جایزه نوبل 2008-قسمت اول

جایزه نوبل بر اساس و صیت آلفرد نوبل به کسانی (و در مورد جایزه صلح، به موسساتی) داده می‌شود که تحقیقات برجسته‌ای کرده باشند، یا روش و وسیله‌ای ابداع و اختراع کرده باشند یا خدمت برجسته‌ای به جامعه کرده باشند. جایزه نوبل در رشته‌هائی که داده می‌شود، بالاترین تقدیر در جهان امروز به‌شمار می‌رود. جایزه نوبل در پنج رشته داده می شود : فیزیک , شیمی , فیزیولوژی و پزشکی,ادبیات , صلح .تا کنون 770 جایزه داده شده، اگرچه برخی از برندگان از دریافت آن سر باز زده‌اند.این جوایز در یک مراسم رسمی که در 10دسامبر یعنی سالگرد درگذشت آلفرد نوبل برگزار می‌شود به برندگان اهدا می‌شوند.

تاریخچه

آلفرد در 21اکتبر سال 1833 در کشور سوئد به دنیا آمد. او توانست در سن پطرزبورگ تحصیل کند. وی بسیار با استعداد بود.پدرش امانوئل نوبل از جمله مخترعانی بود که توانست یک مین زیردریایی بسازد.

به همین دلیل به درخواست دولت روسیه که مین ها را خریداری کرده بود، به سن پطرزبورگ نقل مکان کرد. آلفرد نوبل در سال 1850 به آمریکا رفت و در آنجا نزد اریکسن مشغول به تحصیل شد. وی در مدت اقامتش در آمریکا دائم به این مسئله فکر می کرد که آیا می شود با اختراع یک ماده منفجر کننده می توان از زحمت و رنج هزاران کارگر کاست یا نه.

این موضوع همیشه فکر او را به خود مشغول می کرد. این شیمیدان بزرگ و ارزشمند سوئدی که در نهایت در سال 1866 توانست دینامیت را کشف کند، نتواست به مردم بگوید که نباید از این ماده برای کشتن و مقاصد جنگی استفاده کرد. با این اختراع آقای نوبل در زمان بسیار کمی و اندکی، میله های دینامیت جای ترکیبات بسیار خطرناک نیتروگلسیرین را گرفت. او اختراع خود را به ثبت رسانید و البته با فروش آنها نوانست ثروت بزرگ و هنگفتی بدست بیاورد.

دینامیت سیما و چهره غرب را دگرگون کرد. از این ماده منفجره هم در موارد صلح جویانه و هم در ضمینه ویران و تخریب تمدن بشری می شد استفاده نمود. به خاطر کاربرد ناصحیح و غلط این ماده توسط بعضی کشورها او در بین مردم به عنوان یک مخترع بدشگون و بدخیم شناخته می شد. آنها می گفتند که او معلومات و دانش خود را درجهت کشف وسایل ویرانگر و  نابودکننده مورد استفاده قرار داده است.

شناخته شدن این وسیله (دینامیت) و کاربرد نادرست آن در جنگ ها و ویرانگریها و کشتن انسانها توسط بعضی کشورها نوبل پشیمان شد و برای آنکه بتواند آن را جبران کند، به هنگام مرگ وصیت نمود که تمامی ثروت و دارایی خود را که شامل 31 میلیون کرون سوئدی می شد، به عنوان جایزه سالیانه به بهترین و برگزیده ترین شاعر ، نویسنده و به تمامی کسانی که در یکی از رشته های شیمی، فیزیک، زیست شناسی، پزشکی و یا در ضمینه صلح جهانی خدمتی کرده باشند و یا کشفی ارائه داده باشند، به طور مساوی تقسیم گردد.

این جایزه شامل دیپلم اقتخار و مدال طلا و چکی است که مبلغ آن ،بستگی به سود بنیاد نوبل در آن سال دارد. در سال 1968 بانک دولتی سوئد جایزه نوبل در رشته اقتصاد را نیز به آن اضافه نمود. از آن سال به بعد همه ساله این کار انجام می شود و  در سال های اخیر اعتبار بیشتری پیدا کرده است و برگزیدگان بیشتر به جنبه علمی و تخصصی آن افتخار می کنند. آلفرد نوبل در سال 1896 در سان یو ایتالیا چشم از جهان فروبست.

آخرین خواسته بنیانگذار جوایز نوبل چه بود؟

آلفرد نوبل مخترع سوئدی که بنابر خواست وی جوایز نوبل ایجاد شد بیش از یک قرن پیش در سال 1895 وصیت کرد از محل ثروت وی صندوقی ایجاد شود تا به کسانی که طی یک سال قبل بیشترین خیر را به بشریت رسانده اند اعطاء گردد.

وی درخواست کرد بخش اعظم دارایی او که عمدتا از محل اختراع دینامیت در سال 1866بدست آمده بود در “اوراق بهادار مطمئن “سرمایه گذاری شود.

هنگامی که نوبل در سال 1896 در سان رمو ایتالیا از دنیا رفت حدود 5/31 میلیون کرون سوئد معادل 214 میلیون دلار براساس ارزش کنونی پول برای تشکیل بنیاد نوبل اختصاص یافت.

براساس وصیت نوبل این جوایز به پنج قسمت مساوی بین جوایز فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح تقسیم می شود.

