مرگ؛ درس انسان ساز!
رازهای مرگ 3
درس انسان ساز!
وقتی روح و روان انسان براساس یاد قیامت پرورش یابد و "ذكری الدّار"(1) در نظرش باشد، چنین باوری "ضمانت اجرایی" می‌شود كه همه عقاید و اخلاق و كردار و رفتار خود را براساس این ویژگی پایه ریزی كند. اگر انسان یاد قیامت را فراموش كند، دلیلی ندارد كه مقیّد به ضابطه و قانون باشد. به هر جنایتی دست می‌زند و به فرموده‌ی امام حسین علیه السلام در ظهر عاشورا، در ملاقات با امام سجاد علیه السلام: "استحوذ علیهم الشّیطان فأنساهم ذكر اللّه"(2)؛ غفلت همه‌ی وجودشان را فرا گرفت و برآنان چیره گشت و یاد خدا را از یادشان برد. و چون یاد معاد همان یاد مبدأ است، با نسیان یاد مبدأ جریان معاد هم فراموش می‌شود، در حالی كه انسان می‌تواند در پرتو سازندگیِ یاد قیامت، گذشته از بركات اعتقادی، اخلاقی، رفتاری آتش را بالعیان بنگرد: "كلّا لو تعلمون علم الیقین * لترونّ الجحیم"(3). یاد قیامت به معنای علم به قیامت است، و اگر كسی علم حقیقی به قیامت داشته باشد حتماً جهنّم و جهنّمیان را خواهد دید و چنین انسانی گذشته از بركات اعتقادی، اخلاقی و رفتاری، دیگر معصیت نمی‌كند؛ زیرا خاستگاه گناه، فراموشی قیامت است. كار شیطان آن است كه نخست یاد خدا را از قلب انسان می‌گیرد و سپس در آن تخم گذاری می‌كند. یاد قیامت حضور دائم قلبی است.
علامه طباطبایی رحمه الله می‌فرمود: ممكن است انسان عمری تحت ولایت شیطان باشد و نداند. در این هنگام باید از عبادت یك عمر خود استغفار كند. اگر واقعاً یاد قیامت و "ذكری الدّار"(4) در جان انسان نشسته باشد، چنین انسانی آتش را می‌بیند.
خود هنر آن دان كه دید آتش عیان نـه گـپ دلّ علی النّار الـدّخـان(5)
اگر انسان دود را مشاهده و به وسیله‌ی آن برآتش استدلال كند این هنر نیست، بلكه حرف و گپ است. هنر آن است كه آتش را ببیند.
جوانی به رسول اكرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم عرض كرد: من به قیامت یقین دارم. پیامبر فرمود: هر چیزی نشانه‌ای دارد، نشانه‌ی یقین تو چیست؟ گفت: گویا بهشت و اهل آتش را می‌بینم و صدای دوزخ را همچون زوزه‌ی سگ می‌شنوم(6). رسول اكرم در برابر ادّعای آن جوان نفرمود این شدنی نیست. او سپس از پیامبر خواست دعا كند تا به شهادت نایل آید. حضرت دعا فرمود و او در یكی از جبهه‌های اسلام علیه كفر به شهادت رسید. او در حقیقت با دو طاغوت مبارزه كرده بود: طاغوت برون، یعنی هجوم آورندگان به مرزهای دین و عقیده، و وطن اسلام و طاغوت درون، یعنی نفس شیطانی. (7)
حسابرسی و مرگ!
به انسان دستور داده‌اند مراقب شؤون ظاهر و باطن خود باشد؛ یعنی نفس خود را زیر نظر بگیرید و از آن حساب رسی داشته باشد. در این صورت اگر خلافها بیش از صوابها باشد باید نقصان را جبران كرد و اگر صوابها بیشتر باشد باید شكرگزاری كرد؛ ضرورت مراقبت برای آن است كه انسان موجودی است كه هر آن احتمال سقوط دارد و از یاد قیامت فاصله می‌گیرد. خدای سبحان به پیامبر گرامی اسلام سفارش اكید دارد: "فلا یصدّنّك عنها مَن لا یؤمِن بها و اتّبع هواهُ فترْدی"(8)؛ زنهار مردمی كه به قیامت ایمان ندارند و پیرو هوای نفسند تو را از آن روز هولناك باز ندارند و غافل نكنند وگرنه هلاك خواهی شد. هوای نفس انسان را هم از توجه به مبدأ باز می‌دارد هم از عنایت به معاد.
اعتقاد به معاد گرچه از نظر قرآن ضروری است و برای فرزانگان ضرورت خضوع در برابر آن را به همراه دارد، لیكن بیشتر مردم گرفتار بیم و امیدند و تا ضرورت پاداش و كیفر مطرح نباشد تن به ایمان و عمل صالح نمی‌دهند. از این رو بت پرستان حجاز كه به وجود خداوند و خالقیّت او اعتقاد داشتند، ولی به معاد ایمان نداشتند، به راهزنی و آدم كشی فخر می‌كردند. مهم‌ترین عامل بازدارنده‌ی بشر از معاصی خدا همان ایمان به مسؤولیت در قیامت است؛ یعنی ایمان به محكمه عدل و داد و یاد آن صحنه ی هولناك كیفر الهی. وقتی یاد قیامت از جان انسان رخت بربست وی گرفتار هلاكت می‌شود و در عذاب دردناك گرفتار خواهد آمد: "لهم عذاب شدید بما نسوا یومَ الحساب"(9)؛ چون روز حساب را فراموش كردند به عذاب سخت معذب خواهند شد.
مولی الموحدین علی علیه السلام می‌فرماید: "ذهَب المُتذكِّرون وبقی النّاسون أو المُتناسون"(10)؛ از اصحاب خاص رسول خدا آنان كه به یاد معاد بودند رخت بربستند و گروهی مانده‌اند كه یا قیامت از یادشان رفته، یا قیامت را از یاد خودبرده اند. گروهی كه معرفتشان اندك است می‌پندارند تحقق وعده‌ی قیامت بسیار دور است، اما آنان كه مظهر صفات خدایند و از غیب آگاهند آن را نزدیك می‌بینند (11)
______________________
در شماره آتی خواهید خواند:
پیامبر و یاد مرگ
مرگ در نگاه پیامبر
گروه دین و اندیشه سایت تبیان
1- سوره ی ص، آیه ی 46.
2- سوره ی مجادله، آیه ی 19.
3- سوره ی تكاثر، آیات 5 ـ 6.
4- سوره ی ص، آیه ی 46.
5- مثنوی مولوی، دفتر ششم، ص998.
6- اصول كافی، ج 2، ص 53.
7- معاد در قرآن:ج4/ص28-30
8- سوره ی طه، آیه ی 16.
9- سوره ی ص، آیه ی 26.
10- نهج البلاغه، خطبه 176.
11- معاد در قرآن:ج4/ص34-36
