پژوهشکده فلسفه وکلام اسلامی

پژوهشکده فلسفه وکلام اسلامی از پژوهشکده های وابسته به دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم است

الف) ساختار سازماني پژوهشكده

اركان سازماني پژوهشكده به شرح زير است:

1. رياست پژوهشكده

2. شوراي پژوهشي

3. گروه‌هاي پژوهشي

4. دفتر پژوهش

ب)اهداف، سياست‌ها و وظايف

اهداف

1. تبيين و تنقيح مبانى و چارچوب هاى نظرى فلسفه و كلام به منظور توسعه و توان مندسازى آنها، جهت پاسخ گويى به نيازهاى فردى و اجتماعى.

2. بازشناسى و تبيين نظام مند آموزه هاى نظرى اسلام.

3. دفاع عقلانى از آموزه هاى اسلامى و پاسخ گويى به شبهات فلسفى و كلامى.

4. نوآورى در بيان آموزه هاى اسلامى و فهم پذير ساختن آن متناسب با سطوح گوناگون مخاطبان.

سياست ها

1. نگاه عالمانه و منطقى به مباحث فكرى و اهميت به بررسى هاى علمى و معقول و اجراى پژوهش هاى كارآمد.

2. پاى بندى به مبانى اصيل اسلامى و توجه به آسيب شناسى هاى پژوهشى و پرهيز از تجددمآبى، التقاطگرايى، جمود فكرى، سطحى نگرى و جزئى نگرى در حوزه تفكر.

3. مخاطب شناسى و تطبيق محتواى پژوهش با ويژگى ها و نيازهاى مخاطبان.

4. توجه به شبهات و مسايل جديد فلسفى و كلامى.

5. اهتمام به بررسى مقتضيات دين و دين دارى انسان معاصر.

6. برخورد فعال در حوزه مسائل فلسفى و كلامى و نظريه پردازى به جاى برخورد انفعالى.

7. اهتمام به ارتباط و تعامل با انديشمندان و فرهيختگان و استفاده از توانايى و دست آوردهاى آنان در زمينه فلسفه و كلام اسلامى جهت انجام وظايف و فعاليت هاى پژوهشى.

8. استفاده از زبان و ادبيات روزآمد و تأثيرگذار در ارائه دست آوردهاى پژوهشى.

9. تلاش در جهت تأثيرگذارى فكرى و تقويت پايه هاى معنوى مخاطبان.

10. تأكيد بر تخصصى كردن حوزه هاى پژوهشى مربوط به فلسفه و كلام اسلامى.

11. تعيين اولويت هاى پژوهشى با عطف توجه به ضرورت ها و نيازها.

12. بهره گيرى از دستاوردهاى علوم و معارف بشرى همراه با نگارش انتقادى نسبت به كاستى ها و ناهماهنگى هاى آن با انديشه اسلامى.

13. اولويت دادن به فعاليت هاى گروهى و هم انديشى در حوزه فلسفه و كلام.

14. رعايت معيارها و استانداردهاى علمى و به كارگيرى روش ها و ابزارهاى نوين در پژوهش هاى فلسفى و كلامى.

وظايف

1. بازنگارى انديشه فلسفى و كلامى و بسط و توسعه آن جهت توانمندسازى تفكر فلسفى و كلامى اسلام.

2. پرداختن به مسايل بنيادى و مبانى نظرى فلسفه و كلام با هدف عمق بخشيدن به مباحث دينى.

3. ترجمه آثار مهم و تأثيرگذار فلسفى و كلامى به منظور تقويت و غنابخشى به مباحث فلسفى و كلامى.

4. بررسى و نقد سنت هاى فلسفى و كلامى مختلف با هدف تبيين بهتر آموزه هاى اسلامى.

5. مطالعه، تحقيق و اجراى طرح هاى پژوهشى در زمينه نظام عقيدتى اسلام.

6. شناسايى شبهات فلسفى و كلامى و فراهم آوردن پاسخ هاى مناسب.

