تبیان، دستیار زندگی
مهم ترین اهداف و مفاد پیام نوروزی اوباما چه بود؟موضع مقام معظم رهبری و ایران در قبال سخنان اوباما چیست؟آینده این مناسبات چگونه خواهد بود؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اوبامای مخملی،اوبامای چدنی

مقدمه:

روابط ایران و آمریکا

یکی از مباحث  مهم  پیش رو در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال  1388 تعامل و مواجهه ایران و آمریکا است.طلیعه این مساله با پیام نوروزی باراک اوباما رییس جمهور ایالات متحده به روشنی پدیدار می باشد. اگرچه چند روزی از صدور این پیام و واکنشهای مقامات عالیرتبه نظام به آن می گذرد اما خوانش و تحلیل این فعل و انفعالات به ترسیم چشم اندازهای پیش رو در عرصه این روابط می پردازد و ما را در ارائه چارچوب تحلیلی مناسب برای پیش بینی ها یاری می دهد.اهمیت این موضع آن قدر فراوان است که مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در حرم رضوی یکی از آزمون های بزرگ انقلاب را چگونگی تعامل و مواجهه با آمریکا دانستند.

مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در حرم رضوی یکی از آزمون های بزرگ انقلاب را چگونگی تعامل و مواجهه با آمریکا دانستند.

پیام نوروزی اوباما:

حال به بررسی پیام نوروزی باراک اوباما و اهداف و نتایج آن و واکنشهای ایران به این پیام می پردازیم .اگرچه دادن پیام  توسط روسای جمهور قبلی آمریکا در عید نوروز به ایرانیان  مرسوم بود اما اکثر این پیامها ویژگیهای شعاری و غیر سازنده داشت.در اکثر این پیامها  مردم ایران مخاطب قرار گرفته شده و برای آنان آرزوی آزادی و رفاه و رهایی از دست حاکمان فعلی می شد!مثلا جرج بوش در پیام نوروزی سال گذشته اش این چنین گفت:

اگر چه آمریکا همیشه از مردم ایران در راه آزادیخواهی پشتیبانی می کند، اما هیچ گاه از تلاش دولت ایران برای دستیابی به سلاح هسته ای حمایت نخواهد کرد....ایالات متحده آمریکا سال نو را به همه ایرانیان تبریک می گوید. مردم آمریکا برای مردم و تاریخ و فرهنگ ایران احترام قائلند. اما ما مشکلاتی با دولت ایران داریم. چرا که دولت ایران با تهدید و تمهید تصمیماتی گرفته و عملکردی داشته که مردم ایران را منزوی کرده است!

با این سابقه تاریخی به نظر می رسد پیام فعلی اوباما دارای ویژگیهایی است که آن را از پیامهای مشابه متمایز کرده است .این ویژگیها باعث می شود که تحلیل و تبیین آن برای ترسیم چارچوب آینده روابط ایران و آمریکا دارای اهمیت باشد:

1-پذیرش برآمدن رهبران ایران از میان مردم و مشروعیت حاکمیت آنها:

باراک اوباما در حال ارائه پیام نوروزی

دولت بوش همواره با جدادانستن ملت و دولت ایران ، مستقیما به مردم ایران پیام می داد و با مردم ایران سخن می گفت اما این مرتبه اوباما علاوه بر مردم رهبران ایران را نیز مخاطب قرار داده و می گوید : تمایل دارم كه با مردم ایران و رهبران جمهوری اسلامی ایران مستقیما صحبت كنم .این مساله با رویکرد پیشین بوش دارای تفاوت است.اوباما برای اولین بار در لفظ به این مساله تصریح کرده است.

2-پذیرش واقعیت  نظام جمهوری اسلامی ومشروعیت آن پس از 30 سال:

اگرچه بیش از 30 سال از انقلاب اسلامی ایران  گذشته بود اما ایالات متحده از موضع استکبار، واقعیت و مشروعیت نظامی حقوقی و سیاسی جمهوری اسلامی را برنمی تافت و از الفاظی مانند رژیم ایران،حاکمان فعلی ایران و ... استفاده می کرد.اما در پیام اوباما دو بار به تعمد از لفظ رهبران جمهوری اسلامی یاد می شود.از آنجا كه اوباما رهبران جمهوری اسلامی را مخاطب قرار داده است ، پس مشروعیت حكومت ایران را نیز پذیرفته است و این مرتبه حداقل در ظاهر سخنی از تغییر رژیم در ایران نیست. امری که بارها جرج بوش در پیام نوروزی خود بر آن تاکید می کرد.باراك اوباما با استفاده از واژه جمهوری اسلامی برای اولین بار  انتخاب مردم ایران را به رسمیت شناخت .اقدامی كه دولت های پیشین آمریكا برای جلوگیری از مشروعیت بخشی به حكومت ایران آن را انجام نمی دادند.

