حوزه علميه كربلا

بـعـضـى را عـقـيـده بر آن است كه اين حوزه از عاشوراى حسينى (61 ق ) با شور و حماسه اى كه سـيدالشهدا اباعبداللّه الحسين (ع ) آفريد شروع گرديد, زيرا امام (ع ) از هنگام حركت از مدينه به مـكـه و سـپـس بـه عـراق و ورود بـه كربلا همه جا به تعبير و تفسير قرآن و بيان احكام دين براى اصـحاب مى پرداخته و خطب و بيانات و شهادت آن حضرت و ياران باوفايش در آن ايام خود منبع نـهـضت و دگرگونى فكرى واجتماعى و سياسى و تدريس علوم اسلامى براى جهان اسلام از آن روز تـا عصر حاضر بوده است , ارباب مقاتل و مورخان از جمله طبرى در تاريخ خود آن خطبه ها و بـيـانـات را مـنعكس كرده و علامه سيدمصطفى اعتماد خطبه هاى امام را در كتابى به نام بلاغه الـحـسـيـن گـردآورى كرده است (دايره المعارف تشيع , 3/402) و به نام موسوعه كلمات الامام الحسين در 1415 ق چاپ شده است .

حـوزه كـربلا كه ابتدا به شرح فوق آغاز گرديد با اجتماع زائرين قبور متبركه حضرت امام حسين (ع ) و سـايـر شـهـدا زير چادرهايى كه در آن ايام كنار قبور برپا مى نمودند و با حضور حضرت امام سـجـاد و امـام باقر وامام جعفر صادق (ع ) در ايام زيارت آنها از آن اعتاب مقدسه ادامه مى يافت و مـخصوصا هنگامى كه حضرت امام صادق (ع ) به كربلا سفر مى نمود از اجتماع محدثين و فقهاى شيعى رونق بيشترى مى يافت وچيزى نگذشت كه صحراى خشك كربلا به سرزمين آباد و از مراكز علمى و فرهنگى تشيع تبديل گرديد.

حـضـرت امام صادق (ع ) در مكانى كه كنار نهر علقمى بود منزل مى نمود و زمينهاى آن ناحيه به نـام آن حضرت هنوز به اراضى الجعفريات مشهوراست , اصحاب و زائرين قبور مطهره هنگام ورود ائمـه مـذكـورمخصوصا حضرت صادق (ع ) به دور آنها حلقه زده و به استماع حديث و احكام دين مى پرداختند, خانه آن حضرت امروزه در كربلا به حرمى تبديل گرديده كه مردم جهت اعتكاف و زيارت به اين مقام مى شتابند, فرزند گرانقدر ايشان حضرت موسى بن جعفر (ع ) نيز هنگام زيارت از قبر جد خود در كربلا به وسيله مشتاقان حديث و علوم دين احاطه شده و كرسى موقت تدريس را اداره مى نمودند.

حوزه علميه كربلا كه ابتدا با اجتماع شعرا و فقها و محدثين شيعه محل نقل حديث و همچون بازار عكاظ مركز خواندن اشعار بليغ شاعران شيعى در اواخر قرن اول و قرن دوم بود به تدريج با حضور امامان يادشده محل تفسير قرآن و نقل حديث گرديده بود سپس به وسيله شيخ ابوالقاسم حميد (م 310 ق ) فرزند زياد بن حماد از شيوخ علماى حديث و اعاظم فقهاى شيعه محل تدريس احكام ديـن و مـسـائل فـقهى وعلوم دينى گرديد و طلاب علوم و عاشقان تحقيق و تعليم از اطراف به سـوى كـربلا شتافتند و مدرسه وى جايگاه تربيت شاگردان مبرز و گرانقدرى گرديد كه از آن جمله اند: ابوجعفر محمد كلينى فرزند يعقوب (م 329 ق ) كه كتاب ارزشمند او كافى يكى از اصول چـهـارگـانـه مـورد اسـتناد اماميه است , شيخ ابوالحسن على (ز در 307 ق ) فرزند ابراهيم قمى صـاحب تفسير معروف به تفسير قمى , شيخ ابوعبداللّه الحسين (زدر 352 ق ) فرزند على بزوفرى , شـيـخ ابـوعلى احمد بزوفرى (ز در 365 ق ) و عده ديگرى كه در اعيان الشيعه و الذريعه و معجم رجال الحديث از آنان نام برده شده است .

حـوزه عـلـمـى كربلا همچنان به حيات فكرى و علمى خويش ادامه داده است و ميراث فرهنگى مـهـمـى از خود به يادگار گذاشته است كه تا عصر حاضر پيوسته ادامه يافته است دانشمندانى نـظـيـر شيخ مفيد و شيخ ‌ابواحمد جلود و دو برادر بزرگوار شريف رضى و شريف مرتضى و شيخ ابواسحق ثعالبى و ابوصلاح تقى الدين حلبى مستقيم يا غير مستقيم وابسته به اين حوزه هستند, و مـواقعى كه اين حوزه دچار ركود وسستى فعاليت مى گرديد علماى بلند آوازه فعالى مانند شيخ عـمـادالدين محمد طوسى معروف به ابن حمزه (598 ق ) يا ابى جعفر ثانى با پژوهشهاى عميق و مـهـارت شگفت انگيز خود در علوم و تدريس استادانه آنها و جلب طلاب و عاشقان علم و فضيلت حوزه را به شكوفائى مى رسانيدند, اثر معروف او به نام الوسيله يكى از كتب مشهور فقهى است كه بـه ابـتكار خود عبادات را از پنج باب : صلوه , زكوه , صوم ,حج و جهاد به ده باب افزايش داد كه آن پـنج ديگر: خمس , اعتكاف , غسل , عمره و رباط مى باشد, كتاب المزار الكبير تاليف شيخ ابوعبداللّه مـحمد معروف به ابن مشهد حائرى در ادعيه و زيارات كه تمام آن دربحارالانوار آمده و همچنين صـحـيفه سجاديه منسوب به امام سجاد (ع ) از محدثان و اساتيد حوزه كربلا روايت و تدوين شده است , و از شواهد تاريخى استفاده مى شود كه بعضى از اين دانشمندان ومحدثين از كربلا به نجف رخ كشيده و حوزه بغداد را تاسيس نموده اند.

در قرن هفتم هجرى حوزه علميه كربلا به رهبرى خاندان معد حائرى فعاليت گسترده اى داشته اسـت و از جـمـله آن علما كه مرجعيت عظيمى داشته سيد فخار معد حائرى (م 630 ق ) صاحب الـحـجـه عـلـى الذاهب الى تكفير ابى طالب بوده كه شاگردان بسيارى مانند سيد عبدالكريم بن طـاووس (م 693 ق ) و فرزندش سيد جلال الدين عبدالحميد بن فخار موسوى حائرى (ز در 482 ق ) و غـيـره تـربـيـت كـرده است , وبه همين ترتيب حوزه كربلا در قرون بعد از دانشمندان نامى ديـگـرى بـهـره مـنـد بـوده اسـت مانند ابن فهد حلى (م 841 ق ) و سيد محمد بن فلاح موسوى مـشـعـشعى موسس دولت شيعى در جنوب ايران و سيدمحمد نوربخش از اقطاب صوفيه و شيخ هلال جزائى استاد محقق كركى و تقى الدين ابراهيم كفعمى (م 905 ق ) و سيد ولى رضوى حائرى (ز در 981 ق ) صاحب كنزالمطالب , و مدرس الطف سيد نصراللّه موسوى حائرى (م 1160 ق ) مرجع عظيم تشيع از حوزه كربلا كه زمان نادرشاه افشار در موتمره نجف و اجتماع علماى عامه و خاصه در كعبه وى را به رياست و امامت در نماز جماعت انتخاب نمودند.

دوران پرافتخار و عصر طلائى اين حوزه هنگام نهضت فكرى آقا محمدباقر وحيد بهبهانى (م 1205 ق ) بـود, كـه با فوت شيخ يوسف بحرانى (1186 ق ) بساط اخباريه را براى هميشه از حوزه كربلا و سـايـرحـوزه هـا درهـم پـيـچيده دست آنها را كوتاه نمود و مكتب نوينى از معالم اهل بيت (ع ) را پـى ريـزى كرد و هزاران شاگرد از طلاب علوم دينى را تا درجه استادى و اجتهاد تربيت كرده به حـوزه هاى ديگر عراق وايران گسيل داشت : سيد بحرالعلوم و شيخ جعفر كاشف الغطاء را به حوزه نجف و شيخ ابراهيم كرباسى و سيد محمدباقر اصفهانى را به اصفهان , ميرزا ابوالقاسم قمى صاحب قـوانين را به قم و شيخ احمدنراقى را به كاشان و ميرزا مهدى خراسانى را به مشهد و شيخ اسداللّه كـاظـمـى صـاحـب مـقـابـس را بـه كاظمين اعزام نمود, و راه او را دو شاگردش ميرزا مهدى شهرستانى و سيد على طباطبائى صاحب رياض ادامه دادند و پس از آنها اين راه همچنان به وسيله سـيـد محمد مجاهد (م 1242 ق ) (فرزند طباطبائى صاحب رياض ) و سپس شريف العلماء حائرى دنـبـال شـد, و پـس از آنـهـا سيد ابراهيم قزوينى (م 1262 ق )صاحب ضوابط و شيخ محمد صالح برغائى حائرى (م 1271 ق ) كه از قزوين به كربلا هجرت كرده بود زعامت حوزه را به دست گرفته و هـزاران شـاگـرد و طـلـبـه علوم دينى تربيت نمودند, پس از اندكى فترت هنگام زعامت شيخ مـحـمـدتـقـى شـيرازى (م 1338 ق ) معروف به ميرزاى دوم شيرازى حوزه كربلا رونق بيشترى گـرفـت و فتواى تاريخى ميرزاى دوم عليه انگليسيها و مطالبه استقلال عراق و حقوق سياسى و دفـع اسـتعمار خارجى همه انظار را متوجه حوزه كربلا نمود (دايره المعارف تشيع , 1/190), پس از وفات ميرزا مهدى شيرازى (1380 ق ) فرزند ايشان ميرزا محمد شيرازى حوزه تدريس كربلا را در تالار پدرشان (ايوان الشيرازى ) واقع در آستانه حسينى اداره مى كردند, تا اينكه اين حوزه پررونق را حزب بعث عراق مانند حوزه هاى ديگر شيعى به تعطيلى كشانيد.

از مـدرسين اخير حوزه كربلا و مراجع عاليقدر و اساتيد مبرز آن آيات زير را مى توان نام برد: شيخ مـولـى حسين اردكانى , سيد محمد صالح داماد, شيخ زين العابدين مازندرانى , شيخ حسن برغانى صـالـحـى ,شـيـخ علامه برغانى صالحى , مدرس الطف شيخ علينقى برغانى صالحى , سيد حسين مـرعشى شهرستانى , سيد اسمعيل صدر, سيد ميرزا هادى خراسانى , سيد ميرزا مهدى شيرازى و عده ديگر از بزرگان اجتهاد و فتوى (دايره المعارف تشيع , 2/68, 3/184 به بعد ).