7. شناسايى مخاطبان مختلف و بيان آموزه هاى اسلامى متناسب با نيازهاى آنان.

8. ايجاد گروه هاى تخصصى جهت اجراى برنامه ها و فعاليت هاى پژوهشى.

9. ايجاد زمينه گفت وگو يا اقتراح ميان متفكران مسلمان و برگزارى همايش هاى فلسفى و كلامى.

10. شناسايى و جذب محققان و حمايت از پژوهشگران حوزه علميه در حوزه فلسفه و كلام جهت زمينه سازى رشد و اعتلاى آنان.

11. فراهم كردن منابع مطالعاتى و زمينه سازى براى تسهيل پژوهش در حوزه فلسفه و كلام اسلامى.

12. فراهم آوردن زمينه رشد و ارتقاى دانش و توانايى پژوهشگران خود از طريق تشكيل كلاس ها و كارگاه هاى آموزشى، برگزارى نشست ها و گفت وگوهاى علمى، ايجاد فرصت هاى مطالعاتى و... .

13. اطلاع رسانى به حوزه هاى علميه در زمينه پرسش ها و چالش هاى نوپيداى جامعه و نظام اسلامى در حوزه فلسفه و كلام.

14. ارتباط و همكارى با سازمان ها، نهادها، شخصيت ها و نخبگان فرهنگى و مؤسسات و مراكز علمى، پژوهشى و اجرايى به منظور پيش برد اهداف پژوهشكده.

15. برقرارى ارتباط فعال و سازنده با ديگر پژوهشكده ها و واحدهاى زيرمجموعه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى با هدف برقرارى هماهنگى، اجراى طرح هاى مشترك و جلوگيرى از انجام كارهاى موازى و تكرارى.

در حال حاضر، در اين پژوهشكده سه گروه پژوهشي فعال وجود دارد كه عبارتند از:

1. گروه فلسفه

2. گروه كلام اسلامى

3. گروه فلسفه اخلاق

ساختار فعاليت هاى پژوهشى در هر يك از گروه ها به سه صورت نظام يافته است. بخش اول فعاليت ها به طور معمول در قالب «تك نگارى ها» (تأليف و ترجمه) صورت مى پذيرد. مراد از تك نگارى ها پژوهش هايى اند كه محققان در موضوعات مستقل متناسب با اهداف پژوهشكده و نيازهاى فكرى جامعه به صورت انفرادى انجام مى دهند. اما در سال هاى اخير فعاليت هاى علمى و پژوهشى به سمت كارهاى بلندمدت و جمعى حول محورهاى اساسى سوق داده شده است و بخش اعظم فعاليت ها اينك در قالب طرح هاى كلان با عنوان «كلان پروژه» دنبال مى شود و يكى از اولويت هاى تصويب طرح هاى پيشنهادى نيز هم سويى آنها با كلان پروژه ها است. كلان‌پروژه ها پژوهش هايى هستند كه گروهى از محققان ذيل يك موضوع كلان صورت مى دهند. كلان‌پروژه‌ها گنجايش كارهاى متنوع و مختلف پژوهش از قبيل تأليف، ترجمه، تدوين، مجموعه مقالات، نشست هاى علمى، مصاحبه و... را دارند و با هدف تحقيق بنيادين و روزآمد جهت پربارتر كردن ميراث فكرى - فرهنگى موجود و با هدف بازگشايى، طرح مباحث جديد، كشف قلمروهاى طى نشده و نظريه پردازى و پيش برد علوم به همراه كشف و فعليت بخشيدن به استعدادهاى نهفته محققان و ارتقاء سطح كيفى معلومات آنان و ايجاد شور و نشاط علمى در حوزه تحقيق و پژوهش طراحى و اجرا مى شوند. سومين صورت فعاليت ها «نشست ها و گفت وگوهايى» هستند كه در اطراف برخى موضوعات كلان برگزار شده و محصولات آن ها به صورت مجموعه گفت وگوها به چاپ مى رسد.

