هفتمین و آخرین پادشاه

در ایام وفات احمدشاه قاجار در پاریس، گفتیم که خلاصه ای از زندگی وی که نقش به سزایی در تاریخ معاصر کشورمان ایران داشته را به همراه عکس هایی از او برای شما ارائه دهیم:

احمد شاه قاجار هفتمین و آخرین پادشاه سلسله قاجار در 1275ش. در تبریز متولد شد. وی كه قبل از رسیدن به مقام سلطنت «احمدمیرزا» خوانده می‌شد، مانند پدرش محمدعلی شاه معلمان و مربیان روسی داشت. «اسمیر نوف» معلم روسی او كه افسر ارتش روسیه بود در او نفوذ فراوان داشت.

احمد میرزا در10 سالگی ولیعهد شد و در 13 سالگی متعاقب فتح تهران توسط مجاهدین مشروطه‌خواه و پناهنده ‌شدن پدرش به سفارت روسیه ـ تیر 1288ـ به سلطنت رسید. با این حال تا 18 سالگی و رسیدن به سن قانونی نقشی در اداره كشور نداشت و «عضد‌الملك» بزرگ خاندان قاجار كه از سوی شورائی متشكل از علما و برخی نمایندگان مجلس اول و سران مجاهدین به نیابت سلطنت برگزیده شده بود، زمام امور را عهده‌‌دار بود.

احمد میرزا در اردیبهشت 1292 با دختری از سران قاجار ازدواج كرد. یك سال بعد با رسیدن به سن قانونی در تیر 1293 تاجگذاری كرد و 17 سال پادشاه بود. در طول این مدت مانند پدربزرگ و جد خود سفرهای متعددی از طریق استقراض از بانك‌های خارجی به اروپا انجام داد. سفر اول وی كه در آبان 1298 آغاز شد، 7 ماه و سفر دوم وی كه در بهمن 1300 شروع شد 10 ماه به درازا كشید. در سالهای پادشاهی احمد شاه ایران شاهد حوادث متعددی بود. اعدام شیخ فضل‌الله نوری ـ مرداد 1288ـ فرار محمدعلی شاه از ایران ـ شهریور 1288ـ اولتیماتوم روسیه به ایران ـ اردیبهشت 1290 ـ به توپ بستن بارگاه امام رضا (ع) توسط نظامیان روسیه ـ فروردین 1291 ـ قیام مردم بوشهر علیه نظامیان انگلیس ـ مرداد 1294 ـ قیام شیخ محمد خیابانی ـ فروردین 1299ـ قیام میرزا كوچك‌‌خان جنگلی ـ خرداد 1299 و كودتای رضاخان پهلوی ـ اسفند 1299ـ مهمترین رویدادها و حوادث دوران 17 ساله پادشاهی احمد شاه قاجار بود. در صحنه بین‌المللی نیز وقوع جنگ اول جهانی ـ تیر 1293 ـ انقلاب بلشویكی در روسیه ـ آبان 1296 ـ و تاسیس جامعه ملل ـ تیر 1297 ـ مهمترین رخدادهای خارجی دوران حكومت وی بود.

سالهای جنگ اول جهانی بحرانی‌ترین سالهای حكومت احمد شاه بود. با آنكه احمد شاه در نطق افتتاحیه مجلس سوم شورای ملی دولت ایران را بیطرف خواند، در سالهای جنگ، ایران به اشغال روسیه و انگلیس و عثمانی در آمد، سپس قرارداد 1919 به این اشغالگری رسمیت بخشید و سبب تجزیه ایران شد. در این سالها احمدشاه در ازاء دریافت حقوق از روسیه و انگلیس در برابر طرحهای آنان سكوت می‌كرد و با روی كار آمدن رئیس‌الوزراهای مورد نظر آنان در كشور مخالفت نمی‌نمود. در سالهای پایانی حكومت وی كودتای مشترك رضاخان و سیدضیاءالدین طباطبائی، به وقوع پیوست. سیدضیاء پس از كودتا فرمان نخست‌وزیری خود را از احمدشاه دریافت كرد. اما كابینه وی 100 روز بیشتر دوام نیافت. پس از آن قوام‌السلطنه، مشیرالدوله، مستوفی‌الممالك و سپس رضاخان مامور تشكیل كابینه شدند. در دوران حكومت رضاخان مقدمات سلب قدرت از احمد شاه و انقراض سلسله قاجار فراهم شد و این سلسله نهایتاً به موجب مصوبه‌ای كه در آبان 1304 در مجلس شورای ملی به تصویب رسید، منقرض گردید.  بدین ترتیب احمد شاه كه دو سال قبل از این مصوبه و مقارن كودتای رضاخان در اروپا بسر می‌برد از سلطنت خلع و برادر و ولیعهد او محمدحسن میرزا به شكل موهن و تحقیر‌آمیزی از ایران خارج شدند.

احمد شاه سه سال پس از خلع شدن از مقام سلطنت در 32 سالگی در یكی از بیمارستانهای پاریس درگذشت. جنازه او طبق وصیتش به عراق حمل شد و در كربلا نزد مقبره پدرش به خاك سپرده شد. از مقامات دولتی ایران هیچ یك در مراسم تشییع جنازه او شركت نكردند.

منابع: موسسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، سایت اندیشه جوان

تنظیم برای تبیان: عطالله باباپور