ابن خلکان، مورخ مرگ نگار!

وفیات نگاری، درگذشت نامه یا وفات نگاری، یکی از شیوه های تاریخ نگاری در جهان اسلام به شمار می آید. در این روش، تاریخ وفات رجال، بدون عنایت به اعتبار علمی یا ملاحظات دیگر، محور تدوین قرار می گیرد. بنابر این رعایت تسلسل در زمان وفات ملاک اصلی گرد آوری این مجموعه های تاریخی است. شاید بتوان این گونه کتاب ها را در حکم گونه ای از فرهنگ نامه های امروزی به شمار آورد. یکی از فواید این شیوه از تاریخ نگاری آن است که آیندگان به سهولت می توانند بر محور تاریخ وفات به اطلاعات مورد نیاز خود دست یافته و یا حتی به تکمیل تالیفات گذشتگان در این باره بپردازند. اما هدف عمده از نگارش کتاب های وفیات ضبط سند های حدیث و بیان سرگذشت مشایخ عصر برای کمک به شناخت راویان صادق از کاذب است. وفیات نگاری از اواسط قرن چهارم هجری رایج شد و از آن پس شیوه ضبط و ثبت تاریخ وفات و سرگذشت رجال و شخصیت ها مورد تاکید مورخان و محدثان قرار گرفت. اولین کسی که به تدوین تاریخ بر اساس زمان وفات رجال پرداخت، ابوالحسین عبد الباقی بن قانع بن مرزوق بغدادی متوفای 351 است. کتاب او از  هجرت  نبوی تا سال 346 ق را در بر می گیرد.

یکی از بزرگان وفیات نگاری در تاریخ اسلام، شمس الدین ابوالعباس احمدبن ابراهیم بن ابی بکربن خلکان، معروف به ابن خلکان، است. وی در  608 ه .ق . در شهر اربل متولد شد. در 621 صحیح بخاری را در محضر شیخ صالح بن هبةاللّه آموخت.  ابن خلکان در فاصله سالهای 626 تا 633 در سرزمین شام و شهرهای حلب و دمشق اقامت داشته است.  ابن خلکان سال های متمادی در شام و مصر به سمت قاضی القضاتی مشغول بوده است، البته این قاضی القضات بزرگ از دسیسه اطرافیان  در امان نبوده و چندین بار از سمت خود عزل میشده است.

وی کتاب معروف "وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان مما ثبت بالنقل او السماء او اثبته العیان" را از خود به یادگار گذارده است که یکی از منابع ارزشمند علم رجال به حساب می آید. ابن خلکان تدوین این کتاب را در قاهره و در سال 654 هـ. ق آغاز نموده و در سال 672 هـ.ق در همان شهر به اتمام رساند. این کتاب شرح حال 846 نفر از امیران و وزیران و دانشمندان و عارفان ایرانی و اسلامی است که براساس حروف معجم تنظیم شده است.

این کتاب شرح حال 846 نفر از امیران و وزیران و دانشمندان و عارفان ایرانی و اسلامی است که براساس حروف معجم تنظیم شده است.  مولف اثر خود را کتابی مختصر در تاریخ خوانده و متذکر شده  اشتیاقش بر اطلاع از احوال دانشمندان و رجال علم سیاست او را وا داشت که تا سالیان دراز به تهیه منابع و نگارش منابع اولیه این تالیف و سماع از دانشمندان مطلع و ثقه درباره اخبار و احوال این مشاهیر بپردازد. ابن خلکان در این کتاب سرگذشت سه گروه از بزرگان یعنی صحابه پیامبر، تابعین (به استثنای چند نفر) و خلفا را ذکر نکرده است و علت این امر را کثرت اطلاعات در مورد ایشان بیان کرده است کتاب وی شامل شرح احوال افراد مشهوری است که نویسنده گمان می کرده، اطلاعات درباره آنها می تواند مورد علاقه و نیاز دیگران باشد. این کتاب در سال 930 هـ.ق توسط ظهیرالدین اردبیلی به فارسی ترجمه و در سال 1284 هـ.ق توسط معتمدالدولة فرهاد میرزا همراه با تصحیح و اضافاتی به عربی چاپ شد. کتاب ارزشمند وفیات الاعیان،  همچنین به زبانهای دیگری چون بریتانیایی، فرانسه و ترکی ترجمه شده است.