كودتای 28 مرداد و چهره‌ی منفور چرچیل در ایران
در مارس 1943 فرانكلین روزولت، رییس جمهور وقت آمریكا به وینستون چرچیل، نخست‌وزیر انگلیس نوشت: «من با وزارت خارجه و كارشناسان نفتی‌ام درباره‌ی مسائل مربوط به نفت بررسی و مطالعه كرده‌ام، اما لطفا اظهار اطمینان من را بپذیرید كه من چشم طمع به حوزه‌های نفتی شما در ایران و عراق ندارم »
چرچیل در پاسخ نوشت: «بسیار متشكرم كه به من اطمینان دادید كه چشم طمع به حوزه‌های نفتی متعلق به ما در ایران و عراق ندارید، اما اجازه دهید كه من نیز به شما اطمینان كامل دهم كه ما هیچ‌گونه فكری برای تحمیل خود بر منافع و مالكیت شما در عربستان سعودی نداریم.»
این جملات میان دو سیاستمدار اصلی تاثیرگذار بر شرایط و روند جنگ جهانی دوم و به گونه‌ای در نیمه‌ی دوم قرن بیستم نشان دهنده‌ی مبنای عمل تاریخی این دو كشور در قبال خاورمیانه و خصوصا ایران و عراق بوده و می‌باشد.
هرچند نمی‌توان منكر استراتژی‌های كلان و بلندمدت این دو كشور در قبال مسائل بین المللی علی‌الخصوص مسائل خاورمیانه شد، اما باید اذعان كرد كه شخصیت یك سیاستمدار نیز بر روند تصمیم گیری‌های یك كشور موثر است. از جمله این سیاستمداران وینستون چرچیل است كه نقش مهمی در روند تحولات قرن بیستم داشته است.
نام وینستون چرچیل و موذی‌گری و روباه‌صفتی این مرد در تاریخ ایران ذهن هر ایرانی را به اشغال كشورش در جنگ جهانی دوم و كودتای 28 مرداد 1332 سوق می‌دهد تا آنجا كه امروزه نام چرچیل به‌عنوان یك واژه‌ی منفی به كار می‌رود كه درخصوص افراد ریاكار استفاده می‌شود.
به گزارش دفتر مطالعات بیـن‌الملل خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، وینستون چرچیل (1965 - 1874) كه پدرش انگلیسی و مادرش آمریكایی‌الاصل بود، در دو مقطع 45 - 1940 و 55 - 1951 نخست‌وزیر انگلیس بود.
وی در این دو دوره، عامل دخالت‌های عمده ای در ایران شد كه هیچ‌گاه از حافظه تاریخی ملت ایران پاك نخواهد گردید. البته وی قبل از دوران نخست‌وزیری‌اش در سمت‌های مختلف از جمله وزیر جنگ (21 - 1919) و وزیر مستعمرات (22 - 1921) نیز با مسائل بین‌المللی از جمله با مسائل ایران كه نقش مهمی در استراتژی بین‌المللی انگلستان داشت، آشنا بود.
اشغال ایران توسط انگلیس و شوروی در سپتامبر 1941 (شهریور 1320) و اتفاق افتادن كودتای 28 مرداد 1332 (19 اوت 1953) در دوره‌ی دوم نخست‌وزیری وینستون چرچیل به همراهی آمریكا، از وی چهره‌ای منفور در تاریخ ایران ساخته است.چرچیل، رهبر حزب محافظه‌كار انگلیس بود و در واقع این مشرب را از خانواده‌ی خود به ارث برده بود؛ چرا كه پدر وی لرد راندولف چرچیل یك سیاستمدار محافظه‌كار بود. (2)
همانطور كه جمهوری خواهان در آمریكا در عرصه‌ی سیاست خارجی به جنگ طلبی معروف هستند، حزب محافظه‌كار در انگلیس نیز به اتخاذ روش‌های پراگماتیستی و جنگ طلبانه برای نیل به مقاصد خود معروف می‌باشند.بر همین مبناست كه دكتر كاتوزیان معتقد است كه «اگر دولت كارگری انگلستان در انتخابات پارلمانی اكتبر 1951 (مهر 1330) بار دیگر موفق شده بود و در قدرت باقی می‌ماند، شاید مساله نفت هم مسالمت‌آمیز حل می‌شد، چرا كه اتلی (نخست‌وزیر حكومت كارگری) اصل ملی شدن را با كسب امتیازات و غرامتهایی می‌پذیرفت؛ ولی محافظه‌كاران (به رهبری چرچیل) حاضر به توافق نبودند و قصد سرنگونی مصدق را داشتند. (3)
در واقع برخورد انگلستان با ملی شدن نفت و موانع حكومت مردمی وقت ایران در طول 29 ماه پس از ملی شدن نفت (از 29 اسفند 1329 تا 28 مرداد 1332) و از جمله بیست و هفت ماه زمامداری مصدق از موضعی حقوقی ـ سیاسی به عملكردی سیاسی نظامی كشیده شد. (4)
مارك گازیوروسكی معتقد است كه انگلیس در ماههای پس از امضای قانون ملی شدن نفت استراتژی سه مرحله‌یی را برای حل اختلافات خود با ایران پیش گرفت: 1- توسل به یك رشته اقدامات قانونی و دیپلماتیك 2- سست كردن پایه‌های پشتیبانی از مصدق از راه تحمیل مجازاتهای سخت اقتصادی بر ایران و انجام مانورهای نظامی خصمانه در منطقه 3- كوشش برای بركناری مصدق از قدرت. (5)
این مراحل را می‌توان به نحوی منطبق بر نوع تصمیم گیرندگان عرصه سیاسی انگلستان دانست؛ چرا كه روی كار آمدن چرچیل و قرار گرفتن آنتونی ایدن در راس وزارت خارجه‌ی انگلستان، روند سیاست خارجی انگلیس در قبال ایران را خصمانه تر و عملگرایانه تر كرد.
چرچیل شخصی پراگماتیست و با رفتاری ماكیاولیستی بود و نیل به منابع حداكثر خود و انگلیس را به هر طریقی خصوصا از طریق استفاده از قدرت فیزیكی همراه با نیرنگ مجاز می‌دانست. وی پس از مرگ پدرش در 1895، و طی جنگ كوبا كه به عنوان گزارشگر روزنامه‌ی گرافیك لندن به این منطقه اعزام شده بود؛ ضمن تلگرافی اعلام كرد: «بهتر این است كه خبر ساخته شود تا اینكه براساس واقعیت كسب شود و همچنین بهتر این است كه انسان یك بازیگر فعال باشد تا یك منتقد.» )
چرچیل در سن 90 سالگی در 24 ژانویه 1965 درگذشت.
خبرگزاری – ایسنا
منابع:
1 - www.angelfire
2 - www.kirjadto.sci.fi/churchil.htm
3 - محسن مدیرشانه‌چی، سیاست خارجی ایران در دوران زمامداری مصدق، اطلاعات سیاسی - اقتصادی، سال دوازدهم، شماره 11 و 12، مرداد - شهریور 77.
4- همان
5 - گازیوروسكی، مارك ج، سیاست خارجی آمریكا و شاه، ترجمه فریدون فاطمی، تهران: نشر مركز. 1371، صص 116 - 113
