یک سفر، یک سخن

پس از شکست طرح انجمن های ایالتی و ولایتی شاه که با موضع گیری قاطع امام و حمایت روحانیون و مردم اتفاق افتاد؛ شاه با هدایت آمریکا طرح انقلاب سفید را در ایران مطرح کرد و روز 6 بهمن به عنوان روز برگزاری رفراندوم مربوط به انقلاب تعیین شد. آیت الله کمالوند به عنوان نماینده علمای قم مخالفت حوزه علمیه را با این انقلاب به شاه ابلاغ کرد اما شاه به جای چاره جویی علمای شیعه را متهم کرد که چرا همانند علمای تسنن به دعا و مدح شاه ایران نمی پردازند و اظهار داشت که نمی تواند از انجام این رفراندم صرف نظر کند زیرا بقای وی در گرو این رفراندم است. با روشن شدن این موضوع که شاه قصد تجدید نظر در این  طرح را ندارد، مبارزه و مقاومت آغاز شد.  به محض اعلام این خبر، امام خمینی، با درک درست شرایط موجود در پاسخ به استفتاء برخی از متدینین تهران، ضمن بر شمردن اشکالات مترتب بر مفاد اصول انقلاب سفید، برگزاری این رفراندوم را مخالف رای جامعه و روحانیت اسلام و اکثریت قاطع ملت دانستند.

با اعلام نظر رسمی امام در این مورد موج مخالفت های مردمی با این دسیسه جدیدِ رژیم به شکل تجمع و تظاهرات در روز 2 بهمن 1341 بروز کرد و عمال رژیم با مردم در گیر شده و تعدادی هم در این تجمعات دستگیر شدند. شاه که هنوز تلخی شکستی که چندی قبل، در جریان لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی، از مقاومت روحانیت چشیده بود را، از یاد نبرده بود، به شدت احساس خطر کرده و در یک اقدام نمایشی و برای جلب نظر علما، راهی قم شد. مردم قم در  روز 3 بهمن _ روز قبل از سفر شاه_  به خیابان ها ریختند و بسیاری از عکس های شاه و طاق نصرت هایی که برای استقبال از شاه تدارک دیده شده بود، از بین بردند.

بازار بنا به فتوای علما در اعتراض به رفراندوم در آن روز ها تعطیل بود. ماموران شاه به زور و با تهدید به آتش زدن مغازه، بازاریان را مجبور به گشودن مغازه ها کردند. از سوی دیگر شایعه شد که کشاورزان با طلاب معترض به اصول انقلاب سفید در گیر شده اند. فرماندار قم در جمع طلاب حاضر شده از آنها خواست که برای اعتراض به این هتک حرمت ساختگی! فردا در مراسم استقبال حاضر شده و مستقیما از شاه بخواهند که با مجرمین برخورد کند. دولت به هر نحو ممکن سعی داشت که مردم و به خصوص علما را به مراسم استقبال از شاه بکشاند.

اما ... یک پیام کوتاه از سوی امام کافی بود که تمام برنامه های دولت را نقش بر آب کند؛ سخن امام به شرح زیر بود:

"با یورش وحشیانه مامورین دولت به علما و مردم تهران و رفتار غیر انسانی آنان با اهالی قم و جامعه روحانیت این شهر و تجاوز به حریم این حوزه مقدسه دیگر جای هیچ گونه تفاهم و حق مراوده با دستگاه حاکمه باقی نمانده و هیچ راهی جهت ملاقات با شاه وجود ندارد، مگر این که شاه برای جبران اهانت و تجاوزی که به حریم مقدس روحانیت شده آقای علم را به عنوان مجرم اصلی از مقام نخست وزیری عزل نماید و به این بگیر و ببندها و اعمال پلیسی پایان ببخشد تا راه برای ملاقات و مذاکره با او هموار شود."

روز 4 بهمن 1341، هنگامی که شاه وارد میدان آستانه قم شد نه تنها از علما و طلاب خبری نبود بلکه به غیر از عده معدودی که از آن میان هم بسیاری یا جز ستاد استقبال بودند یا برای کنجکاوی آمده بودند، مردم عادی هم در مراسم استقبال شرکت نکرده بودند.

حضور علما و طلاب در این مراسم به نوعی تایید اقدام شاه در برگزاری رفراندوم بود و در ترغیب مردم به شرکت در انتخابات تاثیر به سزایی داشت اما اینک این عدم حضور نتیجه عکس داشت. شاه به شدت از این موضوع خشمگین شد و در سخنان کوتاهی از مخالفان طرح با عنوان مرتجعین سیاه و بسیار خطرناک تر از مرتجعین سرخ یاد کرده و آنها را پیروان جمال عبدالناصر رهبر مصر دانست.