تبیان، دستیار زندگی
حضرت آیت الله بهجت: هر كس اقبال سید بن طاووس را نداشت، اساتید ما او را رفیق خود نمی‌شمردند. هر مقدار از اقبال را كه مطالعه كردنی است مطالعه، وهر مقدار را كه عمل كردنی است، به هر اندازه حال دارید عمل كنید...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

معرفی و ارائه‌ی كتاب «اقبال الاعمال»

اقبال الاعمال

یكی از بزرگترین آثار دانشمند برجسته‌ی جهان اسلام، سید بن طاوس، كتاب معروف «اقبال الاعمال» است كه در این نوشتار به معرفی آن خواهیم پرداخت.

1- نام كتاب

دركتاب الذریعه جلد دوم ،صفحه ی 264از كتاب "اقبال الاعمال" با نام «الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل میقاتاَ واحداَ فی سنة» یاد شده است.

با مراجعه به مقدمه‌ی كتاب "اقبال الاعمال" جلد1،صفحه‌ی 12، عنوان كتاب «الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی سنة» وارد شده است.

روی جلد ترجمه‌ی كتاب ،اقبال الاعمال نوشته شده است.

2- موضوع كتاب

ادعیه و زیارات

3- انگیزه و تاریخ نگارش

ابن طاووس علاقه واهتمام خاصی نسبت به ادعیه داشته به طوری كه اكثر كتابهای اودرشكلهای مختلف، ادعیه واذكار وزیارات را دربردارد.

كتاب اقبال الاعمال درسال 650هجری قمری درحالیكه ابن طاووس به سن 60سالگی قدم نهاده بود ت?لیف گشت. در سال 655 و656 نیز چند باب توسط مؤلف به كتاب افزوده شد.

محل تألیف كتاب در كربلا، جوار مرقد و بارگاه سالار شهیدان علیه السلام بوده است.(7)

حضرت آیت الله العظمی بهجت بارها می فرمود: طلبه‌ای كه كتابهای سید را ندیده باشد، مثل این است كه هیچ ندیده است.

4- اهمیت و اعتبار كتاب

كتاب اقبال الاعمال مفصل‌ترین كتاب سید بن طاووس وگل سرسبد تألیفات اوست. بنابراین تمام امتیازاتی كه برای تألیفات سید ذكر شد به نحو احسن در كتاب اقبال الاعمال جلوه گر است. از این رو امتیاز این كتاب بر كتابهای دیگر دعا، مانند مفاتیح الجنان نیامده است ونیز در زمینه ی بیان نكات و اشارات ناب وهمچنین استناد وبهره گیری مستقیم و با واسطه‌ی اندك از سرچشمه‌ی وحی آسای بیانات اهل بیت علیهم السلام و... بسیار روشن است و نیاز به توضیح بیشتر ندارد به همین دلیل این كتاب از اهمیت ویژه در نزد بزرگان برخوردار است.

آیت حق، حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی، كتاب شریف المراقبات خود را بر اساس اقبال الاعمال تدوین كرده است. الگوگیری از اقبال الاعمال در جای جای آن به وضوح نمودار است.

حضرت آیت الله العظمی بهجت بارها می فرمود: طلبه‌ای كه كتابهای سید را ندیده باشد، مثل این است كه هیچ ندیده است.همچنین می‌فرمود: هر كس اقبال سید بن طاووس را نداشت، اساتید ما او را رفیق خود نمی‌شمردند. هر مقدار از اقبال را كه مطالعه كردنی است مطالعه، و هر مقدار را كه عمل كردنی است، به هر اندازه  حال دارید عمل كنید.(8)

در كتاب بحارالانوار علامه مجلسی در باب سیره نبوی (ص) از كتاب اقبال الاعمال برگرفته شده است.(9)

كتاب الولایة و فضایل علی بن ابی طالب از محمد بن جریر طبری كه از جمله منابع معتبر در سیره نویسی و تاریخ نگاری اسلام به شمار می آید هم نیز از كتاب اقبال الاعمال استفاده شده است.(10)

5- نسخه‌های خطی

مجموعه كتابهایی كه سید بن طاووس در زمینه‌ی اعمال سال نگاشته است ،عبارتند از:

الف- كتاب «مضمار السباق واللحاق بصوم شهر اطلاق الارزاق وعتاق الاعناق» در اعمال و دعاهای ماه رمضان و بخشی از ماه شوال.
ب- كتاب «اقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی سنة» در دو مجلد، مجلد اول در ادامه‌ی اعمال ماه شوال واعمال
ذی‌قعده و ذی‌حجة و مجلد دوم، دراعمال بقیه‌ی ماه‌های سال.

