خانه های تاریخی استان فارس

نارنجستان قوام

نارنجستان قوام كه به موزه نارنجستان اختصاص یافته ، در خیابان لطفعلی خان زند واقع است ، و محل مسكونی و نیز محل كار قوام الملك بود. كار ساختمان نارنجستان قوام در سال 1290هـ . ق توسط "علی محمدخان قوام الملك" آغاز شد و در سال  1305 هـ. ق  توسط نوه او یعنی " محمدرضا خان قوام" پایان یافت.

درِ ورودی در جنوب بنا و در خیابان لطفعلی خان زند واقع شد ه است. این خیابان را برای حفظ ساختمان، كج احداث كرده اند. پس از گذر از هشتی ورودی، دو دالان از دو سو به حیاط نارنجستان راه می یابد. در دو طرف این راهروها، چند اتاق وجود دارد. در ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود) های این قسمت ساختمان و ساختمان شمالی آن به تقلید نقوش تخت جمشید، نقش هایی روی سنگ حك شده و در كنار آن نقش شیر، گورخر، سرباز و ... در آنها نـَقر ( حك) كرده اند.

در شمال حیاط ، ساختمانی سه طبقه وجود دارد. طبقه اول زیرزمین است و طبقه دوم با دو راهرو به اتاق ها و شاه نشین می رسد. در طبقه سوم دو اتاق در دو طرف شاه نشین واقع شده كه سقف زیبای آن، چوب كاری و نقاشی شده است. تمامی شاه نشین و اتاق ها، آینه كاری است و در آینه های سقف، مانند سایر آثار دوره قاجاریه در شیراز، تصاویر اروپایی جا گذاری شده است. درهای بنا همه خاتم كاری و منبت كاری شده است. در سمت راست، حیاط خلوت كوچكی وجود دارد. كاشیكاری رو كار این ساختمان و ساختمان جنوبی و تصویر آن بسیار زیباست.

این بنا كه بیرونی مجموعه است، چون محل كار قوام الملك بود، دیوانخانه قوام الملكی هم نامیده شده و از آنجا كه دارای درخت نارنج است، به نارنجستان نیز مشهور است. این ساختمان در سال 1345 زیر نظر دانشگاه شیراز قرار گرفت و در چند سال اخیر، دانشكده معماری و هنر دانشگاه شیراز در آن مستقر شده است.

گالری عكس نارنجستان قوام

خانه زینت الملوك

در ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارتی زیبا قرار دارد كه به دلیل سكونت خانم زینت الملوك قوامی، دختر قوام الملك چهارم، به این نام معروف است. این عمارت كه از آثار دوره قاجار است به فاصله یك كوچه با خانه قوام قرار دارد و به وسیله یك راه زیر زمینی با آن در ارتباط است، در حقیقت اندرونی خانه قوام ، و محل رفت و آمد محارم بود. ساخت بنا در سال 1290هـ . ق به وسیله علی محمدخان قوام الملك دوم آغاز شد و در سال 1307 هـ . ق به وسیله محمدرضا خان قوام الملك سوم به پایان رسید. در ورودی خانه زینت الملك معرق كاری شده و با عبور از هشتی، یك راهرو با زاویه شمال شرقی به حیاط راه می یابد.

در حیاط علاوه بر ازاره های سنگی حجاری شده و مشبك، دو باغچه زیبا و حوض بزرگ و كوچك مشاهده می شود. كاشی كاری هفت رنگ هلالی كه در پیشانی ساختمان جا گرفته از زیبایی خاص برخوردار است و تصاویر خورشید، دو فرشته، دو شیر شمشیر به دست همراه با آیه" نَصرُ مِن الله و فتّح قریب" به چشم می خورد. به جز ایوان بدون سقف در شرق حیاط ، در اطراف حیاط 20 اتاق وجود دارد كه به یكدیگر راه دارند. ساختمان غربی بنا دارای تالار شاه نشین آینه كاری و گچبری با تصاویر اروپایی است.

