تبیان، دستیار زندگی
27 تیر 1367 دفاع مقدس و قطعنامه های شورای امنیت بیانیه ی نخستِ شورای امنیت سیری بر قطعنامه های صادره شورای امنیت موضع عراق در قبال قطعنامه ی 598 پذیرش كامل قطعنامه از طرف جمهوری اسلامی ایران برقراری آتش بس آغاز مذاكرات صلح پ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پذیرش قطعنامه ی 598 شورای امنیت

27 تیر 1367

دفاع مقدس و قطعنامه های شورای امنیت

بیانیه ی نخستِ شورای امنیت

سیری بر قطعنامه های صادره شورای امنیت

موضع عراق در قبال قطعنامه ی 598

پذیرش كامل قطعنامه از طرف جمهوری اسلامی ایران

برقراری آتش بس

آغاز مذاكرات صلح

پذیرش مجدد عهدنامه ی 1975 الجزایر

«پیروزی رزمندگان ما در جبهه های نظامی و سیاسی مصادیق بارزی از تحقق وعده ی خداوند در یاری كردن بندگان صالح اوست. دستاوردهای عظیم نظام اسلامی مرهون عمق ایمان اسلامی در دل امت مسلمان ایران و استحكام و اقتدار معنوی امام عظیم الشأن است و همه ی تصمیم گیری ها، عملكردها و جهت گیری های ما باید با معیار و حكم اسلامی و ایمان مذهبی سنجیده شود و این امر ضامن پیشرفت نظام و دلگرمی مردم به مسؤولان خواهد بود.

كسانی كه در جبهه های سیاسی مسؤول دفاع از انقلاب و نظام اسلامی بودند، فضای سرد سیاسی و توطئه های گوناگون دشمنان اسلام، در عرصه های بین المللی را بیش از دیگران احساس كردند. آنان با فداكاری های خود در كنار ارتش، سپاه، بسیج و آحاد ملت ما، دشمن را مبهوت كردند و من این پیروزی بزرگ سیاسی و بین المللی را به دست اندركاران پیگیر قطعنامه ی 598، كه تلاش قابل تحسینی را به انجام رساندند، تبریك می گویم.

مقام معظم رهبری و فرماندهی كل قوا

دفاع مقدس و قطعنامه های شورای امنیت

پذیرش قطعنامه ی 598، شورای امنیت سازمان ملل از سوی جمهوری اسلامی ایران در 27 تیرماه 1367، انعكاس ویژه ای در محافل سیاسی و خبری جهان داشت و این، هشتمین قطعنامه ای بود كه شورای امنیت از ابتدای تجاوز عراق به ایران، صادر كرده بود. نگرشی به قطعنامه های صادره به وضوح نزدیك شدن شورای امنیت را به مواضع محكم و اصولی جمهوری اسلامی نشان می دهد، و سرانجام پس از 8 سال ایستادگی، مواضع بر حق جمهوری اسلامی ایران بر جهانیان به اثبات می رسد.

بیانیه ی نخستِ شورای امنیت

عراق در 31 شهریور 1359 تجاوز آشكار و گسترده ای را علیه ایران آغاز كرد و همان روز دبیركل سازمان ملل متحد، پیشنهاد كرد كه مساعی خود را در جهت كمك به حل مسالمت آمیز برخورد میان دو كشور به كار بندد. روز بعد دبیر كل بر اساس ماده ی 99 منشور از شورای امنیت خواست كه با توجه به خطر محتمل افزایش مخاصمه میان دو كشور برای صلح و امنیت جهانی فوراً تشكیل جلسه دهد. عمان روز، شورای امنیت تشكیل جلسه داد و اولین موضع گیری خود را در قبال جنگ تحمیلی اعلام كرد. نتیجه ی جلسه ی شورای امنیت، بیانیه ی رییس شورا بود این برخورد با توجه به ماهیت تجاوز علنی عراق از سوی شورای امنیت، یك برخورد ضعیف بود. متن بیانیه:

«اعضای شورا پس از مشورت با یكدیگر عمیقاً نگران آنند كه این برخورد (جنگ ایران و عراق) می تواند به طور فزاینده ای گسترش یابد و از ایران و عراق می خواهند به عنوان اولین قدم به سوی راه حل منازعه از كلیه ی اقدامات مسلحانه و همه ی اعمالی كه ممكن است وضعیت خطرناك فعلی را وخیم تر كند، دست بردارند و اختلافات خود را از طریق مسالمت آمیز حل نمایند. همچنین اعضای شورای امنیت از پیشنهاد كاربرد مساعی دبیر كل حمایت می نماید.»