یک قسمت از این جوایز به فردی تعلق می گیرد که مهمترین کشف یا اختراع را در حوزه فیزیک انجام داده باشد، بخشی دیگر به فردی تعلق می گیرد که مهمترین کشف یا اصلاح شیمی را انجام داده است. یک قسمت به فردی اهدا می شود که مهمترین کشف را در حوزه فیزیولوژی یا پزشکی انجام داده باشد و بالاخره قسمت پنجم به فردی تعلق می گیرد که چشمگیرترین اثر را در حوزه ادبیات در جهت مطلوب ارایه کرده باشد.

یک قسمت هم به فردی تعلق می گیرد که بیشترین یا بهترین کار را برادری بین ملتها، برای برچیدن یا کاهش ارتش های دایمی یا برگزاری و ترویج کنگره های صلح انجام داده باشد.

اما هنگامی که نوبل بدون داشتن هیچ فرزندی از دنیا رفت و وصیت وی قرائت شد، محتوای وصیت بسیاری را از جمله خانواده خود او را شگفت زده کرد. دو تن از خواهرزاده ها و برادرزاده های نوبل این سند را به چالش کشیدند و کوشیدند آن را باطل اعلام کنند، حتی اسکار دوم پادشاه سوئد هم با خواسته های نوبل مخالفت کرد و گفت این خواسته ها “میهن پرستانه ” نیست.

انچه بر این سردرگمی می افزود این بود که نوبل کسی را به عنوان وصی انتخاب نکرده بود و با موسسه های مختلفی که برای اهدای جوایز مشخص کرده بود نیز مشورت نکرده بود تا از تمایل آنها به انجام وظیفه ای که به انها محول شده، مطمئن شود.

به دنبال بیش از سه سال جروبحث، سرانجام بنیاد نوبل بوجود آمد تا دارایی نوبل را مدیریت کند و پنج موسسه مذکور نیز برای اعطای جوایز مورد درخواست نوبل موافقت خود را اعلام کردند.

از سال 1901 که اولین جوایز نوبل اعطا شد، این بنیاد بودجه جوایز معتبر هم نام نوبل را تامین کرده است.

جایزه نوبل اقتصاد تنها جایزه ای است که مورد درخواست نوبل نبوده است. بانک مرکزی سوئد در سال 1968 اقدام به ایجاد این جایزه کرد و اولین بار در سال 1969اعطا شد.

کمیته های نوبل تا قبل از اعلام رسمی هیچ گاه نام برندگان این جوایز معتبر را فاش نمی کنند و ناظران را به حدس و گمان وامی دارند.

هر یک از جوایز نوبل شامل 10میلیون کرون سوئد است که بین حداکثر سه نفر قابل تقسیم است.

آنها که به نوبل "نه" گفتند

نیویورک تایمز با انتشار فهرستی از حقایق ناگفته و کمتر دانسته جوایز نوبل به شرح حواشی مهمتر از اصل این جایزه پرداخت.

در صدر این مقاله یادی از مهاتما گاندی اسطوره و نماد آزادی و مبارزه با استعمار قرار دارد که در تاریخ نوبل 5 بار برای دریافت جایزه صلح نوبل نامزد شد.

گاندی به خاطر مبارزه مداوم برای آزادی کشورش و در عین حال تلاش بی وقفه برای زدودن زنگار خشونت از چهره جامعه کثیرالادیان هند همیشه مورد توجه آکادمی نوبل بود و از جمله در همان سال 1948 که به دست عوامل انگلیسی ترور شد نامزد دریافت نوبل صلح بود اما آکادمی نوبل در کمال حیرت هیچگاه این جایزه را به گاندی ندادند.

شاید بر همین مدار بوده که وقتی در سال 1973 جایزه صلح نوبل به "لودوک تو" سیاستمدار ویتنامی رسید او از دریافت آن سرباز زد و در صحبتهای صریحی گفت: " در کشور من صلحی وجود ندارد". این سخنان در اوج بحران ویتنام و در شرایطی گفته شد که لودوک تو و هنری کیسینجر به خاطر تلاش برای خاموش کردن آتش جنگ ویتنام به صورت مشترک جایزه صلح را گرفته بودند اما "تو" با رد جایزه توجه جهانیان را به ضربه جبران ناپذیر این جنگ بر چهره کشورش خود جلب کرد.

دیگر چهره جهانی که از دریافت جایزه نوبل طفره رفته "ژان پل سارتر" فیلسوف بزرگ فرانسوی است که در سال 1964 نوبل را هم به روال عادت خود در رد جوایز و افتخارات سازمانهای ادبی و فرهنگی نپذیرفت. این حرکت در آن سالها نوعی اعتراض به رگه نامرئی اندیشه های سرمایه داری بود که معاصرین سارتر در عناوین و افتخارات رسمی تشخیص می دادند.

آلمان نازی هم در فاصله سالهای 1936 تا زمان سقوط هیتلر جایزه نوبل را تحریم کرده و دولت این کشور به برندگان این جایزه از جمله برندگان نوبل شیمی و نوبل پزشکی اجازه سفر به استکهلم و دریافت جایزه شان را نمی داد. کارل فون اوسیتسکی، ریچارد کوهن، آدولف بوتنانت و گرهارد دوماگ مجبور شدند تا سال 1946 صبر کنند و پس از شکست آلمان و مرگ هیتلر برای دریافت جایزه به سوئد بروند.

نکته آخری که نیویورک تایمز در مورد جوایز نوبل به آن پرداخته، مردانه بودن دنیای نوبل است. کمتر از 5 درصد جوایز نوبل تا کنون به زنان تعلق گرفته و در عرصه فیزیک تنها ماری کوری و ماریا گوپارت مایر در تاریخ موفق به دریافت نوبل فیزیک شده اند.

بخش دانش و فناوری