حج؛ تجسمی از معاد

1ـ آماده شدن براى سفر حج به پرداخت بدهى‏هاى شرعى و قانونى و ردّ مظالم عباد و كسب رضایت كسانى كه با او معاشرت داشتند، وصیت ‏كردن و خداحافظى یادآور حالت احتضار و سفر به سوى آخرت است.

2ـ حضور در سرزمینى كه پیشتر با آن آشنایى نداشت و دورى از زن و فرزند و خانه و كاشانه و قطع توجه از دیگران تداعى‏گر «یَوْمَ تُبَدَّلُ الاْرْضُ غَیْرَ الاْرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ(1)؛ یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ . وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ ...(2)؛ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمْ الاْسْبَابُ است.(3)

3ـ حركت اعضاى هر كاروان به دنبال مدیر، راهنما و مسؤول هدایت كاروان، هنگام انجام اعمال یا ورود در خاك عربستان و در دست داشتن روادید كه به منزله نامه عمل و جواز عبور است: خاطره بیان شده در این آیه در باب قیامت را مجسم مى‏كند كه: «یَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِىَ كِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُوْلَئِكَ یَقْرَءُونَ كِتَابَهُمْ وَلاَ یُظْلَمُونَ فَتِیلاً.» (4)

4ـ عارى بودن از مظاهر و مفاخر دنیوى، چون لباس و حشمت و كبكبه و پوشیدن دو جامه ساده شبیه كفن، با توجه به این نكته كه براى حج‏گزار مستحب است در همان جامه كفن شود، چنان كه پیامبر گرامى (صلى‏الله‏علیه‏و‏آله) نیز در دو جامه احرامش كفن شد،(5) جلوه‏اى از جلوات قیامت را به تماشا مى‏گذارد.

5 ـ افاضه و كوچ از عرفات به طرف مشعر و پس از درك وقوف مشعر، كوچیدن هنگام طلوع آفتاب به سوى منا مظهرى است از "یَخْرُجُونَ مِنْ الاْجْدَاثِ كَأَنَّهُمْ جَرَادٌ مُنتَشِرٌ." (6)

6ـ تذلل و فروتنى‏ گردن‏فرازان هنگام انجام ‏مناسك در پیشگاه‏ حىّ قیوم، چنانكه امام صادق (علیه‏السلام) در مقام بیان سرّى از اسرار سعى مى‏فرماید: «جُعِلَ السَّعْیُ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ مَذَلَّةً لِلْجَبَّارِینَ»(7)، یادآور تذلل و خضوع همه چهره‏ها در قیامت است: "وَ عَنَتْ الْوُجُوهُ لِلْحَىِّ الْقَیُّومِ." (8)

7ـ اعتراف و اقرار حج‏گزار بر گناهان خویش، اعتراف بر گناه در قیامت را تداعى مى‏كند كه بعضى در پیشگاه خداوند مى‏گویند: «قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ.» (9) امام صادق (علیه‏السلام) پشت خود را برهنه در برابر آفتاب گرفت و فرمود: «لَبَّیكَ فی الْمُذْنِبِین لَبَّیك» و چون به ملتزم رسید به همراهیانش فرمود: «أَمِیطُوا عَنِّی حَتَّى أُقِرَّ لِرَبِّی بِذُنُوبِی فِی هَذَا الْمَكَانِ»؛ «از من دور شوید تا در این مكان به گناهان خویش نزد پروردگارم اعتراف كنم كه جاى آمرزش است.»(10)

8 ـ احساس امنیتى كه حج‏گزار از تجاوز و جدال و آزار دیگران دارد، سخن خداى متعال را در باب قیامت تداعى مى‏كند كه فرمود: "لاَ ظُلْمَ الْیَوْمَ." (11)

این نمونه‏ها نمایانگر جامعیت حج و تمثیلى از قیامت است كه اثرى سازنده و مفید در حج‏گزار دارد.

پی‌نوشت‌ها:

1- ابراهیم: 48 .

2- عبس: 34 .

3- بقره: 166 .

4- اسراء: 71 .

5- وسائل الشیعه، ج9، ص37، باب 27، ح2 .

6- قمر: 7 .

7- وسائل الشیعه، ج9، ص511، باب 1، ح4 .

8- طه: 111 .

9- غافر: 11 .

10- وسائل الشیعه، ج9، ص424، باب 26، ح 5 .

11- غافر: 17.