این بیانیه هیچ خاصیتی نداشت و علت اصلی این بود كه عراق سرگرم كار تجاوز خویش بود و جمهوری اسلامی ایران ضمن درگیری بسیار با مسایل داخلی به ویژه ضد انقلاب، مترصد فراهم آوردن ابتدایی ترین امكانات برای دفاع از كشور و انقلاب نوپای اسلامی خود بود.

سیری بر قطعنامه های صادره شورای امنیت

صدور قطعنامه ی 479

شورای امنیت پس از صدور بیانیه ی 23 سپتامبر، و عدم كارایی آن مبادرت به صدور قطعنامه ی 479، كرد. این قطعنامه كه در 5 بند تنظیم شده بود، آغازگر جنگ را معرفی و اعلام نكرده بود و در آن از «تجاوز»، «تعیین متجاوز» و «تنبیه متجاوز» سخنی به میان نیامده بود و فاقد سه عنصر اساسی و اصلی مذكور بود، در صورتی كه اگر شورا در نظر داشت، تجاوز را احراز و متجاوز را تعیین كند، در این زمینه دستورالعمل مشخص و معین (كه از سوی جامعه ی جهانی پذیرفته شده بود) را داشت. و قطعنامه 479، بیشتر حالت «توصیه» داشت.

پس از صدور قطعنامه ی 479، دولت عراق طی نامه ای خطاب به دبیركل اعلام داشت:

«موضع ما دقیقاً بر اساس روح قطعنامه ی 479، كه طی جلسه ی شماره ی 2248 مورخه ی 28 سپتامبر 1980 (6 مهر 1359) تصویب شده است می باشد. در نتیجه ما طبعاً قطعنامه ی فوق الذكر شورای امنیت را می پذیریم و آمادگی و انتظار خود را برای اجرای آن در صورتی كه طرف ایرانی نیز چنین كند، اعلام می داریم.»

جمهوری اسلامی ایران در اظهار نظر راجع به قطعنامه ی 479، اعلام داشت:

«تا زمانی كه تجاوز عراق علیه جمهوری اسلامی ایران ادامه دارد و نیروهای عراقی در داخل خاك ایران به اقدامات تجاوزكارانه و خرابكارانه ادامه می دهند، قطعنامه نمی تواند، مورد قبول ایران واقع شود.»

در نیمه ی دوم اكتبر 1980، شورای امنیت 5 جلسه ی دیگر بدون صدور قطعنامه یا بیانیه تشكیل داد. در جلسات 15 و 17 اكتبر، شهید محمد علی رجایی نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران شركت كرد، اما این جلسات نیز نتیجه ی خاصی در بر نداشت. پس از صدور قطعنامه ی 479، شورای امنیت در سكوتی سنگین فرو رفت. این سكوت همزمان با پیشروی نیروهای عراقی در داخل خاك ایران و تحكیم مواضع آنها در مناطق اشغالی بود.

در 19 اكتبر 1980 (17 مهر 1359) عراق با موشك های زمین به زمین به شهرهای ایران حمله كرد. مقاومت های مردمی در نقاط مورد هجوم و تحت اشغال بروز كرد، اما شورا همچنان در خواب سنگین خود بود. حتی عملیات ثامن الائمه كه منجر به شكست محاصره ی آبادان شد (5/7/1360) نتوانست شورای امنیت را از سكوت بیرون آورد؛ اما عواملی به شرح ذیل موجب شكسته شدن سكوت شورای امنیت پس از 22 ماه و صدور قطعنامه ی 514 در 12 ژوئیه ی 1982 (21/4/1361) شد:

1- عملیات ثامن الائمه كه به شكست محاصره ی آبادان انجامید.

2- عملیات طریق القدس كه در 8 آذر 1360، انجام شد و بخش های مهمی از جنوب ایران آزاد گردید.

3- عملیات فتح المبین كه از 2/1/1361، شروع شد و قسمت های مهمی از خاك ایران اسلامی در مناطق غرب شوش و دزفول آزاد شد و نیروهای عراقی از منطقه رانده شدند.

عملیات بیت المقدس كه از نهم اردیبهشت 61، با برتری كامل قوای ایران شروع و با فتح و آزادی سازی خرمشهر در سوم خرداد 1361، پایان پذیرفت.

این عملیات ضربه سیاسی و روانی مهمی بر دشمنان ایران وارد كرد، زیرا تمامی تصورات آنان در مورد ناتوانی ایران در هم ریخت.