اگرچه بیش از 30 سال از انقلاب اسلامی ایران  گذشته بود اما ایالات متحده از موضع استکبار، واقعیت و مشروعیت نظامی حقوقی و سیاسی جمهوری اسلامی را برنمی تافت و از الفاظی مانند رژیم ایران،حاکمان فعلی ایران و ... استفاده می کرد.اما در پیام اوباما دو بار به تعمد از لفظ رهبران جمهوری اسلامی یاد می شود.

3-تقاضا برای ایجاد ارتباط ظاهرا بدون پیش شرط:

یکی از نقاط کلیدی این پیام تقاضای رییس جمهور ایالات متحده برای رابطه مستقیم و تعامل با ایران است.

اوباما در این پیام می گوید:

دولت من اکنون به دیپلماسی متعهد است که طیف کاملی از مسائلی را که پیش روی ماست مورد بررسی قرار می دهد و در صدد ایجاد یک پیوند سازنده میان ایالات متحده، ایران و جامعه جهانی است. این فرایند با تهدید به پیش نمی رود. به جای آن ما خواستار برقراری ارتباطی صادقانه و مبتنی بر احترام متقابل هستیم.

تا پیش از این، شرط ورود به مذاکره و گفتگو میان ایران و آمریکا، در تبیین مصداق ها و پیش شرط خلاصه می شد. آمریکا برای مذاکره با ایران پیش شرط هایی مبنی بر تعلیق غنی سازی اورانیوم، عدم دخالت در عراق و حمایت نکردن از گروه حزب الله را پیش می کشید .که البته ایران نیز ضمن بی رغبتی به مذاکره با آمریکا پیش شرط هایی چون رفع تحریمها و یا بازگشایی حسابهای مسدود ایران در آمریکا را مطرح می کردند.حذف این پیش شرطها از نکات مهم این پیام است.

4-تکرار ادعاهای پیشین درباره ایران:

اگرچه این پیام در سیاق کلام تفاوتهایی با سخنان بوش دارد اما مانند او به ناگاه به مسیر اصلی خود باز می گردد و اتهامات تکراری را به ایران وارد می سازد.این بیت تکرار ترجیع بند دستگاه سیاست خارجی ایران علیه ایران است.اگرچه تلاش شده است تندی برخی لغات حذف گردد اما در عمل راه طی شده توسط اسلاف توسط اوباما نیز طی شده است:

شما دارای چنین حقی هستید اما این حق با مسئولیت های واقعی همراه است و به این جایگاه نه از راه ترور یا به کمک جنگ افزار، بلکه از طریق اقدامات مسالمت آمیز که نشان دهنده و معیار سنجش این بزرگی حقیقی ملت و تمدن ایران است می توان دست یافت.بزرگی، توانایی برای ویران کردن نیست، نشان دادن توانایی شما برای ساختن و آفریدن است.

این امر از نکات منفی این پیام است.

5-استفاده از گزاره ها و نمادهای فرهنگی ایران برای ایجاد حس اعتماد و جذب مخاطب:

با تحلیل محتوای سخنان آماده شده برای اوباما می توان به این نکته رسید که تیم طراح پیام با رویکرد جذب مخاطب عامی،فرهیخته و سیاست سازان دستگاه سیاست خارجی ایران به نگارش پیام دست زده اند.تاکید بر وجوه مثبت تمدن و فرهنگ ایرانی، تمرکز بر نوروز و شناخت آن توسط اوباما به منظور حس همگرایی فرهنگی،ارجاع به شعری از سعدی و درنهایت سخن گفتن به زبان فارسی با لفظ عیدتان مبارک! از برنامه های از پیش طراحی شده تیم اوباما به منظور جلب مخاطب ایرانی و اعتمادسازی همدردانه بود.

با تحلیل محتوای سخنان آماده شده برای اوباما می توان به این نکته رسید که تیم طراح پیام با رویکرد جذب مخاطب عامی،فرهیخته و سیاست سازان دستگاه سیاست خارجی ایران به نگارش پیام دست زده اند.

