تبیان، دستیار زندگی
استان گیلان یکی از غنی ترین گنجینه های فرهنگ موسیقی را داراست. دکتر امیراشرف آریانپور در کتاب گیلان می نویسد: این گنجینه غنی فرهنگ موسیقی، برخلاف بسیاری از مناطق ایران از وحدت سبک برخوردار نیست...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

موسیقی در استان گیلان

موسیقی، آلات موسیقی

استان گیلان یکی از غنی ترین گنجینه های فرهنگ موسیقی را داراست. دکتر امیراشرف آریانپور در کتاب گیلان می نویسد: این گنجینه غنی فرهنگ موسیقی، برخلاف بسیاری از مناطق ایران از وحدت سبک برخوردار نیست. به این معنا که نقاط مختلف گیلان چه از نظر تنوع آوازها و چه از لحاظ خصوصیات ملودی و ریتم از سبک های متفاوتی برخوردارند و این تفاوت سبک به خصوص بین موسیقی مردم توالش با موسیقی محلی مناطق دیلمان و اسپیلی و سایر نواحی گیلان به چشم می خورد.

به طور کلی مردم تالش سه نوع آهنگ دارند: قدیم دستان، تالش دستان و تازه دستان. آهنگ های گیلان به ویژه در سیاهکل و دیلمان از طبیعت الهام گرفته اند و غالباً به صورت بکر و دست نخورده باقی مانده اند.

در سال 255هـ. ق احمد بن توکل، ندیم خلیفه عباسی معتمد علی الله، در کتابی تحت عنوان "الموسیقی العراقیه" که بخشی از آن درباره موسیقی دیلمان بود آورده است: "آوازخوانی مردم خراسان با زنج است که دارای هفت سیم است و زخمه آن مانند زخمه چنگ است و آوازخوانی مردم ری و طبرستان و دیلمان با تنبورهاست...".

ابونصر فارابی نیز در کتاب "الموسیقی" (339 هـ. ق) از تنبور گیلانی نام برده است: "تنبور خراسانی دارای دو سیم است و گونه ای دیگر تنبور جیلی (گیلانی) است. شیوه کوک تنبور گیلانی از شیوه کوک خراسانیان جداست".

با توجه به مقاله مرحوم عبداله ملت پرست، نام و مشخصات برخی از موسیقی های بومی و آوازهای محلی گیلان را می آوریم:

1- خره: نام آهنگی است که به عنوان خرلنگ معروف است.

2- کشتی مقام: با سرنا و نقاره و مراسم کشتی محلی اجرا می شود.

3- عروس بران: هر مرحله جشن عروسی موسیقی ویژه خود را دارد.

4- ورزا جنگ: در مایه ابوعطا و دشتی از مقام شور است و در جنگ گاوهای نر به کار می رود.

5- پهلوی خوانی: دوبیتی گیلانی است که در هنگام چیدن برگ چای خواند می شود.

6- بجارسری: ترانه هایی است که وقت کار در شالیزار خوانده می شود.

7- گلن کشی: این قطعه به صورت در آمد آواز دشتی در مناطق کوهستان اجرا می گردد.

8- گوسفند دوخوان (فراخواندن گوسفند): این آهنگ از نظر کیفیت ملودیک و ساختار موسیقی با استفاده از فواصل گوناگون گام شور ترکیب بسیار زیبایی یافته است و جمله بندی موسیقی آن با توجه به فضای فولکلوریک فوق العاده متنوع است.

9- آبکناری: نوعی آواز در آمد دشتی است.

10- زرد ملیجک (گنجشک زرد): یکی از آشناترین آوازهای بومی گیلان است که به همت استاد صبا به گنجینه موسیقی ملی ایران افزوده شده است.

11- شرفشاهی: چهار دانه های شرفشاه از عرفا و شعرای معروف قرن هفتم گیلان که در دستگاه شور خوانده می شود.

تصنیف برای کوچک خان

در ادبیات شفاهی مردم گیلان، تصنیفی است که مردم به هنگام مبارزات جنگلی ها برای میرزا کوچک خان جنگلی سروده اند. این تصنیف در مناطق مختلف به شکل های ویژه ای خوانده می شود:

چقدر جنگلا خوسی، ملت واسی  خستا نبوسی، می جان جانانا

ترا گوما میرزا کوچیک خانا

خدا دانه که من نتانم خفتن   از ترس دشمن، می دیل آویزانا

ترا گوما میرزا کوچیک خانا

چرا زودتر نایی، تندتر نایی   تنها بنایی، گیلان ویرانا

ترا گوما میرزا کوچیک خانا

بیا ای روح روان، تی ریش قربان  به هم نوانان، تی کاس چومانا

ترا گوما میرزا کوچیک خانا

اما رشت جغلان، ایسیم تی قربان  کنیم امی جانا، تی پا جیر قربانا

ترجمه:

چقدر در جنگل برای مردم می خوابی، خسته نشدی/ جان جانانم، با توام ای میرزا کوچک خان/ خدا می داند که من نمی توانم از ترس دشمن بخوابم/ دلم آویزان است، با توام ای میرزا کوچک خان/ چرا زودتر نمی آیی، تندتر نمی آیی، تنها گذاشتی/ گیلان ویران را، با توام ای میرزا کوچک خان/ بیا ای روح روان، قربان ریشت/ چشمان کاست را نبند، با توام ای میرزا کوچک خان/ اما بچه های رشت، قربانت می رویم/ جانمان را زیر پایت قربانی می کنیم.

منبع: میراث فرهنگی استان گیلان

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش