شخصیت ممتاز علمی

شخصیت علمی امام صادق علیه السلام

در دوره امامت امام صادق علیه السلام مسلمانان بیش از پیش به علم و دانش روی آوردند و در بیشتر شهرهای اسلام بویژه در مدینه، مكه، كوفه، بصره و ... مجالس درس و مناظره های علمی دایر و از رونق خاصی برخوردار گردید.

در این زمان با استفاده از فرصت به دست آمده امام صادق علیه السلام توانست نهضت علمی فرهنگی پدرش امام باقر علیه السلام را ادامه داده و علوم و معارف اهل بیت را بیان كرده در همه جا منتشر كند. سفرهای اجباری و اختیاری امام به عراق و به شهرهای حیره ، هاشمیه و كوفه و برخورد با اربابان دیگر مذاهب فقهی و كلامی نقش بسزایی در معرفی علوم اهل بیت و گسترش آن در جامعه داشت.

آن حضرت با استفاده از فرصت به بازسازی و نوسازی فرهنگ ناب اسلام پرداخت و شیفتگان مكتب حق از بصره، كوفه، واسط، یمن و نقاط مختلف به مدینه سرازیر شدند و چون پروانگی دلباخته به گرد شمع وجود امام صادق علیه السلام تجمع كردند. در دانشگاهی كه امام بوجود آورده بود شاگردان بزرگی همچون هشام بن حكم - محمد بن مسلم- ابان بن تغلب - هشام بن سالم - مومن الطاق - مفصل بن عمر - جابر بن حیان و... تربیت كرد كه هر یك از آنها شخصیتهای بزرگ علمی و چهره های درخشانی بودند كه خدمات شایانی انجام دادند.

شاگردان دانشگاه امام منحصر به شیعیان نبوده بلكه پیروان اهل تسنن نیز از مكتب آن حضرت برخوردار می شدند. بزرگان اهل سنت چون مالک بن انس، ابوحنیفه، سفیان ثوری، سفیان بن عیینه، ابن جریح، روح ابن قاسم و... ریزه خوار خوان دانش بیكران او بودند. شاید نتوان در تاریخ همانند مدرسه امام صادق مدرسه‏اى فكرى ‏یافت كه توانسته باشد نسلهاى متوالى را تحت تأثیر خود قرار دهد واصول‏ و افكار خود را بر آنها حاكم سازد و مردمى متمدّن و فرهیخته با موجودیّتى یگانه بنیان نهاده باشد. اشتباه است اگر بخواهیم دستاوردهاى این مدرسه را فقط محدود به ‏كسانى كنیم كه در آن به تحصیل علم پرداخته باشند بلكه دستاوردهاى این مدرسه در اندیشه‏هایى است كه درجامعه ایجاد كرد ودر مردان پرورش یافته‏اى كه سیماى تاریخ را دگرگون ساختند و تمدّنى را پدید آوردند كه تا قرن هایى دراز پایدار و پا برجا بود.

شمار كسانى كه مستقیما از افكار و اندیشه‏هاى‏این دانشگاه سیراب شده‏اند به چهار هزار تن مى‏رسیده است و زمانى‏اهمیت این مسئله براى ما روشن مى‏شود كه بدانیم این مدرسه در آگاهى ‏بخشى به مردم مسلمان دوران خود و نیز مسلمانانى كه تا امروز از پى آنها آمده‏اند، نقش اول داشته و اینكه فرهنگ اصیل اسلامى تنها از این‏چشمه فیّاض جریان گرفته است.

پیروان این مكتب، به این مدرسه‏ و افكار آن كاملاً اعتماد داشتند و همین اعتماد بود كه آنان را به نگاهبانى‏از این مكتب و چهره ویژه آن در طول قرنها وا مى‏داشت تا آنجا كه آنان‏ روایاتى را كه در این مدرسه مى‏شنیدند دهان به دهان بازگو مى‏كردند و اگرچیزى مى‏نوشتند تا هنگامى كه از كسانى كه این روایات را از امام نقل‏مى‏كردند اجازه مخصوص نمى‏گرفتند، به نشر آنها همّت نمى‏گماردند.

فرهنگ اسلامى، اعم از شیعى و سُنى، بر پیشوایان‏معاصر با امام صادق‏علیه السلام، همچون پیشوایان مذاهب چهارگانه اهل سنّت‏كه مسلمانان تنها بر مذاهب آنان تمسّك كرده‏اند، تكیّه داشته است‏و دریابیم كه اكثر این پیشوایان اندیشه‏هاى دینى خود را از این مكتب ‏بهره ‏گرفته‏اند تا آنجا كه ابن ابى‏الحدید ثابت كرده است كه علم مذاهب‏چهارگانه اهل سنّت در فقه، به امام صادق بازگشت مى‏كند و مورّخ ‏مشهور، ابو نعیم اصفهانى در این باره گفته است: شمارى از تابعان از امام‏صادق روایت نقل كرده‏اند از جمله: یحیى بن سعید انصارى، ایوب‏سختیانى، ابان بن تغلب، ابو عمرو بن علاء و یزید بن عبداللَّه بن هادو همچنین پیشوایان برجسته از او نقل حدیث كرده‏اند. كسانى همچون: مالك بن انس، شعبه حجاج، سفیان ثورى، ابن جریح، عبداللَّه بن عمر،روح بن قاسم، سفیان بن عیینه، سلیمان بن بلال، اسماعیل بن جعفر،حاتم بن اسماعیل، عبد العزیز بن مختار، وهب بن خالد، ابراهیم بن‏طهمان ومسلم بن حجاج نیز در صحیح خود به احادیث نقل شده از آن ‏حضرت‏ احتجاج كرده است،اگر ما از تمام این امور آگاهى یابیم ‏آنگاه به درستى خواهیم دانست كه فرهنگ اصیل اسلامى تنها و تنها به ‏امام صادق و مدرسه‏اى كه او بنیان گذارد، باز مى‏گردد.

گردآورنده: neda friz