قرآن رمزدار، اثر فاخر فرهنگی

اشاره:

یکی از آثار فاخر فرهنگی که متاسفانه به دست فراموشی سپرده شده، نسخه خطی نفیسی از قرآن کریم است که به قرآن "مرموز" نامگذاری شده است. این قرآن توسط یکی از بزرگ زادگان و دانشمندان سده گذشته کتابت شده است.

پیش از بیان وجه تسمیه این قرآن خطی نخست بیوگرافی مختصری از زندگی و احوالات صاحب این اثر که با کمال تاسف باید گفت هنوز هم پس از گذشت یک صد سال از درگذشت وی، آثار علمی و فرهنگی اش احیا و چاپ نشده است، تقدیم می کنیم.

میرزا حسین معتقد ریشهری (معروف به فاضل اهرمی) فرزند شیخ حسن از خواجگان ریشهر و متخلص به (معتقد) از افاضل و ادیبان و روحانیون معروف استان بوشهر در سال 1253 ه.ق. برابر با 1216 ه.ش. در اهرم تنگستان متولد شد و درقریه ریشهر (درجنوب بوشهر) نشو و نمو یافت. بنا به به نوشته رکن زاده آدمیت در کتاب (دانشمندان وسخن سرایان فارس) در 12 سالگی برای تحصیل به خورموج (مرکزدشتی) رفت وبه محمد خان دشتی پناهنده شد . علوم عربی و فنون ادبی وفقه واصول و حسن خط را بیاموخت وسپس برای تکمیل تحصیلات خود به عراق رفت و چندی درآنجا اقامت گزید.

پس از بازگشت در مدرسه سعادت بوشهر به تدریس عربی و ادبیات فارسی مشغول گشت. پس از چندسال از صحبت ناس ملول گشته در گوشه انزوا آرمیده و به کتابت قران مجید و تالیف پرداخت.

معتقد پس از 88 سال عمر در سال 1341ه.ق برابر با 1301 ه.ش در ریشهر دارفانی را وداع گفت و در مقبره خانوادگی که گنبد کوچکی آن هنوز برجاست مدفون گردید. مجموعه اشعار اوبنام «جواهرالزواهر» در مناقب ومراثی ائمه اطهار اولین بار درسال 1309 ه.ق درهندوستان چاپ شده است. حسین معتقد فرزند حسن و او فرزند سلمان بوده است.

خود او می گوید :

تو نسل احمدی، من نسل سلمان نجاتم ده زقوم نا مسلمان

ایشان از افراد سرشناس زمان خود بوده وسالها در مدرسه سعادت بوشهر که اولین مدرسه به سبک جدید بوده به تدریس اشتغال داشته است (معلم ادبیات).

این مدرسه در سال 1317 ه.ق. برابر 1278 ه.ش تاسیس شده است. علاوه بر آشنایی خوب به قرآن و فقه و معارف اسلامی وهمچنین ارتباط با فرهنگ جدید در دوره خود تاثیر گذار بوده و در نهضت مشروطیت از نظر فکری نقش داشته است. او مدتی را درحوزه دشتی نزد محمد خان دشتی و مدرسین حوزه آنجا تلمذ کرد وسپس برای ادامه تحصیل حوزوی به نجف اشرف رهسپار شد و چند سالی را در نجف گذرانید.

در سال 1287 ه.ق. قحط سالی شگفت انگیزی در منطقه جنوب روی می دهد که عرصه را بر مردم تنگ می کند. شاعر این تغییر اوضاع طبیعی را معلول کثرت معاصی مردم می داند و می گوید :

از کثرت معاصی و فحشای بر ملا

ممنوع شد بر اهل زمین ریزش سما

کس قرص نان ندید مگرقرص آفتاب

کس شربتی نخورد مگر شربت فنا

یکی از کارهای روزمره معتقد علاوه بر تدریس و سرودن شعر ، کتابت قران بوده - وی قرآنی ویژه در چند نسخه به خط خود نوشته و آنرا «قرآن مرموز» نامگذاری کرده است.

یک نسخه از این قرآن را که به سدیدالسلطنه کبابی (شاگرد معتقد بوده) اهدا کرده و از طرف وی به آستان قدس رضوی وقف شده تحت شماره 1976 در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود.

