روش تعامل

تعامل امام صادق با جریان زیدیه

قیام زید:

در دورا ن حیات امام صادق علیه السلام حوادث سیاسی مهمی رخ داد که از جمله ی آنها جنبش علویان (قیام زید بن علی در سال 122و قیام محمد بن عبد الله بن حسن و برادرش ابرهیم در سال های 145 و146 هجری) وجنبش عباسیان بود که به دنبال آن حکومت اموی سقوط کرد و عباسیان روی کار آمدند. جدایی عباسیان و علویان نیز که زمینه های آن قبل از رسیدن آل عباس به حکومت آماده شد از جمله حوادثی است که در زمان آن حضرت به وقوع پیوست.

حرکتی  که زید بن علی بن الحسین علیه السلام  آغاز کرد تاکیدی براهمیت علویان در  میان مردم عراق بود. زید بن علی برادر امام باقر علیه السلام بود و با توجه به اهمیت زیادی که امام باقر از لحاظ علمی در جامعه داشت موقعیت چشمگیری برای زید و حرکت انقلابی  او به وجود نیامد اگر چه در شمار محدثان بود و به سبب علوی بودنش مورد توجه فراوان مردم عراق قرار داشت.

در برخی روایات شیعه آمده است که زید از معتقدان به امامت امامان شیعه از جمله امام باقر و امام صادق علیهم السلام بوده است چنانکه از او نقل شده که می گفت: «جعفر امامنا فی الحرام والحلال» (کفایه الاثر، ص 327)

و در روایتی از امام صادق علیه السلام در باره زید آمده است:

«خدا او را رحمت کند مرد مومن و عارف و عالم و راستگویی بود که اگر پیروز می شد وفا می کرد و اگر زمام امور را در دست  می گرفت، می دانست آن را به دست چه کسی بسپارد» (عیون اخبار رضا، ج1 باب 25)

پس از قیام زید و به خصوص روی کار آمدن بنی عباس، بنی الحسن از بنی الحسین جدا شدند و به بهانه زید، فرزندش یحیی را روی کار آوردند. اینها به تدریج گروهی از شیعیان را نیز دور خود جمع کردند که عنوان زیدیه بر آنان اطلاق گردید. در میان جعفری ها و زیدیه اختلاف شدیدی آغاز شد که در جریان آن زیدیها امام صادق علیه السلام را آماج ایراد اتهامات قرار  دادند. زیدیان امام صادق را متهم می کردند که ایشان  اعتقاد به جهاد در راه خدا ندارد. امام این اتهام را از خود رد کرده فرمود: «ولی من نمی خواهم علم خود را در کنار جهل آنان بگذارم» (تهذیب، ج2، ص43)

روش تعامل امام  صادق با سردمداران اموی و عباسی

فشار سیاسی بر شیعیان:

در دوران امام  صادق علیه السلام تنها در دهه سوم قرن دوم هجری آزادی نسبی وجود داشت که حتی در همان دهه نیز فعالیتهای آن حضرت و شیعیان تحت کنترل بود اما پیش از آن در دوران امویان که در سال 132 سقوط کردند وپس از آن به وسیله منصور عباسی شدیدترین فشار ها علیه شیعیان  اعمال می شد  به طوری که جرئت هرگونه ابراز وجودی از آنها سلب شده بود. فشار سیاسی بر اهل بیت و شیعیان طوری بود که مشایخ شیعه حتی مجال نقل حدیث ائمه را نداشتند. اصحاب امام  به منظور صیانت از گزند منصور مجبور  بودند به طور کامل تقیه نموده و مواظب باشند تا کوچکترین بی احتیاطی از آنان  سر نزند. این محدودیت سبب می شد تا علوم اهل بیت و فتاوای فقهی آنان  تا حدودی متروک بماند.

تاکید های مکرر امام صادق علیه السلام بر تقیه خود دلیل آشکاری بر وجود چنین فشار سیاسی بود. خطر هجوم بر شیعه چنان نزدیک بود  که امام برای حفظ  آنان  ترک تقیه را مساوی ترک نماز اعلان فرمود. از جمله  امام  به معلی بن خنیس فرمود: «اسرار ما را پنهان دار و آن را  به همه کس نگو، خداوند کسی را که اسرار ما را پنهان داشته و آن را برملا نسازد در دنیا عزیز می دارد» (وسایل الشیعه، ج9،ص465)

آزادی نسبی که در پایان دوره اموی و ابتدای راه عباسیان ایجاد شد فرصتی بود که امام صادق علیه السلام نیز همانند پدر بزرگوارشان امام محمد باقر به تربیت شاگرد و نشر دین و حقایق آن بپردازند. امام صادق در این دوره تا حدودی توانست با توجه به شرایط روز دوران خویش به اهداف خود دست یابد و بتواند بزرگترین دانشگاه اسلامی را در آن روزگار تاسیس کند. با توجه به خلا باز سیاسی که به وجود آمده بود امام دست به مبارزه فرهنگی زدند و مناظره هایی با سران فرق نیز داشتند. با توجه به گسترش عقاید انحرافی امام صادق علیه السلام شاگردانی تربیت کردند و به بلاد اسلامی فرستادند که این خود تاثیر بسزایی در جلوگیری از گسترش عقاید انحرافی داشت.

نویسنده: مرتضی براتی.

گردآورنده:  mb1451364