پیشینه کلاس های چند پایه

تدریس در کلاس های چند پایه، پدیده تازه ای نیست. در برخی از کشورها، به ویژه در کشورهای اسلامی، چندین قرن از این روش آموزشی در مدرسه های مذهبی استفاده شده است. در کشورهایی مثل چین و نپال، پیش از اجباری شدن آموزش ابتدایی و نیز در کشورهایی که تحت سلطه استعمار قرار داشتند، تدریس در کلاس های چند پایه از قدمت یکصد ساله برخوردار است.

در کشور ما نیز عوامل جمعیت شناختی، جغرافیایی، تاریخی، سیاسی، اقتصادی، دینی و فلسفی در تشکیل کلاس های چند پایه اثر چشمگیری داشته اند و از این روش تدریس برای برآوردن نیاز آموزش همگانی استفاده شده و می شود.

اگر چه در نظام آموزش و پرورش کشور ما، به منظور برقراری عدالت آموزشی، یعنی دادن حق طبیعی آموزش به تمامی کودکان واجب التعلیم کشور، از تدریس در کلاس های چند پایه استفاده می شود، اما بررسی های انجام شده در این مقوله مهم آموزشی و پرورشی، اجمالی و پراکنده اند و هیچ اقدام جدی و مثبتی در این زمینه صورت نگرفته است.

حتی از نتایج بررسی های انجام شده نیز استفاده ای نشده است .بنابراین می توان گفت در کشور ما، این بخش از آموزش و پرورش، نادیده انگاشته شده است .از جمله تحقیقات انجام شده دراین زمینه، تحقیقی است پیرامون کلاس های چند پایه  که بر اساس نتایج آن، بخشنامه توصیه شده است: " کلاس های ادغامی از پایه های متوالی تشکیل شوند و نظارت، پیگیری و اصلاح امور آن ها از اولویت بیش تری برخوردار شود. همچنین برنامه ورزش این کلاس ها، برای هر پایه، به صورت مجزا طراحی شود."

توسعه کلاس های چند پایه در بسیاری از کشورها به عنوان یک ضرورت شناخته شده است. در هندوستان 77 درصد مجموع مدرسه های ابتدایی، چند پایه هستند. این امر از عوامل متعددی ناشی شده است؛ از جمله: مسائل جغرافیایی ( نواحی صعب العبور، فقدان حمل و نقل آسان، پراکندگی مناطق و ... )، عوامل جمعیت شناختی ( نواحی کم جمعیت )، کمبود کلاس درس، مهاجرت و جابه جایی ( قبایل چادرنشین و مهاجران موقت ) و وضع نامساعد مردم از نظر اقتصادی و فرهنگی ( نیاز به نیروی کار کودکان و ضروری ندانستن آموزش دختران.)

ویتنام نیز از جمله کشورهایی است که منابع قابل توجهی را برای گسترش آموزش در کلاس های چند پایه اختصاص داده و این نوع آموزش را به عنوان روشی آموزشی به رسمیت شناخته است و نیز خواستار ارتقای گسترده آن شده است. عوامل متعددی سبب به وجود آمدن چنین پدیده ای در ویتنام شده اند، از جمله: شرایط سخت اقلیمی و منطقه ای این کشور که رفت و آمد را با مشکل مواجه کرده است، جمعیت بسیار پراکنده ساکن در مکان هایی که دسترسی به آن ها بسیار مشکل است، رشد کم اقتصادی، به حدی که هنوز تعداد زیادی از مردم بی خانمان هستند، نقش خانواده به عنوان یک واحد اقتصادی کاملاً خودکفا و مستقل و استفاده از کار کودکان به عنوان منبع مهم نیروی کار. البته دلایل دیگری نیز در این امر دخالت دارند. از جمله این که: کلاس های چند پایه کوچک هستند و می توان آن ها را ارزان تر از یک مدرسه چند کلاسه دایر کرد و پراکندگی آن ها نیز می تواند طوری باشد که نزدیک به محل اقامت دانش آموزان باشند. از طرف دیگر اختصاص دادن نیروی انسانی کافی به مدرسه های تک پایه با شرایط دشوار اقلیمی این نواحی امکان پذیر نیست و تعداد معلمانی که حاضرند در مناطق خاص و دور افتاده خدمت کنند، نسبتاً کم است .