مجموعه كتابهای یاد شده در زمینه‌ی اعمالی كه در سال یك بار به جا آورده می‌شود، از دیر باز در یك مجموعه چاپ شده و به اختصار با نام «اقبال الاعمال» از آن یاد می‌شود.این مجموعه در برخی از چاپها از اعمال ماه محرم شروع شده و با اعمال ذی‌حجة پایان می‌یابد ودر برخی از چاپها از اعمال ماه رمضان شروع شده و با اعمال ماه شعبان پایان یافته است وما در این كتاب بنا بر دلایلی از ترتیب دوم پیروی كرده‌ایم.

حضرت آیت الله بهجت: هر كس اقبال سید بن طاووس را نداشت، اساتید ما او را رفیق خود نمی‌شمردند. هر مقدار از اقبال را كه مطالعه كردنی است مطالعه، وهر مقدار را كه عمل كردنی است، به هر اندازه حال دارید عمل كنید

گذشته از نسخه‌های خطی كه از كتاب «اقبال الاعمال» در كتابخانه‌های متعدد وجود دارد، اكنون سه گونه چاپ از این كتاب شریف مو جود است:

الف- نسخه سنگی كه توسط دار الكتب الاسلامیه در تهران چاپ شده است.امتیاز این نسخه عبارت است از: دقت به جا در اعراب دعاها وتصحیح واستوار سازی عبارات سید كه بخشهای آغازین آن توسط شهید بزرگ آیت حق شیخ فضل الله نوری و ادامه آن توسط محمد حسین لواسانی تهرانی تصحیح و با نسخه‌های متعدد خطی مطابقت داده شده است.

ب‌- نسخه چاپ بیروت كه توسط (موسسة الاعلمی للمطبوعات)وبا مقدمه وبرخی تعلیقات شیخ حسین اعلمی به چاپ رسیده است.امتیاز این نسخه حروف نگاری زیبا ،صحافی وچاپ دلنواز وكمی حجم آن است.این نسخه از روی نسخه ی سنگی گذشته تصحیح شده است ولی متأسفانه نسخه بدل های موجود در نسخه سنگی در آن درج نشده است.

ج‌- نسخه چاپ قم، كه توسط دفتر تبلیغات اسلامی قم و با تحقیق و تصحیح جواد قیومی اصفهانی در سه جلد به چاپ رسیده است. امتیاز این چاپ‌، استخراج مدارك آیات و روایات از منابع قبل و بعد از سید است، ولی متأسفانه در اعراب گذاری دعاها، تصحیح واستوار سازی عبارات سید و حذف برخی دعاها و ویراستاری متن، دارای نواقصی است.(11)

6- سبك شناسی

سید بن طاووس در نقل روایات ادعیه و زیارات چهار شیوه را به كار بسته است:

الف- در موارد زیادی سند روایت را به طور كامل ذكر كرده است.

ب- در برخی موارد فقط سند خود را به كتاب مؤلف ذكر كرده ولی سند مؤلف كتاب به روایت را به همان كتاب ارجاع داده است.

ج- در بعضی موارد كه روایات دارای سندهای متعدد بوده‌اند با ذكر جمله‌ی "رویت بعدة اسانید" از ذكر سندها خودداری كرده است.

