اصولی برای تربیت موثر

به مناسبت روز امور تربیتی و تربیت اسلامی

اصول تربیت از منظر امام علی (ع)

اگر تربیت بر اصولی محكم پایه گذارى شود ، نتیجه ی آن مطلوب تر و سریع تر عاید مى شود. در این مقاله به 4 اصل و در مقاله ی بعد به چند اصل دیگر اشاره می كنیم كه به كارگیرى آنها هنگام تربیت ، زمینه ی پذیرش بهتر را فراهم مى سازد .

والدین و مربیان عزیز با ما همراه باشید و به امید اینکه با به کار گیری این اصول در تربیت نسل آینده موفق تر باشید:

1- اصل اعتدال

رفتارها و عملكردهاى تربیتى ، در صورتى به ما كمك مى رساند كه تابع اعتدال باشد. تربیت خردمندانه ، تربیتى است كه مبتنى بر حفظ اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط در همه امور باشد. چنانچه حضرت علی علیه السلام مى فرمایند:

لاترى الجاهل الا مفرطا اءو مفرطا ؛ (1)

نادان را نبینى جز این كه كارى را از اندازه فراتر كشاند و یا بدان جا كه باید نرساند.

البته در تربیت اندازه شناختن ، امرى دشوار است و جز با خردورزى در تربیت ، نمى توان اندازه ها را دریافت .

حضرت على علیه السلام مى فرمایند:

خیر الاءعمال اعتدال الرجاء و الخوف  (2)

بهترین كارها، اعتدال امید و بیم است .

در این كه راه اعتدال ستوده است ، جاى هیچ شك و شبهه اى نیست . حضرت مى فرمایند:

من اءخذ القصد حمدوا الئه طرقه و بشروه بالنجاه ، و من اءخذ یمینا و شمالا ذموا الئه الطریق و حذروه من الهلكه  (3)

آن كه راه میانه راپیش گیرد ، ستایشش كنند و به نجات مژده اش دهند. آن كه راه راست یا چپ را پیش گیرد ، روش وى را زشت شمارند و از تباهى بر حذرش دارند.

سیرت و سنت ائمه اطهار علیه السلام بر اعتدال بود چنان كه امام على علیه السلام درباره این راه و رسم مى فرمایند:

طریقتنا القصد ؛ (4)

راه و روش ما، میانه روى است .

2- اصل تدرج و تمكن 

هر حركت تربیتى باید با توجه به اختلاف استعدادها و نیازها و به صورت تدریجى و مرحله به مرحله بر اساس توانایى ها صورت پذیرد.

حضرت امیر علیه السلام در عهدنامه مالك اشتر چنین آموزش داده اند: ایاك و العجله بالاءمور قبل اءوانها، اءو التساقط فیها عند امكانها، اءو اللجاجه فیها اذا تنكرت اءو الوهن عنها اذا ستوضحت ، فضع كل اءمر موضعه و اءوقع كل عمل موقعه ؛ (5)

بپرهیز از شتابزدگى در كارهایى كه وقت انجام دادنشان نرسیده است و از اهمالگرى در كارهایى كه وقت انجام دادنشان فرارسیده است و از لجاجت كردن در امورى كه مبهم است و از سستى نمودن در كارها ، آن هنگام كه راه عمل روشن شده است ، پس هر دو چیز رادر جاى آن بدار و هر كارى را به هنگام آن بگزار.

3- اصل تسهیل 

منظور این است كه اقدامات تربیتى باید امورى آسان و میسر باشد و ازفرد تكالیف سخت و طاقت فرسا نخواهیم و خواسته هاى ما طورى باشد كه آن فرد با میل و رغبت آن را انجام دهد. آنان كه با مسامحه عمل مى كنند بیشترین نتیجه را مى گیرند.

حضرت على علیه السلام خود بر این عمل تربیتى پاى مى فشردند و در هدایت انسان ها از آن بهره مى گرفتند و مى فرمودند:

ان الله سبحانه و تعالى ، یحب السهل النفس ، السمح الخلیفه القریب الاءمر  (6)

همانا خداى - پاك و بلند مرتبه - شخص ملایم طبع ، آسان گیر و گشاده دست را دوست دارد.

فطرت آدمى از خشونت و سخت گیرى بیزار است و هیچ چیز چون سهولت و ملایمت در تربیت كارساز نیست . حضرت در نامه اى به حارث همدانى نوشته اند:

و اكظم الغیظ، و تجاوز عند المقدره ، واحلم عند الغضب ، واصفح مع الدوله تكن لك العاقبه (7)

خشم خود را فرو بر و به وقت توانایى ، هنگام خشم ، در بردبارى بكوش و به هنگام قدرت ، چشم پوشى كن تا عاقبت از آن تو باشد.

4- اصل تربیت عقلانى 

رسالت پیام آوران الهى در جهت شكوفایى استعدادها و تربیت عقلانى بوده است ، آن ها سعى داشته اند عقل ها را بالنده و انسان ها را به حكمت آراسته سازند.

در این تربیت ، قواى آدمى تسلیم خرد شده و به واسطه ی عقل اداره مى شود. عقل ، محور امور قرار مى گیرد و هوا و هوس از انسان رخت برمى بندد. حضرت على علیه السلام در ستایش این شیوه مى فرمایند:

استرشد العقل ، و خالف الهوى تنجع  (8)

راه راست را از عقل بخواه و با هوا مخالفت نما تا كامیاب شوى .

پی نوشت ها :

1- نهج البلاغه ، حكمت 70.

2- غررالحكم ، ج 1، ص 355.

3- نهج البلاغه ، كلام 222.

4- شرح غرر الحكم ، ج 4، ص 254.

5- نهج البلاغه ، نامه 53.

6- همان ، ج 2، ص 513.

7- نهج البلاغه ، نامه 69.

8- همان ، ج 2، ص 184.

منبع : برگرفته از كتاب "سلوك علوى (راهبردهاى امام على (ع ) در تربیت فرزندان ) "      

نویسنده : سید حسین اسحاقى

تنظیم برای تبیان :داوودی

مقالات مرتبط :

نكته ها و توصیه های تربیتی كودكان

قطره قطره های معرفت

از دخالت ناشیانه در تربیت بازایستیم

شروع تربیت قبل از تولد

روش های جادویی برای حرف شنوی

مامان،بابا مراقب تربیتم باشید!