ژاپن نیز یکی دیگر از کشورهایی است که با تصویب قوانینی از جمله: " قانون اصلاح آموزش و پرورش در مناطق دور افتاده " و "گام های اضطراری برای مناطق دارای جمعیت پراکنده "، اقدام به تشکیل کلاس های چند پایه کرده است و سعی دارد استانداردها را در این کلاس ها بالا ببرد و به این منظور، مجوزهای خاصی برای افزایش حقوق معلمان این کلاس ها، تأمین مسکن آن ها، فراهم کردن وسایل حمل و نقل، امکانات بهداشتی، خدمات پزشکی و پرستاری برای معلمان و دانش آموزان و افزایش سهم خزانه داری ملی برای توسعه ساختمان ها، ورزشگاه ها و مسکن معلمان در مناطقی که کلاس های چند پایه دارند، صادر شده است .

بررسی ها در ایالات مختلف آمریکا نشان می دهند که گر چه روش گروه بندی بر اساس سن هنوز در حال توسعه است و مخالفت هایی با کلاس های چند پایه می شود، اما در برخی از ایالت ها، این کلاس ها برای متخصصان آموزشی یک انتخاب برتر است. در بسیاری از مدرسه ها، معلمان پیشنهاد ادغام کلاس ها را کرده اند و حتی دیوار کلاس ها را برداشته اند؛ زیرا معتقدند، افرادی که در جامعه و خانواده زندگی می کنند، چند سنی هستند و آموزش باید نمونه ای از زندگی واقعی باشد. بنابراین، برای این که کلاس ها انعکاسی از زندگی واقعی باشند، دانش آموزانی با سنین متفاوت می توانند در یک کلاس حاضر شوند .

در رابطه با تأثیرات مثبت و منفی کلاس های چند پایه یا بی تأثیر بودن آن ها بر فرآیند یاددهی – یادگیری، تحقیقات متعددی انجام شده است که به نتایج متفاوت وغیر یکسانی رسیده اند. برخی از آن ها استفاده از کلاس های چند پایه را در درس هایی چون قرائت، ریاضی و دیگر موضوعات فهمیدنی سودمند نمی دانند و برخی دیگر هم محدودیت هایی برای این گونه کلاس ها برشمرده اند. مثلاً این که: تفکیک دانش آموزان در کلاس دشوار است، فشار کار بر معلم زیاد است، به نیازهای فردی دانش آموزان کم تر توجه می شود،  فضای فیزیکی کلاس برای همه گروه های دانش آموزی وسعت کافی ندارد و آن ها نمی توانند فعالیت های خود را تحت راهنمایی معلم انجام دهند.

خلاصه تجربیات به دست آمده در کشورهای:استرالیا، بنگلادش، جمهوری خلق چین، هند، اندونزی، جمهوری کره، مالزی، مالدیو، نپال، پاکستان، فیلیپین، و تایلند  تأکید می کند که: برنامه ریزی آموزش ابتدایی و فهرست حداقل توانایی های آموزشی، برای کلاس های چند پایه طراحی و تهیه نشده اند. بنابراین، به کارگیری برنامه های مدرسه ای رایج در این گونه کلاس ها با مشکلاتی روبه رو است، معلمان این کلاس ها با کمبود مواد و وسایل آموزشی مواجهند. ارزشیابی مستمر و مداوم که نیاز ضروری دانش آموزان چنین کلاس هایی است به خوبی صورت نمی گیرد .علاوه بر این ها، بسیاری از معلمان این کشورها در کلاس های آموزشی چند پایه کار می کنند، اما برای تعداد کمی از آن ها تربیت معلم قبل یا در حین تدریس تشکیل می شود و همچنین سیستم آموزشی این کشورها به طور کلی توجه کافی به کارکرد مناسب این مدرسه ها ندارد.