تاریخ کتابت قران هفتم رمضان 1299 ه.ق. است . قرآن مرموز 795 صفحه دارد. دلیل نامگذاری آن به مرموز این که کتابت کلیه صفحات 11سطری آن به نحوی است که بدون استثناء در تمام صفحات حرف یا کلمه اول سطرهای اول و یازدهم - دوم و دهم - سوم و نهم - چهارم وهشتم - پنجم و هفتم- مشابه است وتنها حرف و یا کلمه اول سطر ششم به دلیل نداشتن سطر مقابل آزاد است. مرحوم معتقد حروف متقارن صفحات را با جوهر قرمز و بقیه را باجوهر مشکی تحریر کرده است .

او در زمینه اندیشه های سیاسی نیز در دوران مشروطیت و بخصوص قبل از استبداد صغیر فعال بوده است. فاضل اهرمی رساله احیاء المله را به قصد دفاع از مشروطه در جمادی الاول 1325 تالیف و در چند شماره نشریه مظفری چاپ کرده است. وی با استناد به روایاتی مشروطیت را از علائم ظهور حضرت مهدی (عج) معرفی می کند.

معتقد کتابها را بخاطر خود نوشته که پاره ای از آنها به همان حال باقی مانده است. کتاب قرآن مرموز در چند نسخه نوشته وبه شخصیتهای زمان خود هدیه کرده ، از جمله آنها ، سدید السلطنه کبابی، میرزا اسدالله مباشر دشتی ( بانی حسینیه میرزای خورموج ) را می توان نام برد . کتاب جواهر الزواهر بار اول در سال 1309 ه.ق در بمبئی هندوستان و سپس به همت سدید السلطنه کبابی در سال 1324 ه.ق. در چاپخانه گلزار شیراز چاپ شده است. کتابهای ردیف 3 تا 8 تاکنون چاپ نشده اند و در مجموعه سدیدالسلطنه در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شوند.

آثار : 1- جواهر الزواهر مجموعه شعر در مدایح مراثی ائمه اطهار(ع) 2- حل اللغز در ادبیات عرب که با خط خوانا نوشته وآنرا در سال 1317 ه.ق شرح داده است . 3- دلایل الظهور و علائم الظهور، کتابی درباره غیبت امام زمان و به زبان عربی است . 4- رساله احیاء المله در دفاع از مشروطیت نگاشته شده. 5- رساله فی حجتیه الظن، نوشته محمد بن محمد بن عصفور تاریخ تحریر 1253 ه.ق. که معتقد آنرا شرح کرده است . 6- شرح دعای سمات که از ادعیه اسلامی است و معتقد آنرا در سال 1318 نوشته و شرح داده است . 7- قرآن مرموز که به حط میرزا حسین معتقد است . 8- مجموعه اللطایف در بیان ظرائف و نوادر.

با خواندن مطالب فوق چه حسی به انسان دست می دهد؟ از این بزرگان چه تعداد در مملکت ما زیسته اند و می زیند؟ چگونه از آثار باقی مانده از آنان محافظت و پاسداری کرده ایم؟ آیا به جز تعداد انگشت شماری (آنهم نه بطور کامل) ، از بزرگان از حال و روز ، آثار ، بقایا ، مقبره و.... مابقی اطلاعی در دست داریم ؟ برفرض اینکه اطلاعی داشته باشیم ، آیا توانسته ایم در شناساندن آنها به نسل امروز جهت شناسایی به نسلهای آینده اقدامی در خور انجام دهیم؟

فرد نامبرده فوق یکی از همین بزرگان ، ادیبان، روحانیان و فضلای عصر خود بوده است ، جای بسی تاسف است که هنوز بعد از گذشت بیش از یک قرن تعداد زیادی از کتابهای ایشان به زیور طبع آراسته نگردیده است، جای بسی تاسف است که ایشان برای نسل ما ، نسل قبل تر از ما و احتمال قریب به یقین ، نسل آینده ، ناشناخته است. چگونه است که ما ادعای داشتن فرهنگ غنی را داریم در صورتی که خدمات بزرگان فرهنگ خود را پاس نمی داریم؟

و در آخر موضوع بسیار بسیار تاسف بر انگیز اینکه به همت سازمان میراث فرهنگی استان بوشهر، مدتهای مدیدی است که درب مقبره این ادیب دانشمند و فاضل بزرگ و صاحب یکی از منحصر به فرد ترین قرآنهای جهان، گل اندود شده است و این مقبره نیز می رود که همانند دیگر آثار تاریخی به جای مانده از گذشتگان، بتدریج تخریب گردیده و فقط رد پایی از آن در تاریخ به جای بماند. مقبره صاحب اثر قرآن مرموز در معرض نابودیست، میراث فرهنگی به کجا می نگرد؟

هفته نامه الکتریکی نسیم جنوب، با تلخیص، تصرف و اضافات