پاسخ مقام معظم رهبری به این پیام و سایر اقدامات مشابه آمریکا:

این پیام  در کنار سایر سخنان اوباما در بخشی از سخنان مقام معظم رهبری در اولین روز سال نو در صحن رضوی مورد مورد اشاره قرار گرفت.از آنجا که مقام رهبری طبق قانون اساسی در بالاترین سطح و ناظر بر فعالیت قوای سه گانه و نیروهای مسلح بوده و تعیین خط مشی ها و خطوط کلی حرکت نظام را بر عهده دارد ،خطوط مهم جهت گیری نظام در قبال رابطه با آمریکا جهت برنامه ریزی برای  آینده  نیز توسط ایشان تبیین می گردد.

با توجه به این مساله نقاط کلیدی سخنان مقام معظم رهبری  جهت ادراک موضع ایران مرور می گردد.

1-وجود سابقه منفی از رفتار دولت آمریکا در قبال ایران پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی:
مقام معظم رهبری در حال سخنرانی در صحن رضوی

نکته اول مورد اشاره وجود سوابق منفی آمریکا می باشد.مواردی مانند تحریك مخالفین پراكنده‏ى جمهورى اسلامى و كمك به حركتهاى تجزیه‏طلب و تروریستى، تصرف و حبس دارائى‏ها و اجناس ایران،نشان دادن چراغ سبز به صدام برای حمله به ایران،حمله به هواپیمای مسافربری ایران،ارسال سلاح به منطقه،تحریم 30 ساله ایران،تبلیغات و اهانت به مقامات ایران،حمایت از اسراییل و ... ذهن ایرانیان را نسبت به دولت آمریکا به صور کلی منفی و بدبین کرده است.حذف این سابقه فقط با کلمه درمانی امکان ندارد.

2-عدم ورود ایران به بازی چماق و هویج:

نکته بعدی که در موضع گیری مقام معظم رهبری مشهود است عدم ورود ایران به بازی چماق و یا هویج سیاستگذاران خارجی ایالات متحده است. این موضع در بیان ایشان به روشنی واضح است:الان دولت جدید آمریكا می گوید ما مایلیم با ایران مذاكره كنیم، بیائید گذشته را فراموش كنیم. می گویند ما به سمت ایران دست دراز كردیم. خوب، این چه جور دستى است؟ اگر دستى دراز شده باشد كه یك دستكش مخمل رویش باشد، اما زیرش یك دست چدنى باشد، این هیچ معناى خوبى ندارد.

این نگاه حاکی از آن است که در عالی ترین سطوح تصمیم گیری در ایران ، این رویکرد وجود دارد که وارد سیستم دوگانه برخورد ایالات متحده و بازیهای پیچیده آنها نشوند.

نکته بعدی که در موضع گیری مقام معظم رهبری مشهود است عدم ورود ایران به بازی چماق و یا هویج سیاستگذاران خارجی ایالات متحده است.

3- عدم کفایت حرف و لزوم ورود به حوزه عمل:

ایران از حرف درمانی و شعار درمانی جهت بهبود روابط  استقبال نکرد.ایران جهت ادراک حسن نیت و عدم ورود به بازی چماق و هویج آمریکا نیازمند دریافت سیگنالهای عملی برای  اعتماد جهت تعامل است:

اولاً تغییر در الفاظ كافى نیست - كه حالا ما چندان تغییرى در الفاظ هم ندیدیم - تغییر باید تغییر حقیقى باشد. ...تغییر نباید فقط لفاظى باشد، نباید با نیتهاى ناسالم باشد. یك وقت بگویند ما میخواهیم سیاست خودمان را تغییر دهیم، اما هدفها را عوض نمیكنیم، تاكتیكها را عوض میكنیم؛ این تغییر، تغییر نیست؛ این خدعه است. یك وقت تغییر، تغییر واقعى است؛ آن وقت باید در عمل مشاهده شود.

در نهایت نیز از سوی ایشان  مسائلی مانند  رفع تحریمها و یا آزادسازی اموال بلوکه شده به عنوان نمونه هایی از اقدامات عملی معرفی شد.

مقام معظم رهبری:ما سابقه‏اى از دولت جدید و رئیس جمهور جدید آمریكا نداریم؛ نگاه میكنیم، قضاوت خواهیم كرد

4-تصمیم گیری در باره مسائل اصلی با عقلانیت و نه احساسات:

یکی از اصلی ترین نکاتی که ایشان مطرح کردند این بود که ایران درباره مسائل اصلی خود با عقلانیت تصمیم سازی می کند:

ما در زمینه‏ى مسائل مهمِ خودمان احساساتى نیستیم؛ از روى احساسات تصمیم نمیگیریم؛ ما با محاسبه تصمیم میگیریم.

