تبیان، دستیار زندگی
12 شهریور1294/3 سپتامبر1915 بوشهر و تاریخچه هجوم انگلیسی ها به آن دومین هجوم قوای انگلستان به بوشهر رئیس علی سمبل مبارزه با استعمار رئیس علی دلواری فرزند رئیس محمد، كدخدای ده دلوار(1) بود كه در سال 1299 ه. ق متولد شد. او درع...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شهادت رئیس علی دلواری

12 شهریور1294/3 سپتامبر1915

بوشهر و تاریخچه هجوم انگلیسی ها به آن

دومین هجوم قوای انگلستان به بوشهر

رئیس علی سمبل مبارزه با استعمار

رئیس علی دلواری فرزند رئیس محمد، كدخدای ده دلوار(1) بود كه در سال 1299 ه. ق متولد شد. او درعصر مشروطیت جوانی بیست و چهارساله، بلند همت، شجاع، در صدق و وفا بی مانند و در حبّ وطن كم نظیر و در توكل به خدا ضرب المثل بود. اگرچه سواد كامل و معلومات كافی نداشت، اما پاكی سرشت و صفات حمیده او طوری بود كه زبانزد خاص و عام بود. رئیس علی بعد از این كه قوای اشغالگر انگلستان بوشهر را به تصرف خود درآوردند با شجاعتی وصف ناپذیر به مقابله پرداخت و شكست سنگینی بر قوای انگلستان وارد كرد و در حین مبارزه با دشمنان اسلام و ایران، از پشت مورد هدف گلوله فرد خائنی قرار گرفت و در منطقه تنگك صفر، در بیست و سوم شوال1333ه ق/3 سپتامبر 1915، به شهادت رسید.

بوشهر و تاریخچه هجوم انگلیسی ها به آن

بوشهر از بنادر بزرگ و مهم ایران است كه قریب به یك صد سال است، به عنوان مركز بنادر جنوب كشور شناخته می شود. قبل از ورود دین اسلام به ایران، بندری به نام بوشهر اساساً وجود نداشته است و آبادی در دو فرسنگی سمت جنوب بوشهر در ساحل دریا بوده كه آن جا را " ریشهر" می نامیده اند.

به قول مؤلفین" فارسنامه ناصری" و" گنج دانش"، بوشهر از زمان كریم خان زند رو به آبادی گذاشت و در زمان ناصرالدین شاه رو به عمران بیشتر گذاشت و از بنادر تجاری مهم محسوب شد. تا در سال 1273 ه. ق، كه شهر هرات از طرف دولت ایران محاصره شد، انگلیسی ها كه ترسیده بودند و برای انصراف ایران از تصرف هرات كه كلید هندوستان شمرده می شد، سی فروند كشتی جنگی به خلیج فارس فرستادند و پس از جنگ با دلاورمردان تنگستان این بندر را تصرف كردند.( این درگیری بین باقرخان ضابط تنگستانی و پسر رشیدش احمدخان تنگستانی با چهارصد تفنگچی در قلعه ریشهر روی داد و احمدخان تنگستانی به همراه 72 نفر شهید شدند.)

دومین هجوم قوای انگلستان به بوشهر

در آغاز جنگ جهانی اول(1914) قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب، كشور ما را در معرض هجوم قرار دادند و كشتی های جنگی انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر در 8 اوت 1915، برابر با 17 مرداد 1294(26 رمضان1333)، شهر بوشهر را به اشغال خود درآورند. یك روز پس از اشغال بوشهر، چهارده نفر از ساكنین آن علیه اشغالگران اعتراض كردند، ولی چون اهل جدال و اسلحه نبودند دستگیر و به هندوستان تبعید شدند.

"رئیس علی خان دلواری" و "شیخ حسین خان چاه كوتاهی" و "زایر خضرخان اهرمی" سه نفر خوانین دلیر تنگستان از این وقایع آگاه شدند و تصمیم گرفتند كه علیه دشمن قیام و در مقام دفاع از وطن برآیند.