1- گروه فلسفه

فلسفه، به عنوان يكى از مؤلفه هاى تمدن بشرى، از همان قرون اوليه در تمدن اسلامى حضورى پررنگ داشته است و به عنوان شاخه اى از معرفت كه با روش عقلى حقيقت را جست وجو مى كند، در جهان اسلام متناسب با شرايط و اوضاع جامعه اسلامى، به شكل فلسفه اسلامى در آمده و اكنون جزئى از سنت فكرى فرهنگى تمدن اسلامى را تشكيل مى دهد.

گروه فلسفه پژوهشكده فلسفه و كلام اسلامى، با اذعان به اين كه پيشرفت هر فرهنگ و تمدنى بدون توجه به ميراث سنتى آن و بهره گيرى از نوآورى ها و پيشرفت هاى ديگران امكان پذير نيست، در دو حوزه فلسفه اسلامى و فلسفه غرب فعاليت مى كند. اين گروه با اجراى طرح هاى پژوهشى در حوزه فلسفه اسلامى در صدد پرتوافكنى و احياى ميراث فكرى است كه فيلسوفان مسلمان فراهم آورده اند. بررسى زواياى تاريك و روشن كردن لوازم ديدگاه ها و بسط و اصلاح نظريات مطرح در فلسفه اسلامى از مهم ترين اهداف گروه فلسفه است. در حوزه فلسفه غرب نيز با بررسى حاصل قرن ها تلاش فيلسوفان مغرب زمين مى توان از نكات مثبت بهره برده و نكات منفى را نقد كرد. افزون بر اين، با مقايسه سنّت هاى فلسفى اسلامى و غربى مى توان نقاط قوت ضعف هر يك را آشكار كرد و در جهت پيش برد تمدن اسلامى تلاش نمود.

بر اين اساس، گروه فلسفه طرح هاى كلانى را متناسب با اهداف فوق طراحى و به مرحله اجرا گذاشته است. از اين جمله مى توان به كلان پروژه «توانايى هاى فلسفه اسلامى و ربط و نسبت آن با حيات اجتماعى و سياسى» اشاره كرد. هدف از اجراى اين طرح كلان بررسى اين مسئله است كه آيا فلسفه اسلامى صرفا به تفكر انتزاعى و نظرى پرداخته و بايد بپردازد يا اين كه وارد حوزه هاى اجتماعى و سياسى نيز شده است يا نه ؛و آيا اساسا امكان ورود به چنين حوزه هايى را دارد يا نه.

يكى ديگر از طرح هاى كلان در دست اجرا در گروه فلسفه، «فلسفه نفس» است. اين طرح كه در دو حوزه «علم النفس اسلامى» و «فلسفه ذهن» غربى اجرا مى شود، در صدد است تا با بررسى و معرفى نظريه هاى جديد فيلسوفان تحليلى درباره ذهن، و ارائه نظام هاى علم النفس فيلسوفان مسلمان، با عرضه مسائلى كه امروزه در فلسفه ذهن مطرح است، پاسخ فيلسوفان مسلمان را بيابد و تقريرى نو از علم النفس اسلامى ارائه كند.

طرح كلان «فلسفه تحليلى و علم اصول» نيز با توجه به وجود موضوعات مشتركى در بخش مباحث الفاظ علم اصول و شاخه فلسفه زبان در فلسفه تحليلى، مقايسه اين دو دسته مباحث و آشكار ساختن نقاط قوت و ضعف هر طرف را هدف قرار داده است.