این ساختمان در سه ضلع دارای زیرزمین بسیار وسیع و گسترده ای است كه امروزه از آن به عنوان نگارخانه استفاده می شود.

عمارت باغ عفیف آباد

عمارت باغ عفیف آباد بین سال های 1243- 1241 هـ . ق به دستور" میرزا محمد خان قوام الملك شیرازی" ساخته شد و از قدیمی ترین بناهای قاجاری شیراز است.

بوستان عفیف آباد دارای بناهای چندی است كه درنوع خود كم نظیر و زیبا ، و شامل قهوه خانه سنتی و حمام خزینه ای است. قهوه خانه سنتی بنایی به سبك معماری ایرانی است؛ حیاط اصلی آن در مركز بنا، محدود به یك حوض كوچك زیبا و درختان نارنج است.

تالار قهوه خانه دارای شش حجره مزین به نقوش مُلهَم ( الهام گرفته )  از شاهنامه فردوسی است. حمام خزینه ای سنتی بنا دارای سردینه، گرمینه، خزینه و حوضچه ای برای آب سرد است. در دو دیواره خزینه نقش برجسته هایی از فرهاد كوه كن، خسروپرویز و نیز ورود حضرت یوسف (ع ) به مجلس زنان مصری، به چشم می خورد.

گالری عكس باغ عفیف آباد

بناهای نصیرالملك

مجموعه بناهای نصیر الملك شامل مسجد، منزل ، حمام ، آب انبار و ... در محله قدیمی "اسحق بیگ" شیراز واقع است. قسمت اعظم مجموعه در جریان خیابان سازی تخریب و ساختمان های جدید در آن احداث شد. آنچه اكنون از منزل نصیر الملك باقی مانده شامل تالار اصلی ، قسمتی از حیاط اندرونی ، بخش بیرونی و  زیرزمین است. " حاجی میرزا حسنعلی خان نصیر الملك" پسر سوم حاجی قوام الملك، از حكام فارس در دوره قاجاریه بود. تالار آینه به صورت قرینه ساخته شده و در دو ضلع آن دو اُرسی ( نوعی درِ قدیمی كه دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شده است )بزرگ سراسری با گره چینی های ظریف و شیشه های رنگی كه به دو حیاط اندرونی و بیرونی ارتباط دارد، مشاهده می شود. در دو ضلع دیگر تالار یك شاه نشین مركزی كه از دو طرف با ارسی به دو اتاق مجاور باز می شود، وجود دارد.

منزل نصیرالملك كه به دوره قاجار تبدیل شده ، مانند دیگر منازل قدیمی دارای زیرزمین پیچ در پیچ با قوس ها و نورگیرهای مشبك سنگی زیباست. برای نماسازی بنا از گچ كاری به شیوه ساسانی استفاده شده است. تزئینات  گچ و آینه عمده ترین تزئینات این منزل را تشكیل می دهد  و تالار و اتاق ها با نقوش تركیبی ایرانی و اروپایی پوشیده شده است. سقف هر طبقه تخته كوبی شده و دارای نقاشی هایی به سبك اروپایی است.

از مجموع 350 خانه تاریخی با ارزش كه در شیراز وجود دارد، دو خانه از دوره زندیه و بقیه از دوره قاجاریه است. گرچه ارزش باستان شناسی آنها از عالی تا متوسط ارزیابی می شود، اما بیشتر این خانه ها مسكونی است و از سوی سازمان میراث فرهنگی در دست مرمت قرار دارد. به عنوان نمونه می توان از خانه سعادت ، خانه شوریده شیرازی، خانه كازرونیان ، خانه عطروش ، خانه افشاریان ، خانه صالحی ، خانه محتشم و خانه فروغ الملك نام برد.

کتاب میراث فرهنگی استان فارس

زهره پری نوش - سایت تبیان