بدن بدون سر

جایگاه صبر در ایمان

ایمان صرفاً در معرفت و اعتقاد قلبی خلاصه نمی شود، بلكه اقرار و اظهار به زبان و عمل به جوارح و اعضا ـ یعنی رفتار متناسب و برخاسته از همان معرفت و اعتقاد قلبی و منطبق‌ با اظهار و اقرار زبانی ـ نیز دو ركن اساسی ایمان شمرده می شود. تحقق‌ عینی این دو ركن به نیروی عزم و اراده و قدرت استقامت و پایداری نیاز دارد. بدون پایداری و بدون عزم راسخ، نمی توان به معرفت قلبی درونی، عینیت خارجی بخشید و آنچه را توحید ناب اقتضاء می كند، محقق‌ ساخت. هم خودسازی ـ كه اولین گام ضروری در بُعد «عمل» است ـ و هم اجرای احكام دینی در جامعه اسلامی، به استقامت و صبر نیاز دارد: استقامت برای انجام واجبات و استقامت برای ترک گناهان.

از دیدگاه امام علی علیه السلام، صبر نتیجه ایمان است. كسی كه حاكمیت مطلق‌ و حكیمانه خداوند را بر جهان باور كرده و به نظام هدفدار هستی معتقد است، به عدالت دقیق‌ خداوند ایمان دارد، هدف‌ِ خلقت انسان و حكمت سختی ها و بلاها و نقش آن در تربیت انسان را دریافته است و بالاخره به توحید ناب دست یافته، می تواند به راحتی این فضیلت بزرگ اخلاقی را در خود تقویت كند و در زندگی فردی و اجتماعی از این ارزش معنوی، کمک گرفته و بر مشكلات غلبه کند. صبر، از نظر علی علیه السلام یاور انسان در غلبه بر مشكلات است. صبر، راس ایمان است. بدون صبر، ایمان هم كارآیی و فایده ای نخواهد داشت.

انسان های شتابزده، قدرت تدبیر خود را ازدست می دهند و نمی توانند ارزیابی صحیح از شرایط داشته باشند تا برای خروج از مشكل و حل آن، تدبیری مفید بیاندیشند، بنابراین با تصمیم های عجولانه همان امكانات محدود خود را هم از بین می برند، بدون اینكه مشكل را حل كرده باشند. بی تابی در برابر دشواری ها، روحیه خود فرد و افراد پیرامون او را ـ كه می توانند یاور وی در كاهش مصیبت و رنج های ناشی از حادثه باشند ـ تضعیف ‌می كند. عجله به جای اینكه فرد را سریع تر به هدف‌ برساند، مسیر رسیدن به هدف‌ را طولانی تر می كند. گاهی عجله موجب هرگز نرسیدن می شود! و دیرتر رسیدن بهتر ازهرگز نرسیدن است! البته سرعت در عمل، برای كارهای خیر، نه تنها نكوهیده نیست كه خود یك‌ ارزش است. سرعت به معنی تنبلی نكردن و سستی ننمودن برای حركت و اقدام در مسیر هدف‌، خود یك‌ فضیلت محسوب می شود و با «صبر» منافاتی ندارد.

صبر هرگز به معنی كُندی، تعلّل، سستی و ضعف‌ نیست، همانطور كه «صبر» هرگز به معنی سازش، تسلیم، سكوت، پذیرش وضع موجود و به فكر اقدام برای اصلاح آن نبودن نمی باشد. بلكه برعكس، صبر و استقامت و پایمردی، ویژگی مورد نیازِ كسانی است كه هدفی را نشانه گرفته اند و برای رسیدن به آن نقطه كمال مطلوب و دستیابی به هدف‌ مقدس و متعالی، به تلاش و مجاهدت می پردازند و درمسیرِ مجاهدت برای نیل به هدف‌، با مشكلات دست و پنجه نرم می كنند و تسلیم مشكلات نمی شوند.

ذوعلم، علی، کتاب چهل گام، با اندکی تصرف