جنوب بصره - کربلای 4
تصمیم برای یكسره كردن كار جنگ با اجرای عملیات بزرگ در سال 65 تلاش سپاه پاسداران را برای طراحی عملیات كربلای 4 در منطقه ابوالخصیب و شلمچه با هدف رسیدن به دروازههای بصره در پی داشت. از طرفی جنگ شهرها در سطح گسترده، حمله به مراكز اقتصادی، صنعتی و نفتی فشار فوقالعادهای را بر كشور وارد ساخت، به ویژه كاهش بسیار زیاد قیمت نفت تا مرز 5/5 دلار در هر بشكه موجب تشدید این فشارها شد. همراه با این فشارها تحرك جدید دشمن در عرصه زمینی كه پس از اشغال اراضی كشور در آغاز جنگ برای نخستین بار صورت میگرفت جبهه خودی را تحت فشار قرار داده بود. در چنین شرایطی بر اساس راهبرد نظامی ارایه شده از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به مسئولان كشور برای نیل به پیروزی در جنگ باید در جبهه جنوب، جادههای شمالی و جنوبی بصره و نیز در جبهه شمالی جادههای مواصلاتی كركوك به بغداد قطع و یا تهدید شوند و در نتیجه صدور نفت عراق به خارج كاملاً قطع گردد و سپس حركت اصلی به سمت بغداد شروع شود. بر همین اساس محاصره و سپس تصرف شهر بصره به عنوان هدف عملیات اصلی سپاه پاسداران در سال 65 مورد توجه قرار گرفت.
از دیگر ویژگیهایی كه باعث انتخاب این منطقه برای عملیات شد عوارض موجود در زمین غرب اروند در منطقه ابوالخصیب بود، زیرا وجود نهرها، نخلستانها و كانالهای كشاورزی و نیز عدم وجود استحكامات در منطقه پتروشیمی تا بصره این منطقه را قابل تصرف و پدافند مینمود. همچنین به دلیل آن كه دو جناح منطقه عملیاتی از شمال به آبگرفتگی شلمچه و كانال ماهی و از جنوب به خور زبیر و زمینهای باتلاقی اطراف آن محدود شده بود قدرت تحرك دشمن ضعیف برآورد میشد. مزیت دیگر منطقه عملیاتی واگذاری مسئولیت حفاظت و اداره آن به سپاههای سوم و هفتم عراق بود.
این مسئله با توجه به مانور عملیات كه نفوذ از میان خط حد دو سپاه بود یكی از ویژگیهای برجسته منطقه عملیاتی به شمار میرفت.
مانور در این عملیات نقش اساسی و تعیینكنندهای داشت، زیرا تجربه عبور از عرض رودخانه اروند در عملیات والفجر 8 این بار میبایست در طول رودخانه انجام میگرفت و این عبور كه خود تاكتیك ویژه و ابتكار عملیات به شمار میرفت، در صورت تحقق جنبههای دیگر آن شامل شكستن خط، پاكسازی، نفوذ در عمق و تسلط بر چند راه ورودی شهر بصره میشد تحول عظیمی در جنگ ایجاد میكرد، از این رو از اردیبهشت تا مهر 1365 و سپس آذرماه همان سال بحثهای مختلف و طرحهای گوناگونی ارایه شد، ولی به دلیل معایب آنها منتفی گردید تا اینكه پس از یك دور بحث طرحی تصویب شد كه مورد توافق كلیه فرماندهان بود؛ در جلسه 16/7/65 پس از بحث و گفتوگو سرانجام فرماندهان یگانها مانور عملیاتی از پنج ضلعی در شلمچه تا جزیره سهیل در مقابل جزیره مینو را پذیرفتند. آنها پذیرفتند كه زمین شلمچه بر زمین مقابل جزیره مینو ترجیح دارد. همچنین اهمیت زمین دو طرف اروند و ابوالخصیب و نیز تاكتیك ویژه برای عبور از تنگه مورد قبول واقع شد.