پاوان و میلر بروس در تحقیقات دیگری  نشان دادند که برنامه های کلاس های چند پایه باعث ارتقای سطح آموزش در بسیاری از مدرسه ها شده و نتایج بهتری از آموزش سنتی داشته است. پاروان، 64 مورد مطالعه در آمریکا و کانادا انجام داد و متوجه شد که اکثر کلاس های چند پایه ( 58 درصد ) در پاسخ به تست ها، موفقیت بیش تری داشته اند و در مورد بهداشت روانی نیز 52 درصد آن ها از وضعی بهتری برخوردار بوده اند . هفت مورد تحقیق در زمینه مقایسه وضعیت دانش آموزانی که تمام دوره ابتدایی خود را در مدرسه های تک پایه گذرانده اند و دانش آموزانی که در کلاس های چند پایه تحصیل کرده اند، نشان می دهد که دانش آموزان کلاسهای چند پایه  موفقیت تحصیلی بیش تری داشته اند.

سیمون ویمن در تحقیقی که در سال 1995 منتشر کرد، ضمن بررسی 65 تحقیق در زمینه کلاس های چند پایه که 33 مورد آن در ایالات متحده انجام شده است، نتایج تست های استاندارد را در کلاس های تک پایه یا چند پایه مقایسه کرد و نتیجه گرفت که عموماً نتایج برابر هستند،  در حالی که تحقیقات دیگر، تفاوت هایی را گزارش کرده اند.

بررسی تأثیرات کلاس های چند پایه در کالیفرنیا نشان می دهد، این کلاس ها ضمن این که فرصت خوبی برای انجام کار گروهی و برقراری ارتباط دانش آموزان با یکدیگر فراهم می کنند، رشد اجتماعی و درک متقابل آنان را نیز بالا می برند و زمینه ساز دوستی با دانش آموزان پایه های دیگر هستند که خود این امر سبب می شود، دانش آموزان به نظرات همدیگر اهمیت بدهند.بررسی ها در مجموع نشان می دهند، در صورتی که کلاس های چند پایه از طرف مسؤلان و والدین حمایت شوند، بسیار موفق خواهند بود.

علاوه بر انجام فعالیت های گروهی، ارتباط دانش آموزان با معلم، در کلاس های چند پایه عمیق تر است. معمولاً دانش آموزان به مدت چند سال با یک معلم در ارتباط هستند و این فرصت مناسبی است تا دانش آموزان پایه های بالاتر به افراد پایه های پائین تر در یادگیری کمک کنند و این امر باعث تقویت آموخته های خودشان هم می شود. همچنین، بر اساس تشخیص معلم، دانش آموزان این کلاس ها در بیش از یک امتحان دو نوبته ارزشیابی می شوند، و هر کودک می تواند به شیوه خودش یاد بگیرد و در مجموع استفاده از کلاس های چند پایه، از نظام مبتنی بر فرد یا پایه تحصیلی، مؤثرتر و ارزان تر است.

با توجه به نتایج بررسی ها، تحقیقات و تجربه های متعدد، امروزه درباره تلفیق دانش آموزان سنین متفاوت در یک کلاس درس و تشکیل کلاس های چند پایه، موافقت عمومی و اجماع نظر به وجود آمده است.

طبق نظر بروس میلر، برای اجرای کلاس های چند پایه، انجام مقدمات زیر لازم است :

1- مرور تحقیقات قبلی،

2- طراحی الگوهای مناسب،

3- تغییر قوانین با توجه به مدل طراحی شده،

4- باز تولید مفاهیم اساسی مربوط به نظریه های یادگیری و ویژگی های دانش آموزان،

5- زمینه سازی برای تغییر تدریجی – تکاملی بلند مدت.

بر اساس نتایج تحقیقات و تجربه های انجام شده در کشورهای عضو مرکز نوآوری آموزشی برای توسعه در آسیا و اقیانوسیه  و سایر کشورها و همچنین ماهیت آموزش در کلاس های چند پایه، به نظر می رسد، تحلیل علمی وضع موجود و ارائه طرح ها و برنامه های مناسب .این زمینه ضرورتی اجتناب ناپذیر دارند.

منبع

مجله رشد معلم، شماره 5

رخساره فضلی