احكام شرعى تلاوت قرآن
(1)
گاه چگونگى تلاوت قرآن مشمول احكام تكلیفى شرعى مىگردد; گرچه این فصل بهطور عام، زیر مجموعه آداب تلاوت است که از جمله آنهاست: تلفظ صحیح كلمات قرآن، گوش دادن به تلاوت قرآن، تلاوت و حفظ قرآن، جواز خواندن متفرّق، نگهدارى مصاحف، خواندن غلط از روى عذر و غفلت و ناتوانى و قرائت در هر مكان و هر زمانى كه ممكن است و به هر یك از قرائتهاى رایج و مشهور در جامعه اسلامى و عدم جواز مسّ قرآن بدون وضو براى عموم و بدون غسل براى شخص جُنُب و حائض و....
1- كسى كه لهجه دارد و قرآن را مىخواند، اگر در ذهنش بداند كه تلفظ صحیح كلمه قرآنى چگونه است، ولى نتواند آن را به زبان بیاورد و یا اشتباه بخواند، آیا آنگونه كه مىخواند، مورد قبول پروردگار قرار مىگیرد و یا حتماً باید به صورت صحیح تلفظ نماید؟
آرى، مورد قبول خداوند متعال واقع مىشود; همانگونه كه در روایات نیز آمدهاست. از امام صادق(ع) نقل شده كه رسول خدا(ص) فرمود:«مرد عجمى از امت من قرآن را عجمى مىخواند، چون نمىتواند[ مراعات تجوید و محسّنات قرائت را نمىكند یا اعراب را غلط مىخواند] و فرشتگان آن را به عربى صحیح بالا مىبرند.»[1] گر چه شایسته است انسان قرائت صحیح و قواعد تجوید را فراگیرد و در حد امكان رعایت نماید، زیرا كمال قرائت قرآن و ثواب بیشتر آن بسته به رعایت بیشتر آداب تلاوت آن است.
خانهاى كه قرآن در آن خوانده نمىشود [اهل خانه قرآن نمىخوانند] و یاد خدا نمىشود، بركتش كمشده و ملائكه از آن خانه مىروند و شیاطین وارد آن خانه مىشوند
2- كسى كه قرآن را در مكتبخانه و به شكل نادرست حفظ كرده، آیا مىتواند آن را همانطور بخواند؟
قرآن كریم مىفرماید: (فَاقْرَءُواْ مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْءَان); هر قدر كه براى شما میسور و ممكن است قرآن بخوانید.[2] پیامبر گرامى اسلام(ص) نیز فرموده است: «بر تو باد كه در هر حال و توانى كه هستى قرآن بخوانى.»[3] بنابراین و با توجه به سفارش امامان معصوم(ع) انسان باید تلاش كندقرآن را صحیح و حتى زیبا بخواند و اگر نمىتواند همه قرآن را چنین بخواند هر مقدار كه مىتواند تلاوت نماید و ضمناً سعى كند با استفاده از كلاسهاى آموزش قرآن و نوار قرائت ترتیل قاریان و جلسههاى قرائت قرآن قدرت خود را در درست خواندن قرآن بالا ببرد و در صورت رعایت موارد مذكور، چنانچه نتواند بهتر از آنچه مىخواند بخواند تكلیفى ندارد و نباید خود را از قرائت قرآن محروم كند.[4]
3- آیا هنگام خواندن نماز مىتوانیم به تلاوت قرآن گوش بدهیم، تا به این وسیله كمتر متوجه دیگران شویم؟
گوش دادن به تلاوت قرآن خوب و داراى ثواب است، ولى هنگام خواندن نماز بهتر است انسان با خشوع، قلب خود را متوجه خداوند بزرگ كند; چنانكه خداوند متعال مىفرماید: (قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِینَ هُمْ فِى صَلاَتِهِمْ خَـشِعُون); به راستى كه مؤمنان رستگار شدند; همانان كه در نمازشان فروتنند.[5]براى تحصیل خشوع و حضور قلب در نماز امورى توصیه شده است; از جمله:
1. تفكر در اهمیت و آثار نماز;
2. مهار افكار خود قبل از شروع نماز;
3. تفكر در عظمت خدا;
4. تأمل در معانى جملهها و ذكرهاى نماز;
