خوشه چینان خرمن
شاگردان امام صادق علیه السلام
محدثان، نام راویان موثق آن امام را گرد آوردهاند كه شمار آنان با وجود اختلاف در آرا و گفتار، به چهار هزار تن مىرسد. به غیر از این چهار هزار تن كه ذكر آنان گذشت، شمار بسیارى دیگر از دانشمندان برجسته و پیشوایان مذاهب اهل سنت و بزرگان علم از آن حضرت حدیث نقل كرده و از بهرهوران مكتب آن حضرت محسوب مىشدهاند.
از غلامان آن حضرت نیز كسانى مانند ابویزید بسطامى و ابراهیم بن ادهم و مالك بن دینار، از مكتب آن حضرت بهرهها بردند. علت انتشار علوم آن حضرت و كثرت كسانى كه از محضر وى كسب فیض كردند این است كه وى اواخر حكومتبنى امیه و اوایل حكومتبنى عباس را درك كرده بود. آن حضرت حكومت بنى امیه را در زمانى كه به افول و ضعف گراییده بود درك كرد و توانست با كم شدن فشار و ترس از حكومت علوم پدران گرامىاش را انتشار دهد. همچنین زندگى آن حضرت در آغاز حكومت بنى عباس كه هنوز خاندان ابوطالب مورد حسد شدید واقع نشده بودند و بنى عباس خود را حكومتى برخاسته از نسل هاشم مىپنداشتند و امام صادق(ع) را از مفاخر خود حساب مىكردند، باعث مىشد تا آن حضرت با آزادى بیشترى به تعلیم شاگردان و نشر علوم همت گمارد.
در تاریخ و مغازى محمد بن اسحاق بن یسار و در علوم عربى معاذ بن مسلم هراء كوفى واضع علم صرف و در ستارهشناسى خاندان نوبخت و در میان كتاب، عبد الحمید، یكى از نویسندگان بزرگ جهان و كاتب مروان حمار آخرین خلیفه اموى، از آوازه بسیار بهرهمند بودند.
از نویسندگانى كه جزو اصحاب امام صادق (ع) بودند نیز باید از ابو حامد اسماعیل كاتب كوفى نام برد، و از شاعران و سخنورانى كه در عصر آن حضرت شهرتى به دست آوردند و برخى از آنان نیز در ردیف مداحان وى بودند باید سید حمیرى، اشجع سلمى، كمیت و پسرش مستهل و برادرش ورد و ابو هریره ابار و ابو هریره عجلى و عبدى و جعفر بن عفان و سلیمان بن قته عدوى و سیف و ابراهیم بن هرمه و منصور نمرى را نام برد.
محمد بن طلحه شافعى در مطالب السوول گوید: از امام صادق (ع) حدیث نقل شده و گروهى از بزرگان پیشوایان و دانشمندان همچون یحیى بن سعید انصارى و ابن جریح و مالك بن انس و سفیان ثورى و ابن عینیه و ابو حنیفه و شعبه و ایوب سختیانى و عدهاى دیگر، از محضر آن حضرت بهرهها برده و آن را شرافت و فضیلتى براى خود محسوب كردهاند. همچنین از دیگر شاگردان آن حضرت باید جابر بن حیان كوفى را نام برد.
ابو نعیم اصفهانى در حلیة الاولیاء مىنویسد: گروهى از تابعین از جعفر (ع) روایت كردند. از جمله آنان یحیى بن سعید انصارى و ایوب سختیانى و ابان بن تغلب و ابو عمرو بن علاء و یزید بن عبد الله بن هاد را مىتوان نام برد. و از ائمه و بزرگان مسلمانان، كسانى مانند مالك بن انس و شعبة بن حجاج و سفیان ثورى و ابن جریح و عبد الله بن عمر و روح بن قاسم و سفیان بن عینیه و سلیمان بن بلال و اسماعیل بن جعفر و حاتم بن اسماعیل و عبد العزیز بن مختار و وهب بن خالد و در طبقه بعد، ابراهیم بن طهمان از مكتب آن حضرت كسب فیض كردهاند.
مسلم بن حجاج نیز در صحیح خود، احادیثى از امام صادق (ع) نقل كرده و به حدیث آن حضرت استناد جسته است. سپس حدیث دیگرى آورده كه در سلسله راویان آن آمده است: جعفر بن محمد از پدرش از جابر این حدیث را نقل كرده است. سپس گوید این حدیث صحیح و ثابت است و مسلم در صحیح خود آن را نقل كرد. سپس احادیث دیگرى آورده كه نام جعفر بن محمد (ع) در سلسله اسناد آنها به چشم مىخورد. ما به مناسبتبه برخى از این احادیث اشاره كردهایم و براى دورى از درازى كلام، از ذكر بسیارى از آنها امتناع ورزیدهایم.
مؤلفان صحاح سته در كتاب خود به امام صادق علیه السلام استناد كردهاند.
فرزندان امام صادق (ع) كه از وى روایت كردهاند
روایتشده كه از فرزندان امام صادق (ع) ، موسى، محمد، اسماعیل و اسحاق از آن حضرت روایت مىكردهاند. دربان آن حضرت محمد بن سنان بود و همه بر تصدیق شش تن از فقهاى دست پرورده امام صادق (ع) اتفاق كردهاند. آن شش تن عبارتند از: جمیل بن دراج، عبد الله بن مسكان، عبد الله بن بكیر، حماد بن عیسى، حماد بن عثمان و ابان بن عثمان و كسانى از تابعین كه جزو اصحاب آن حضرت بودند عبارتند از: اسماعیل بن عبد الرحمن كوفى، عبد الله بن حسن بن حسن بن على. و از خواص اصحاب آن حضرت مىتوان معاویة بن عمار مولاى بنى دهن، محلهاى از بجیله، زید شحام، عبد الله بن ابى یعفور، ابو جعفر محمد بن على بن نعمان احول، ابو الفضل سدیر بن حكیم، عبد السلام بن عبد الرحمن، جابر بن یزید جعفى، ابو حمزه ثمالى، ثابتبن دینار، مفضل بن قیس بن رمانه، مفضل بن عمر جعفى، نوفل بن حارث بن عبد المطلب، میسرة بن عبد العزیز، عبد الله بن عجلان، جابر مكفوف، ابو داود مسترق، ابراهیم بن مهزم اسدى، بسام صیرفى، سلیمان بن مهران، ابو محمد اسدى آزادشدگان اعمش، ابو خالد قماط، ثعلبه بن میمون ابو بكر حضرمى، حسن بن زیاد، عبد الرحمن بن عبد العزیز انصارى از فرزندان ابو امامه سفیان بن عیینة بن ابى عمران هلالى، عبد العزیز بن ابو حازم، سلمة بن دینار مدنى، را یاد كرد. همچنین از آزاد شدگان آن حضرت باید از معتب، مسلم و مصادف نام برد.
گردآوری شده توسط: مهندس فرشید فلاحی
