حوزه رى
تا پيش از روى كار آمدن عباسيان،«رى» از مكتب اهل بيت(ع) دور بود و مذهب تشيع نمىتوانست مذهب اكثر مردم آن ديار باشد پس از سقوط امويان كه نخستين حاكمان شهر رى پس از گسترش اسلام بودند ممانعت از نقل رواياتى كه در فضايل اهل بيت(ع) بود كاهش يافت و جو سياسى حكومت بر وفق «آل محمد(ص)» درآمد چنانكه ابومسلم خراسانى و بنى عباس شعار خود را «الرضا من آل محمد»قرار دادند هرچند اين سخن از گفتارهاى منافقانه آنان بود و در اصل حكومت را براى «آل عباس» مىخواستند.
دوره اول
نخستين دوره از حوزه شيعه در رى را بايد در عصر امامان(ع) جست كه برخى از مردم رى از اصحاب آن بزرگ مردان علم و تقوى بودند و از آنان نقل روايت نمودهاند.
نفوذ تشيع در اواخر قرن دوم هجرى در رى چنان بود كه حاكم شيعهاى چون «على بن يقطين» در دستگاه عباسيان راه يافت و والى آن سامان شد.
دوره دوم
از حاكميت ابوالحسن مادرانى (مادرائى) تشيع در رى گسترش يافتحاكميت وى در اين شهر در قرن سوم هجرى روى داده است رى و طبرستان دو مركز عمده استقرار علويان در ايران بوده و مقبره «حضرت حمزة بن موسى بن جعفر(ع)» نشان از اين دوره دارد كه با شهادت امام رضا(ع) سادات در كوهستان و ديلمستان و طبرستان پراكنده شدهاند و با حكومت هشتاد ساله «آل بويه» گرايشهاى شيعى در اين شهر فزونى گرفت.
وجود خاندانهاى اصيل شيعى چون «آل بويه» در رى يكى ديگر از علل گسترش تشيع در اين شهر است. «على بن حسين بن موسى بن بابويه»، پدر شيخ صدوق و بزرگ اين خاندان است.
دروه سوم
با روى كار آمدن «غزنويان» شيعيان تحت فشار قرار گرفتند و حوزههاى شيعه نيز بسختى به حيات خويش ادامه دادند. چنانكه هم مورخان و هم خود سلطان انگيزه حمله به «رى» را سركوبى تشيع و اعتزال معرفى كردهاند. شيعه در عهد سلجوقى به نيز همانند عهد غزنويان به حيات خويش ادامه داد زيرا آنان جانبدار مذهب حنفى و خلافت عباسى بودند و نمىتوانستند تفكر شيعى را تحمل كنند ولى حكومتشيعى آل بويه توانسته بود جوانانى تربيت كند كه از لحاظ علمى و فرهنگى فرزانگان عصر خويش باشند لذا به آسانى دولتهاى بعد نمىتوانستند آنان را كنار نهند و به وجودشان احتياج داشتند همين امر باعثشده بود تا تشيع در ساختار ادارى دولتسلجوقى نفوذ كند و از مذهب شيعه و شيعيان رى حمايت نمايد.
تسامح شيعه در برخورد با پيروان مذهب تسنن در بقاى شيعه رى و حوزه علميه آن تا حدودى مؤثر بود و مىتوانست نوعى همزيستى مسالمتآميز بين دو مذهب ايجاد كند.
مدارس شناخته شده حوزه علميه رى
نصير الدين ابى الرشيد عبد الجليل رازى در كتاب «النقض»نام تعدادى از مدارس شيعه را در رى بدين گونه ذكر كرده است: 1 - مدرسه سيد تاج الدين محمد كيكى 2 - مدرسه شمس الاسلام حسكا بابويه 3 - مدرسه خانقاه ريان 4 - مدرسه سيد زاهد ابو الفتوح 5 - مدرسه فقيه على جاستى 6 - مدرسه محله در زان مهران - زاد مهران 7 - مدرسه خواجه عبد الجبار 8 - مدرسه كوى فيروزه 9 - مدرسه خواجه امام رشيد رازى 10 - مدرسه شيخ حيدر مكى 11 - مدرسه ابى الوفا رازى 12 - مدرسه مشاط رازى 13 - مدرسه خواجه شرف مرادى 14 - مدرسه عبد الجليل رازى 15 - مدرسه قطب الدين راوندى
با يورش مغول و قتل عام وحشيانه آنان بسيارى از شهرها و روستاهاى ايران اسلامى رو به ويرانى نهاد و برخى از اين شهرها ديگر هيچگاه مقام و موقعيت پيش را بدست نياورد.
شهر «رى» كه به سبب قدمت به «شيخ البلاد» و از نظر اعتبار به «ام البلاد» ايران مشهور بود پس از آن كه در عهد مغول ويران شد ديگر در هيچ زمان موقعيتسابق را كسب نكرد.
هم اكنون شهر رى به سبب وجود آرامگاه حضرت حمزة بن موسى بن جعفر(ع) و حضرت عبد العظيم، زيارتگاه شيفتگان اهل بيت عصمت و طهارت(ع) است و همين امر باعث رونق شهر شده و حوزه علميه آن ديگر بار به فعاليت فرهنگى مشغول است.
