فلسفه ایرانی و یونانی

در دوره امامت امام صادق علیه السلام  مسلمانان بیش از پیش به علم و دانش روی آوردند و در بیشتر شهرهای قلمرو اسلام بویژه در مدینه، مكه، كوفه، بصره و ... مجالس درس و مناظره های علمی از رونق خاصی برخوردار گردید.

در این زمان با استفاده از فرصت به دست آمده امام توانست نهضت علمی فرهنگی پدرش را ادامه داده و علوم و معارف اهل بیت را منتشر كند. سفرهای اجباری و اختیاری امام و برخورد با اربابان دیگر مذاهب فقهی و كلامی نقش بسزایی در معرفی علوم اهل بیت و گسترش آن در جامعه داشت.

گروههای مختلف برای فراگیری دانش نزد آن حضرت می آمدند و از دریای دانش او بهره می بردند. برخورد وی با گروههای مختلف سبب شد كه آوازه شهرتش در دانش، علم و تقوی، سخاوت و جود و كرم در تمام قلمرو اسلام طنین انداز شود و مردم از هر سو برای استفاده از دانش بیكران وی بسوی او بیایند.

مكتبهای كلامی و فرقه های مذهبی و فقهی در این عصر پایه گذاری شد. امام صادق علیه السلام با تمام جریانهای فكری و عقیدتی آن روز برخورد كرده و موضع اسلام و تشیع را در برابر آنها روشن ساخته است. مناظرات امام صادق علیه السلام با دانشمندان گوناگون چون پزشكان، فقیهان، منجمان، متكلمان، صوفیان و... بویژه مناظرات وی با ابوحنیفه مشهور و در منابع ثبت است. شاگردان امام باقر علیه السلام پس از شهادت آن حضرت به گرد شمع وجود امام صادق علیه السلام  حلقه زدند. امام نیز با جذب شاگردان جدید به تأسیس یك نهضت عظیم فكری و فرهنگی و بالنده مبادرات ورزید به گونه ای كه طولی نكشید مسجد نبوی در مدینه منوره و مسجد كوفه در شهر كوفه به دانشگاهی عظیم تبدیل شد. درگیری شدید بین بنی عباس و بنی امیه، آنان را آن چنان به خود مشغول كرده بود كه فرصتی طلایی برای امام صادق علیه السلام و یارانش به دست آمد. آن حضرت با استفاده از این فرصت به بازسازی و نوسازی فرهنگ ناب اسلام پرداخت و شیفتگان مكتب حق از اطراف و اكناف، از بصره، كوفه، واسط، یمن و نقاط مختلف حجاز به مركز اسلام؛ یعنی مدینه، سرازیر شدند و چون پروانگی دلباخته به گرد شمع وجود امام صادق علیه السلام تجمع كردند.

در دانشگاهی كه امام بوجود آورده بود شاگردان بزرگ و برجسته ای همچون هشام بن حكم - محمد بن مسلم - ابان بن تغلب - هشام بن سالم - مومن الطاق - مفصل بن عمر - جابر بن حیان و... تربیت كرد كه هر یك از آنها شخصیتهای بزرگ علمی و چهره های درخشانی بودند كه خدمات شایانی انجام دادند. به عنوان نمونه هشام بن حكم 31 جلد كتاب و جابر بن حیان بیش از 200 جلد در زمینه علوم گوناگون بخصوص رشته های عقلی طبیعی و شیمی كتاب نوشته است و به عنوان بدر علم شیمی مشهور است.

شاگردان دانشگاه امام منحصر به شیعیان نبوده بلكه پیروان اهل تسنن نیز از مكتب آن حضرت برخوردار می شدند.

بزرگان اهل سنت چون مالک بن انس، ابوحنیفه، سفیان ثوری، سفیان بن عیینه، ابن جریح، روح ابن قاسم و... ریزه خوار خوان دانش بیكران او بودند. ابو حنیفه كه دو سال شاگرد امام بود این دوره را پایه علوم و دانش خود معرفی كرده می گوید: اگر آن دو سال نبود نعمان (ابوحنیفه) از بین رفته بود.

گردآورنده: رسول آموزنده.