2- گروه كلام

علم كلام شامل آن دسته از مجموعه مباحثى است كه با روش عقلى و نقلى به تنسيق، تنظيم و تبيين آموزه هاى دينى و دفع شبهات مى پردازد. در اين راستا گروه كلام اسلامى پژوهشكده، بررسى مكاتب كلامى و انديشه هاى متكلمان مختلف و بازخوانى مجدد آنها، يافتن پاسخ هاى تازه و دفع شبهات جديد را در برنامه ريزى هاى خود گنجانده است. اين گروه در عين حال كه به ميراث كلامى گذشته اهتمام ويژه دارد، براى مباحث فلسفه دين نيز جايگاه مهمى قائل است. در حال حاضر، دو طرح كلان «انديشه نامه متكلمان شيعه» و «عقل و دين» را در دست انجام دارد كه اهداف و برنامه‌هاي آنها در ادامه بيان خواهد شد. در كنار اين كلان پروژه ها، تك نگارى هايى در موضوعات مختلف نيز در گروه كلام در دست انجام است كه برخى از آن ها پروژه هاى ناتمام گذشته هستند كه مراحل نهايى خود را طى مى كنند و برخى نيز به جهت اهميت موضوع در دستور كار قرار گرفته اند. هم چنين از ديگر برنامه هاى مورد اهتمام گروه كلام برگزارى نشست هاى علمى و استفاده از صاحب نظران در بررسى موضوعات مختلف است. اين نشست ها در موضوعات اصلى كلان پروژه ها انجام شده و در بررسى همه جانبه موضوع و بهره مندى از نظرات مختلف انديشمندان تأثير به سزايى دارد و پژوهشكده بعد از اجراى اين نشست ها و گفتگوها، آن ها را ضمن مجموعه گفتگوها، به چاپ خواهد رساند.

3- گروه فلسفه اخلاق

درك عمومى ما از اخلاق، آن بخش از قواعدى را برمى تابد كه رفتارهاى ما را هدايت مى كنند. اما، انديشه ورزى و تدقيق نظر در اين بخش از حوزه انسانى، مباحث پيچيده اى را شامل مى شود كه حجم زيادى از پژوهش هاى فلسفى و نظرى را به خود اختصاص داده است. نظر به اهميت مسئله اخلاق در زندگى انسان و گستردگى مباحث نظرى اين حوزه در بخش هاى مختلف اخلاق هنجارى و فراخلاق، به ويژه اهميت حوزه اخلاق كاربردى، پژوهشكده فلسفه و كلام اسلامى نيز با تشكيل گروه فلسفه اخلاق، پى گير پژوهش هاى محققانه در اين موضوع بوده و سعى دارد تا با پرداختن به مسائل عمده اخلاقى، تعريف برنامه هاى كلان پژوهشى، تشكيل حلقه هاى علمى، برگزارى نشست ها و نشر آثار پژوهشى و معتبر، جامعه پژوهشى فرهنگى ما را غنا بخشد.

آثار برگزيده

الف) برگزيده كتاب سال حوزه:

تناقض نما يا غيب نمون، نگرشى نو به معجزه، محمدامين احمدى (1378) سرشت كليت و ضرورت، پژوهشى در فلسفه منطق، عسكرى سليمانى اميرى (1379) نقد برهان ناپذيرى وجود خدا، عسكرى سليمانى اميرى (1380) آموزه هاى عرفانى از منظر امام على (ع)، محمد امين صادقى ارزگانى،.1385

ب) برگزيده كتاب سال دانشجويى:

مسأله بايد و هست، بحثى در رابطه با ارزش و واقع، محسن جوادى (1375) زبان دين، اميرعباس على زمانى (1375) مبانى فلسفه مسيحيت، محمد محمدرضايى، سيد محمود موسوى (1375) مغالطات، على اصغر خندان (1381) مابعدالطبيعه، ريچارد تيلور، ترجمه وتحشيه محمد جواد رضايى(1381)

ج) برگزيده كنگره دين پژوهان كشور:

تناقض نما يا غيب نمون؛ نگرشى نو به معجزه، محمدامين احمدى (1378) نقد برهان ناپذيرى وجود خدا، عسكرى سليمانى اميرى (1380) جاودانگى، رضا اكبرى (1382) انتظار بشر از دين، محمدامين احمدى (1382)

د) برگزيده دومين جشنواره انتخاب كتاب معلم:

عليّت از ديدگاه فيلسوفان مسلمان و فيلسوفان تجربه گرا، عين الله خادمى (1380)

ه) تقدير كتاب سال دانشجويى:

حقيقت دينى در عصر ما، ترجمه ابوالفضل محمودى (1380)