5. خواندن دعاهایى كه براى قبل از شروع نماز و نیز بعد از نماز، نقل شده است.[6]
4- اگر در خانهاى قرآن مجید به تعداد زیادى وجود داشته باشد و هر بار با یك جلد آن قرائت گردد، آیا به دلیل قرائت نشدن قرآنهاى دیگر، مرتكب گناه شدهایم یا خیر؟
قرائت قرآن از روى مصحف مستحب و داراى فضیلت فراوانى است، امّا واجبنیست; بنابراین، ترك قرائت یا تلاوت قرآن از روى یك نسخه، با وجود نسخههاى دیگر گناه محسوب نمىشود.[7]در برخى روایات اسلامى، از معطل گذاشتن قرآن و قرائت نكردن قرآنى كه در اختیار شخص است، تا جایى كه آن نسخه از قرآن معلق و متروك بماند، نهى شده است; چنانكه امام صادق(ع) مىفرماید:
ثلاثةٌ یشكون إلى الله عزوجلّ: مسجد خراب لایصلى فیه أهله و عالم بین جهّال و مصحف معلّق قد وقع علیه غبار لایقرءُ فیه، سه چیز [علیه بندگان در روز قیامت] به خداوند شكایت مىبرند: 1. مسجدى كه خراب شده و همسایگانش در آن نماز نمىگزارند; 2. عالمى كه در بین جاهلان است [امّا از علم او استفاده نمىكنند]; 3. قرآنى كه رها شده و غبار روى آن نشسته و قرائت نمىشود.[8] پس بهتر است از روى نسخههاى دیگر قرآن نیز تلاوت شود. درصورتى كه قرآنهاى متعدد (و زاید بر نیاز) داریم خوب است به دوستان یا مساجد محل هدیه كنیم.
در برخى روایات اسلامى، از معطل گذاشتن قرآن و قرائت نكردن قرآنى كه در اختیار شخص است، تا جایى كه آن نسخه از قرآن معلق و متروك بماند، نهى شده است
5- آیا خواندن و حفظ كردن قرآن بر انسان واجب است؟
واجب نیست،[9] ولى در روایتى از امیرمؤمنان على(ع) آمده است:
«خانهاى كه در آن قرآن خوانده مىشود و یاد خدا مىشود، بركتش زیاد مىشود و ملائكه در آن خانه حاضر شده، شیاطین از آن خانه دور مىشوند و براى اهل آسمان مىدرخشد; همانطور كه ستارگان براى اهل زمین مىدرخشند، امّا خانهاى كه قرآن در آن خوانده نمىشود [اهل خانه قرآن نمىخوانند] و یاد خدا نمىشود، بركتش كمشده و ملائكه از آن خانه مىروند و شیاطین وارد آن خانه مىشوند.»[10]
6- اگر هنگامى كه قرآن مىخوانیم عمداً یك صفحه از قرآن را بخوانیم و یكى در میان ورق بزنیم، آیا گناه دارد؟ به چه اندازه گناه دارد؟ (براى ختم قرآن)
گناه ندارد، ولى ختم قرآن نشده است. ختم قرآن در صورتى است كه شما همه صفحات آن را بخوانید و اگر صفحهها را یك در میان بخوانید، ختم قرآن نكردهاید. در صورتى كه نذر كرده باشید قرآن را ختم كنید، با خواندن یك صفحه در میان ختمقرآن نشده و به نذر عمل نشده است.(11)ادامه دارد...
[1]. الكافى، ج2، ص583.
[2]. مزمل، آیه20.
[3]. وسائل الشیعه، ج4، ص839.
[4]. وسائل الشیعه، ج4، ص823ـ895.
[5]. مؤمنون، آیات 1ـ2.
[6]. محمدتقى مصباح یزدى، راهیان كوى دوست، ص77ـ88. براى آگاهى بیشتر ر.ك: محمد بدیعى، حضور قلب در نماز از دیدگاه عالمان ربانى و عارفان الهى و عبدالحسین دستغیب، صلاةالخاشعین.
[7]. براى آگاهى از آداب تلاوت قرآن ر.ك: المحجة البیضاء، ج1ـ2، ص209ـ264; المیزان، ج20، ص78 و 85.
[8]. بحارالانوار، ج2، ص41; الكافى، ج2، ص613.
[9]. استفتاء تلفنى از دفتر حضرت آیةالله العظمى خامنهاى در قم.
[10]. وسائلالشیعه، ج4 ص850.
[11].برگرفته از پایگاه معارف قرآن
تنظیم برای تبیان: شکوری