از نیمه دوم مهرماه كار آمادهسازی منطقه عملیات با جدیت پیگیری شد. در حین این پیگیری و پیشبرد امور بحث مانور باز هم مطرح شد و سرانجام در آذرماه فرمانده سپاه با دریافت نظرات و مسایل جدید طی جلسهای با آقای هاشمی خط جدید كاری را به نیروی زمینی سپاه ابلاغ كرد. مطابق آخرین تصمیمگیری و جمعبندی وضع موجود برای انجام عملیات كربلای 4، چهار زمین شلمچه، ابوالخصیب، منطقه مقابل جزیره امالرصاص و حزیره مینو انتخاب شد.
شرح عملیات
این عملیات میبایست در ساعت 22:30 مورخ 3/10/1365 آغاز شود. به همین خاطر غواصهای خودی ساعاتی قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حرکت کردند. در این میان، نیروهای دشمن که کاملا آماده و هوشیار بودند ضمن پرتاب منور، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیک می کردند. در مجموع، عملیات خارج از کنترل و هدایت فرماندهی قرار گرفته بود و قبل از هر دستوری یگانها با توجه به نوع وضعیت و هوشیاری و عکس العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل، درگیری را آغاز میکردند. در این حال، رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت 22:45 اعلام شد و نیروهای عمل کننده فقط توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام الرصاص، ام البابی و بلجانیه نفوذ کنند و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه نمایند.
در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران کنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان ها) و هم چنین اجرای آتش موثر روی رودخانه اروند، عملاً سازمان غواصها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زد. به طوری که نیروهای یگانهای مجاور بعضا پراکنده شده و اغلب نمیتوانستند روی هدف عمل نمایند.
یکی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام الرصاص و نوک بوارین بود که به رغم تلاش بسیاری که برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن امکان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیک پرحجم تیربار روی آب، از عبور نیروها از تنگه ام الرصاص - بوارین جلوگیری کرد. مضافا به این که به خاطر حساسیتی که دشمن نسبت به امالرصاص داشت، در پدافند آن از 9 رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره می برد، به طوری که هرگاه از هر خط عقب رانده می شد، در خط بعدی که نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت، مقاومت میکرد.
در این حال، با توجه به هوشیاری دشمن، امکان ادامه عملیات میسر نبود، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.
نتایج عملیات
میزان تلفات و ضایعات وارده بر دشمن به شرح ذیل می باشد:
حدود 8000 کشته و زخمی
حدود 60 اسیر
انهدام حدود 70 دستگاه زرهی، مکانیزه و خودرو
انهدام تعداد زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین
علل ناموفق بودن عملیات
بعد از فاش شدن قضیه مكفارلین (دبیر شورای امنیت ملی ریگان، رییس جمهور وقت امریكا) عراقیها به امریكا بدبین شدند. امریكا برای بهدست آوردن دوباره اعتبار خود در قبال عراق سعی كرد با كمك جاسوسی و اطلاعاتی به این كشور به نحوی جبران مافات كند، بنابراین برای این كار دقیقترین و جزئیترین خبرها را درباره عملیات كربلای 4 در اختیار عراقیها قرار داد. اظهارات مقامات عراقی در مورد اهداف عملیات و نتیجه آن حاكی از آن بود كه اطلاعات ارسالی به عراق حاوی نكات قابل ملاحظهای بوده است. حتی رادیوی عراق پیشاپیش تبلیغات میكرد كه عملیات ایرانیان شكست خورده است و وزیر دفاع عراق ضمن تشكر از امریكا اظهار داشت: ما به خاطر این اطلاعات از آنان تشكر میكنیم اما به آنان خاطرنشان میكنیم كه در مقایسه با برخوردشان با ایران در این مورد تعادل برقرار نبودهاست.
تجربه دشمن از عملیات فاو و عبور غواصها از اروند و نیز مسلح كردن زمین در محورهای حمله آنگونه كه امكان مقابله با مهاجمان را برای آنها فراهم میساخت.