مباحثه و گفتگو

مجلس درس امام صادق علیه السلام

از جمله تکنیک های مقبول در سیستم آموزشی اسلام، مشارکت خود دانش آموزان در امر یادگیری است که آثار و برکات زیادی برای آن به دنبال دارد و سبب تربیت اخلاقی و اجتماعی و شکوفایی عقل و ادراکات در آن ها می شود چرا که در گروه، هر فرد اقدام به پیروی از اخلاق و صفات نیکو و پسندیده دیگران و تمرین عادت های نیک می کند و نیز آداب معاشرت و ارتباط با دیگران را می آموزد. به علاوه با بیان حوادث و واقعیت ها برای یکدیگر حس تعجب و به خاطر سپردن در دانش آموزان برانگیخته می شود. این روش می تواند به طرق مختلفی انجام شود:

الف) مباحثه: یعنی گفتگوی علمی و به اشتراک گذاشتن دانسته ها با سایرین. از جمله نکات ظریف در مورد مباحثه، چگونگی نشستن در آن است که باید به صورت دایره وار و حلقه ای باشد. زیرا با نگاه چهره به چهره میان افراد، صمیمیّت ایجاد می شود و مطالب بهتر تفهیم می گردد. نمونه این مطلب را در دانشگاه جعفری مشاهده می کنیم. دانشگاه جعفری مرکز علم و دانشی بود که امام جعفر صادق (ع) در آن به تربیت و تعلیم طالبان علم و دانش می پرداختند. آنگونه که نقل شده است پس از اتمام نماز در مسجد، امام صادق علیه السلام رو به مردم می‌كردند و حلقه‌ درسی تشكیل می‌شد كه صدر و ذیل نداشت و امام براساس احتیاجات روز مردم، مسایل را تعلیم می دادند. اگر شاگردی هم سؤال می‌كرد امام پاسخ می‌فرمودند و دیگران استفاده می‌كردند و در نهایت هر كس ذوق و سلیقه‌اش در رشته‌ایی بیشتر و قوی‌تر بود درباره آن علم مسایل و نكات بیشتری می‌پرسید و روی آن مسایل بحث می‌كرد. (1)

ب) مناظره: در این روش سعی بر این است که با آوردن استدلال و برهان عقلی طرف مقابل را قانع نمودکه رعایت نکاتی در آن اهمیت دارد:

1- درحین مناظره نباید دشنام داد و از ادب بیرون رفت.

2- باید آرام، بردبار، متین و خردمند بود و هرگز خشم و سفاهت بر فرد چیره نشود.

3- باید سخنان و دلایل طرف مقابل را شنید تا جایی که هر چه طرف مقابل در دل دارد به زبان آورد و گمان کند پیروز گشته است آنگاه با کمترین سخن دلایل او را باطل کرده و با کوتاه ترین کلام حجت را بر او تمام کرد به طوری که او نتواند پاسخ دهد. (2)

این دقیقاً همان روش بزرگان در سیستم آموزشی اسلامی نظیر امام صادق علیه السلام می باشد. ایشان می فرمایند: «العالم حقّاً هو الّذی ینطق عنه اعماله الصّالحه و أراده الزّاکیه و صدقه تقواه لا لسانه و مناظراته و معادلاته و تصاوله و دعواه؛ دانشمند حقیقی کسی است که کردار نیک او و ذکرهای پاکش بیانگر حال او باشد و تقوایش تصدیقش کند. نه زبان و مناظره کردن و حمله و دعوایش» (3)

پی نوشتها:

1- عماد الدین اصفهانی - زندگانی حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام)- ج2 – ص99

2- مرکز پژوهش های قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامی-زندگی امام جعفر صادق (علیه السلام)- ص11

3- مصباح الشریعة-  ص 261و262

گردآوری شده توسط: حسنا سادات بنی طباء