پیروزی های درخشان ایران در مناطق مختلف جنگ و نمایش قدرت نظامی ایران باعث گردید كه شورای امنیت به درخواست اردن و حمایت امریكا تشكیل جلسه دهد و در جلسه ی 2383 خود، قطعنامه ی شماره ی 514 را در 12 ژوئیه ی 1982 برابر با 21/4/1361 به اتفاق آرا تصویب كند.

این قطعنامه علاوه بر مقدمه، در 6 بند تنظیم شد، كه اشاره به بعضی از بندهای آن به وضوح تغییر موضع شورا را نسبت به جمهوری اسلامی نشان می دهد.

1- شورای امنیت خواستار آتش بس و خاتمه ی فوری كلیه ی عملیات های نظامی است.

2- خواستار عقب كشیدن نیروها، به مرزهای شناخته شده ی بین المللی است.

3- از دبیر كل تقاضا می نماید كه ظرف مدت 3 ماه در مورد اجرای این قطعنامه گزارش خود را تسلیم نماید.

در قطعنامه ی 514، مواد زیر قابل تأمل است:

1- در این قطعنامه برای نخستین بار از برقراری آتش بس، عقب نشینی نیروها و تشكیل نیروی پاسدار صلح و استقرار آنها سخن می رود.

2- در حالی كه در قطعنامه ی 479 از دبیر كل خواسته شده بود، ظرف 48 ساعت به شورای امنیت گزارش دهد، این مهلت در قطعنامه ی 514 سه ماه تعیین شده بود كه نشان از این داشت كه این بار شورای امنیت متوجه شده كه مسأله تجاوز عراق به ایران اسلامی به راحتی قابل حل نیست.

3- عقب نشینی نیروها به مرزهای شناخته شده ی بین المللی كه در بند 2 قطعنامه مطرح گردید، هنگامی مورد گفتگو قرار گرفت كه قوای عراق از اكثر نقاط مهم و استراتژیك ایران بیرون رانده شده بود. به بیان دیگر زمانی صحبت از عقب نشینی نیروها به میان آمد كه در مناطق جنوبی جبهه، نیروهای ایران به مرزهای بین المللی رسیده بودند. به دلایلی كه ذكر شد، قبول قطعنامه از طرف عراق و ردّ آن از طرف ایران قابل پیش بینی بود و این امر تحقق یافت. نهایت آن كه جمهوری اسلامی ایران پس از تصویب قطعنامه ی 514 شورای امنیت دست به تحریم شورا زد و در جلسات آن شركت نكرد.

صدور قطعنامه ی 522

در فاصله ی قطعنامه ی شماره 514 و قطعنامه ی بعدی (قطعنامه ی 522) دو عملیات عمده در جبهه های جنگ از طرف قوای ایران صورت گرفت. یكی عملیات رمضان كه دو روز پس از قطعنامه ی 514 (یعنی در 23 تیر 61) در محور جنوب و جنوب غربی اهواز انجام شد، دیگری عملیات مسلم بن عقیل كه از تاریخ 9/7/61، در منطقه ی سومار غرب انجام پذیرفت و موجب آزادی سازی مناطق زیادی از خاك ایران و نیز تسلط بر شهر مندلی عراق گردید. در نتیجه موجب نگرانی عمیق شورای امنیت شد كه در نهایت منجر به صدور قطعنامه ی 522 (در تاریخ 4 اكتبر 1982/ 12/7/1361) گردید.

این قطعنامه نیز، مانند قطعنامه های قبلی جنبه ی «توصیه» داشت. با توجه به فاصله ی زمانی اندك بین این دو قطعنامه و با در نظر گرفتن این كه در شكل، متن و محتوا، قطعنامه ی 522 تفاوت چندانی با قطعنامه ی 514، نداشت و با عنایت به این كه تحولات عمده و مهمی نیز در جبهه های جنگ رخ نداده بود، این نتیجه حاصل می شود كه صدور قطعنامه ی 522، فقط پاسخی به فشار عراق و طرفدارانش در شورای امنیت بوده است، شورا تحت تأثیر آنها ناگزیر از صدور قطعنامه ی جدید شده كه تكرار قطعنامه های پیش بوده است. البته، این قطعنامه نیز پذیرفته نشد. می توان گفت كه اگر در میان قطعنامه های شورای امنیت قطعنامه ی 479، را ظالمانه ترین و غیر منصفانه ترین آنها بدانیم، قطعنامه ی 522، را نیز باید كم ارزش ترین و كم اهمیت ترین آن به حساب آورد.

