مى‌نموديم، پس اگر نمى‌دانيد از اهل ذكر بپرسيد.
انسان مذهبى در شناخت جهان و مذهب از حس بهره مى‌گيرد، ولى غالباً ادراكات حسى پايه و زمينه داوريهاى عقل و خرد را مى‌سازند، همچنانكه از خرد در شناخت خدا و صفات و افعال او بهره گرفته مى‌شود، و دستاوردهاى هر يك از اين سه راه در جاى خود نافذ بوده و در كشف حقيقت معتبر مى‌باشد.3
شاید کسی بگوید حس و عقل برای شناخت و رشد کافی است! اما باید از چنین شخصی پرسید که آیا قبول ندارد که بسیاری از موضوعات، خارج از حیطه‌ی حس و عقلند و نیز آدمی حتی در امور عقلی نیز نتوانسته به اوج آن دست یابد. نشانه بارز کوتاهی این دو ابراز شناخت، قانونهای نقض شده فراوانی است که در تمام شئون زندگی آدمی از علوم تجربی تا انسانی از خلقت آدم تا امروز است.
اینجاست که جایگاه و ارزش ابزار دیگری که مکمل آن دو باشد آشکار می شود. دست یازیدن انسانها به هرآنچه به غیر از حس و عقل است مانند سحر و جادو، ستاره، اعداد و... ، حاکی از این خلاء و نیاز است اما بسیاری دانسته و ندانسته در پی سرابند و سومین ابزار شناخت که دست انسان را به ماورا می پیوندد وحی است!
1 ـ نحل/78
3 ـ نحل/43
4 ـ تزكيه و تصفيه نفس انسان از گناه وآلودگى مايه يك رشته الهامات مى‌گردد كه برخى نيز آن را نيز ابزار شناخت مى‌دانند.