حدود دو ماه قبل از این كه قوای انگلستان بوشهر را اشغال كنند، ژنرال كاكس كنسول انگلستان در خلیج فارس، نامه ای به مرحوم "شیخ محمد حسین برازجانی" روحانی متنفذ و مجتهد معروف دشتستان نوشت كه جواب آن نامه انگیزه قیام رئیس علی دلواری آن قهرمان نامی ایران و اسلام شد.

كنسول انگلستان در این نامه از شیخ محمدحسین برازجانی خواسته بود كه از نفوذ خود استفاده كند و از هر گونه آشوب و قیام علیه اشغالگران جلوگیری نماید. در این نامه تأكید شده بود كه از دشمنی با دولت انگلستان هیچ سودی عاید ملت ایران نخواهد شد، بلكه در صورتی كه ایرانیان وارد جنگ شوند، انگلستان یك سوم خاك ایران را به تصرف خود در خواهد آورد.

شیخ، در پاسخ به این نامه تمام مصیبت ها را از طرف دولت انگلستان برشمرده و اعلام كرده بود كه چنانچه عملیات انتقام جویانه علیه اشغالگران صورت پذیرد، مسؤولیت آن بر عهده انگلیسی ها خواهد بود.

رئیس علی، در نامه های متعدد به شیخ محمدحسین برازجانی برای جهاد و قیام علیه قوای انگلستان كسب تكلیف می كند كه سرانجام مرحوم شیخ صورتی از حكم جهادی كه مراجع شیعه از نجف اشرف ارسال داشته بودند به ضمیمه حكم خود مبنی بر وجوب جهاد با كفار انگلیسی و جلوگیری از رخنه آن ها به بنادر جنوب و دشتستان و تنگستان و لزوم همكاری خوانین این مناطق و بسیج مردم مسلمان برای رفتن به میدان جنگ صادر می كند و برای همه خوانین می فرستد.

رئیس علی دلواری همین كه از حكم جهاد مرحوم شیخ محمد حسین برازجانی و دیگر مراجع دینی آگاهی می یابد، آماده نبرد با امپراطوری انگلستان می شود و مقدمات كار را در خانه حاج سید محمد رضای كازرونی فراهم می سازد.

رئیس علی همراه دوستش خالو حسین دشتی در اوایل ماه رمضان 1333 ه.ق، در عمارت حاج سید محمدرضا كازرونی، پس از مذاكراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام می دارد.

رئیس علی پس از اظهار تشكر، قرآن مجید را می طلبد و همین كه خادم قرآن می آورد برمی خیزد و تعظیم می كند و با احترام تمام آن را روی میز جلو خود می گذارد، آن گاه رو به حاضرین كرده و می گوید:

" ای كلام الله گفتار مرا شاهد باش. من به تو سوگند یاد می كنم كه اگر انگلیسی ها بخواهند بوشهر را تصرف كنند و به خاك وطن من تجاوز نمایند، در مقام مدافعه برآیم و تا آخرین قطره خون من بر زمین نریخته است، دست از جنگ و ستیز با آنان نكشم و اگر غیر از این رفتار كنم، در شمار منكرین و كافرین به تو باشم و خدا و رسول از من بیزار شوند."

بعد از اشغال شهر بوشهر در 26 رمضان1333ه.ق، نیروهای انگلیسی قصد تصرف ناحیه دلوار را می كنند. دلوار محلی بود كه پیش از آن چندبار سربازان انگلیسی به آن جا تجاوز كرده، اما طعم تلخ شكست را در این ناحیه چشیده بودند.

رئیس علی خان دلواری و شیخ حسین خان چاه كوتاهی و زایرخضرخان اهرمی از این وقایع آگاه و در مقام دفاع از وطن برمی آیند.

قیام دلیران تنگلستان علیه اشغالگران آغاز می شود و نیروهای متجاوز انگلیسی كه قریب به پنج هزار نفر بودند در دام دلیر مردان تنگستانی گرفتار می آیند و عده زیادی از متجاوزان انگلیسی در این حمله از بین می روند. قیام مردم تنگستان بر روی هم هفت سال طول می كشد و در این مدت دلیران تنگستانی دو هدف عمده را دنبال می كنند:

1. پاسداری از بوشهر و دشستان و تنگستان به عنوان منطقه سكونت خود.