این مساله شاید یکی از اصلی ترین گزاره های سخان رهبری است و بدان معنا می توان تفسیر گردد که  هم چنانکه سخنان جذاب ،برنامه ریزی شده و نوروزی شما موجب نمی گردد که  ما هیجان زده شویم و صرفا با کلمه درمانی آن هم ناچیز دچار احساسات شویم در برابر اقدامات واقعی و همراه با تغییر واقعی آمریکا نیز بدون احساسات و عقلانی بر خورد خواهد شد .البته نه در حرف و نه عمل این امر روی نداده است:

ما سابقه‏اى از دولت جدید و رئیس جمهور جدید آمریكا نداریم؛ نگاه میكنیم، قضاوت خواهیم كرد. شما تغییر كنید، ما هم رفتارمان تغییر خواهد كرد. شما تغییر نكنید، ملت ما این سى سال را روزبه‏روز آبدیده‏تر و متحمل‏تر و قوى‏تر و باتجربه‏تر شده است.

مقام معظم رهبری:ما در زمینه‏ى مسائل مهمِ خودمان احساساتى نیستیم؛ از روى احساسات تصمیم نمیگیریم؛ ما با محاسبه تصمیم میگیریم.

5-حذف صهیونیستها از صحنه تعامل ،شرط مفاهمه:

اجتماع مردم در صحن رضوی

یکی از مهم ترین اصول در سیاستگذازی خارجی تحلیل مخاطب و نیات و برنامه ها و بازی های اوست.رشته های دانشگاهی و روشهای کامپیوتری و روانشناسانه ای برای تحلیل نیات ،اهداف و سخنان رهبران به وجود آمده و علاوه بر متن سخنرانی ها تحلیلهای روانشناسانه و تحلیل محتوا نیز به دست سیاستگذاران خارجی می رسد. این تحلیلها برای تصمیم گیری اکثرا از خود متن از اهمیت بیشتری برخوردار است. از نگاه رهبران نظام اسلامی ،در دستگاه سیاست خارجی آمریکا صهیونیستها و عوامل آنها از این نقش و جایگاه برخوردارند و لذا تحلیلها و گزارش آنها غرض ورزانه است:

نصیحت من به مسئولین آمریكائى - چه رئیس جمهور و چه دیگران - این است؛ روى این حرفها با دقت فكر كنید، بدهید برایتان ترجمه كنند - البته به صهیونیستها ندهید ترجمه كنند! - از انسانهاى سالم مشورت بخواهید، نظر بخواهید. تا وقتى دولت آمریكا روش خود را، عمل خود را، جهتگیرى خود را، سیاستهاى خود را، مثل این سى سال علیه ما ادامه دهد، ما همان آدم سى سال قبل، همان ملت این سى سال هستیم...

مقام معظم رهبری:اولاً تغییر در الفاظ كافى نیست - كه حالا ما چندان تغییرى در الفاظ هم ندیدیم - تغییر باید تغییر حقیقى باشد

نتیجه گیری:

اگرچه باراک اوباما در پیام نوروزی خویش با وجود تکرار اتهامات  تلاش برای دسترسی ایران بمب هسته ای و یا ترور،کوشید متفاوتتر سخن بگوید و لحن خود را متعادلتر سازد،اما به نظر می رسد از سوی ایران این رویکرد ایالات متحده به عنوان یک قطعه از پازل سیاست چماق و هویچ و دست چدنی در پوشش دستکش مخملی ادراک گردیده است.این مساله ریشه در واقعیتهای 30 ساله سیاست خارجی آمریکا علیه ایران دارد.سیاست  خارجی ایالات متحده پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قبال ایران رویکردی تخاصمی،منازعه جویانه و حتی خشن داشته است.به نظر می رسد دولت اوباما با توجه به نیاز خود به ایران برای حل مسائل افغانستان و عراق و با توجه به محدودیتهای دوران بحران بزرگ اقتصادی باید به اقدامات عملی،واقعی و ابتکاری برای ایجاد حس اعتماد اقدام نماید و از تعقیب سیاست چماق و هویج  منصرف گردد. این تغییر نیاز به تغییر در در ماهیت سیاست خارجی آمریکا دارد.تغییری که انجام آن در کوتاه مدت بعید به نظر می رسد.

سید حسین زرهانی

گروه جامعه و سیاست