فرزند ارشد امام
شخصیت اسماعیل فرزند امام صادق علیه السلام
اِسْماعیل‌ِ بْن‌ِ جَعْفَر، فرزند ارشد امام صادق(ع) كه خلفای فاطمى و امامان اسماعیلى وی را جد خود و جانشین بر حق امام صادق(ع) مى‌دانند و اعتقاد به امامت او سرآغاز جدایى شاخة اسماعیلیه از شیعیان امامى است. اصطلاح اسماعیلیه به عنوان یكى از فرق شیعى برگرفته از نام اوست.
با اینكه بخش بزرگى از تاریخ شیعه، از جنبشهای فرقه‌ای گرفته تا خلافت فاطمیان زیرپوشش انتساب به اسماعیل پدید آمده است، گزارشهای ناچیز و پراكنده‌ای دربارة زندگى و فعالیتهای وی در منابع ذكر شده و چنین مى‌نماید كه نقش خود او در ترسیم وقایعى كه به شكل‌گیری جنبش اسماعیلیه منتهى شد، اندك است.
مادر اسماعیل، فاطمه دختر حسین بن حسن بن على بن ابى‌طالب(ع) بود. اسماعیل، مورد علاقه و محبت شدید پدر بوده است. اگرچه به اعتقاد گروهى از اسماعیلیان و به گزارش برخى منابع اسماعیلى، وفات اسماعیل پس از فوت امام صادق(ع) بوده اما به نظر بیشتر منابع مرگ او در زمان حیات پدر بوده است. اسماعیل در منطقه‌ای به نام عُرَیض در نزدیكى مدینه از دنیا رفت و تابوت وی بر دوش مردم در حالى به گورستان بقیع تشییع شد كه امام صادق(ع) با وضعیتى غیرمعمول پیشاپیش آن حركت مى‌كرده است. امام(ع) پیش از دفن اسماعیل بارها پوشش وی را كنار زده و بگونه‌ای سعى نموده است تا مرگ اسماعیل را برای همگان آشكار سازد
آگاهیهای ما دربارة زندگى و فعالیتهای اسماعیل اندك است و از شخصیت، نحوة نگرش و اعتقادات او چیزی دانسته نیست. تنها برخى روایات پراكنده مى‌تواند برخى از زوایای شخصیت اسماعیل را آشكار سازد. علمای امامیه همواره منكر وجود هرگونه نص بر امامت اسماعیل بوده‌اند. به اعتقاد ایشان از آنجا كه هیچ نص معتبری دربارة اسماعیل نقل نشده، و به‌ویژه آنكه وی در زمان حیات پدر از دنیا رفته، بدیهى است كه قول به امامت او پذیرفته نیست.
پس از مرگ اسماعیل كسانى از اصحاب امام صادق(ع) كه اعتقاد به امامت او داشتند، از اعتقاد خود دست كشیدند، مگر گروه اندكى كه نه از یاران خاص امام (ع) و نه از راویان حدیث از امام (ع) بودند. نیز قابل توجه است كه از اسماعیل همچون برادرش عبدالله افطح هیچ حدیثى نقل نشده است.
گردآورنده : مهندس فرشید فلاحی