2. جلوگیری از حركت قوای بیگانه به درون مرزهای ایران و دفاع از استقلال وطن.

رئیس علی دلواری كه در حقیقت روح قیام شورانگیز مردم جنوب ایران به شمار می رفت و از حیث خصایص اخلاقی و نظامی بر سایرین تفوق داشت، قبل از این كه زندگی را بدرود گوید، بارها مرگ خود را پیش بینی كرده بود تا این كه سرانجام، در شب هجوم دشمن در ناحیه " تنگك صفر" هنگام شبیخون به دشمن از پشت سر توسط غلامحسین تنگكی در روز بیست و سوم شوال1333 ه.ق، به فیض شهادت نایل می آید. درباره علل قتل رئیس علی به صراحت نمی توان چیزی گفت. چه وقایع نگاران و مورخان آن عصر به این موضوع اشاره نكرده اند. ولی غلامحسین تنگكی قبل از به شهادت رساندن رئیس علی خطاب به صاحب منصب انگلیس گفته است:" من تشنه خون رئیس علی هستم، چون جد او قاتل پسرعموی من است و مدت هاست كه منتظر هستم با یك گلوله او را سوراخ كنم."

رئیس علی سمبل مبارزه با استعمار

رئیس علی دلواری در مبارزه با استعمار چهره واقعی و ژرفای ایمان خود را نشان داد و به قیام خونین ضد اجنبی مردم نواحی دشتی، دشتستان و تنگستان رنگ خاصی بخشید.

روح استقلال طلبی و عشق به میهن و غیرت و حمیت وی از او شخصیتی به وجود آورده بود كه آوازه جانبازی و فداكاری اش در سراسر ایران طنین افكند. وی نبرد علیه قوای مهاجم را وظیفه ملی و مذهبی خود می دانست و فعالیت های ضد انگلیسی او از این اعتقاد مایه می گرفت و تقویت می شد. رئیس علی قاطعانه تصمیم گرفت خود را فدای استقلال و تمامیت ارضی وطن كند. مقامات انگلیسی كه اغلب با تزویر و نیرنگ و پرداخت رشوه و زر و سیم بر حریف چیره می شدند، پس از اتخاذ تصمیم قطعی درباره اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز به منظور تطمیع رئیس علی، دونفر از متابعان حیدرخان حیات داودی را به دلوار گسیل می دارند تا به زعم خود موافقت او را مبنی بر پیاده شدن قوای انگلیس در كرانه خلیج فارس و حركت به سوی شیراز جلب كنند. نمایندگان حیدرخان ضمن ملاقات با رئیس علی متذكر می شوند كه چنانچه او از قیام علیه قوای اشغالگر صرف نظر كند، مقامات انگلیسی چهل هزارپوند به او خواهند پرداخت. رئیس علی با صراحت و شجاعت تمام می گوید:" چگونه می توانم بی طرفی اختیار كنم در حالی كه استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است؟"

پس از مراجعت نمایندگان حیدرخان كه تیرشان به هدف مقصود اصابت نكرده بود، نامه تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیس علی نگاشته می شود مبنی بر این كه:

" چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام كنید، مبادرت به جنگ می نماییم، در این صورت خانه هایتان ویران و نخل هایتان را قطع خواهیم كرد."

رئیس علی در پاسخ مقامات انگلیسی می نویسد:" خانه ما كوه است و انهدام و تخریب آن ها خارج از حیطه قدرت و امكان امپراطوری بریتانیای كبیر است. بدیهی است كه در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امكان مقاومت خواهیم كرد."

پی نوشت:

1. دلوار دهی از دهستان ساحلی بخش اهرم شهرستان بوشهر، در سی كیلومتری جنوب باختر اهرم، كنار جاده سابق بوشهر به لنگه در ساحل دریا واقع شده است. این روستا كه جزء خاك تنگستان محسوب می شود در شش فرسخی بوشهر قرار دارد.