د- در پاره‌ای از موارد روایات را به طور مرسل به معصوم نسبت داده ومنبع وسندروایت را ذكر نكرده است.(12)

از دیگر ویژگیهای سبكی ابن طاووس این است كه معمولاَ متن روایات را بدون هیچ تصرفی (نقل به معنا) می‌آورد. البته در میان ادعیه، دعاهای غیر مأثور نیز بسیار دیده می‌شود كه گاهی خود تصریح می‌كند كه این دعا را خودم ساخته‌ام واز آن هم بهره‌ها برده‌ام.(13)

این كتاب نثر بسیار زیبا و عبارات آهنگین دارد كه به آن جاذبه خاصی بخشیده است

7- بررسی محتوایی

كتاب اقبال الاعمال شامل اعمال یازده ماه از سال است. اعمال ماه رمضان نیز به خاطر اهمیت این ماه در كتابی دیگر با نام المضمار آمده كه توسط مصنف همراه با اقبال الاعمال در یك مجموعه عرضه شده است. سید كتا ب خویش را به ترتیب ماه‌های سال نگاشته اما بر خلاف روش معمول ابتدای سال را ماه مبارك رمضان دا نسته است. از جمله دلایل این كار اهمیت فوق العاده‌ای است كه شرع برای ماه رمضان قائل شده و این كه اهل معرفت ابتدای سال وابتدای سیر و سلوك خود را ماه مبارك رمضان قرار می‌دهند. ابن طاووس این كتاب را همراه با هشت جلد دیگر به عنوان تتمه مصباح المتهجد شیخ طوسی نوشته است.(14)

این كتاب نثر بسیار زیبا و عبارات آهنگین دارد كه به آن جاذبه خاصی بخشیده است. در این كتاب تنها اعمال و عبادات گردآوری نشده است بلكه مؤلف در جای جای كتاب مطالب مختلف و متنوعی آورده است كه به برخی از آنها اشاره می‌شود:

الف- تذكر، موعظه وتوجه دادن به آداب قلبی و رسوم باطنی دعا.

ب- بیان بسیاری از وقایع تاریخی وتعیین تاریخ وقوع آن نظیر: واقعه مباهله، حادثه‌ی بخشیدن انگشتر در نماز توسط امیر المؤمنین، واقعه غدیر و...

ج- مباحث مختلفی كه به گونه‌ای مربوط به دعا و زیارت می‌شود نظیر تعیین مكان قبر امیرالمؤمنین، علت نام گذاری دحوالارض و چگونگی خلقت زمین، كعبه  و...(15)

8- تلاشهای پیرامونی

از جمله تلاشهایی كه در مورد این كتاب صورت گرفته است بر طبق آن اطلاعات به دست آمده به شرح زیر می باشد:

در چندین سایت در مورد اطلاعات ظاهری كتاب مانند مؤلف، محل نشر، تاریخ نشر، قطع كتاب و...اطلاعاتی آمده (16)

درسایتهای مختلف نیز كه مقالاتی درمورد غدیر ، طلب رجعت، آتش و دوزخ آمده از روایات موجود در كتاب اقبال الاعمال استفاده كرده‌اند.(17)

در دو سایت دیگر نرم افزارهای كتاب اقبال الاعمال آمده است.(18)


منابع:

1-www.imam.sadiq.net  ,    www.tahoorkotob.com

2- www.shiaword.ir

3- www.whc.ir پایگاه اطلاع رسانی حوزه علمیه ی خواهران

4-  www.imam.sadiq.net  ,    www.tahoorkotob.com

5-  ترجمه ی كامل قبال الاعمال –مترجم :محمد روحی-جلد اول- صفحه ی 8

6- . www.imam.sadiq.net  ,    www.tahoorkotob.com

7- www.imam.sadiq.net  ,    www.tahoorkotob.com

8-  ترجمه ی كامل قبال الاعمال –مترجم :محمد روحی-جلد اول- صفحه ی 11و12

9- www.hazah.net

10- www.hazah.net

11-  ترجمه ی كامل قبال الاعمال –مترجم :محمد روحی-جلد اول- صفحه ی 13و14

12- فرهنگ كتب حدیثی شیعه –آقای محمود مدنی بجستانی –جلد دوم

13- سبك شناخت كتب حدیثی –آقای مهدی غلامعلی –صفحه ی 73

14-  www.imam.sadiq.net  ,    www.tahoorkotob.com

15-فرهنگ كتب حدیثی شیعه –آقای محمود مدنی بجستانی- جلد دوم

16-www.adinebook.com

17- www.tebyan.net  ,  ghadir khom.com  ,  mouood.org  ,  dozakh.atash.blogfa.com

18- www.ketabnews.com  ,  m-b-f-eslami-persianblog.ir

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.