صدور قطعنامه ی 540

در فاصله ی قطعنامه ی 522، تا قطعنامه ی 540، شش عملیات توسط جمهوری اسلامی انجام شد كه موفق ترین آنها عملیات والفجر 4 بود و شاید به همین دلیل شورا باز هم به فكر صدور قطعنامه ی 540 در جلسه ی 2493 شورا در تاریخ 31 اكتبر 1983 (9/8/1362) با 12 رأی موافق، سه رأی ممتنع (پاكستان، نیكاراگوئه و مالت) و بدون رأی مخالف تصویب شد.

فاصله ی زمانی این قطعنامه با  قطعنامه ی قبلی بیش از یك سال است و اگر بگوییم كه قطعنامه ی 540، بیشتر متعاقب عملیات والفجر 4 بوده و از آن متأثر شده است، سخنی به گزاف نیست. در آخرین پاراگراف بخش مقدماتی این قطعنامه؟ ، شورا بررسی علل جنگ را پذیرفته بود. هر چند این اعلام با سه اشكال عمده مواجه بود:

1- این مسأله مهم (بررسی علل جنگ) در قمست مقدماتی مطرح و در قمست اجرایی برای آن مكانیسمی اختصاص داده نشده بود.

2- با این كه شورا پذیرفته بود كه جنگی واقع شده، اما از تجاوز و متجاوز سخنی به میان نیاورده بود.

3- به مسأله ای با این اهمیت (تجاوز)، بسیار مبهم و گذرا اشاره شده بود.

با این وجود نمی توان منكر شد كه همین مقدار پیشرفت نیز چرخش مهم و امید بخشی را در سلسله جلسات شورا پدید آورده بود.

قطعنامه ی540 از یك جهت بی سابقه بود كه در میان قطعنامه های شورای امنیت در مورد جنگ ایران و عراق به اتفاق آرائ به تصویب نرسید و 3 كشور به آن رأی ممتنع دادند.

امام جمعه ی وقت تهران، حضرت آیت الله خامنه ای در خطبه های نماز جمعه ی تهران رد قطعنامه ی 540، را اعلام نمودند و توجه دادند كه اصولاً سیاست ایران در قبال شورای امنیت تغییر نكرده است، مگر آن كه شورا سیاست های خود را تغییر دهد. البته عراق ضمن طرح ایرادات جزیی قطعنامه ی 540، را پذیرفت.

صدور قطعنامه ی 552

به دنبال انتساب چند حمله از طرف ایران به كشتی ها در خلیج فارس، شورای همكاری خلیج فارس در تاریخ 14 مه 1984، طی شكایتی به شورای امنیت خواستار گردید كه شورا علیه اقدامات تلافی جویانه ی ایران و نقض حقوق كشتیرانی آزاد در خلیج فارس شدت عمل نشان دهد. لذا، شورای امنیت پس از بررسی شكایت در جلسه ی 2546 مورخه اول ژوئن 1984 (11/3/63) با 13 رأی موافق و دو رأی ممتنع قطعنامه ی 522، را تصویب كرد.

به این قطعنامه ایرادهای متعددی وارد بود، از جمله این كه فلسفه ی وجودی آن به دنبال انتساب چند حمله به كشتی ها، توسط جمهوری اسلامی ایران بود؛ اما این كه این حملات از جانب ایران انجام گرفته باشد، ثابت نشده بود. این در حالی بود كه شورا در برابر حملاتی كه عراق صراحتاً مسؤولیت آنها را به عهده گرفته بود، عكس العمل مناسبی نشان نداده بود. یكی دیگر از ایرادهای وارده به قطعنامه ی 522، این است كه از روح و مفاد قطعنامه و تصریح محكومیت حملات اخیر به كشتی های بازرگانی در مسیر بنادر كویت و عربستان این چنین مستفاد می گردد كه شكایت شورای همكاری خلیج فارس مورد تأیید شورای امنیت قرار گرفته است، لذا روشن بود كه این قطعنامه كاملاً مورد قبول جمهوری اسلامی واقع نشد.

صدور قطعنامه ی 582

در فاصله ی صدور قطعنامه ی 540 تا قطعنامه ی 582، چندین عملیات دیگر توسط نیروهای ایران صورت گرفت كه مهمترین آنها عملیات والفجر 8 بود كه در تاریخ 20/1/64، در منطقه ی فاو آغاز و منجر به تصرف شهر فاو در خاك عراق و قسمت های دیگری به وسعت 700 كیلومتر مربع گردید.

والفجر 8 یكی از موفق ترین عملیات های جنگی ایران بود كه آثار نظامی، سیاسی و روانی مهمی بر عراق و منطقه و  حتی معادلات جهانی در قبال جنگ گذاشت. با این عملیات ارتباط دریایی مستقیم عراق با خلیج فارس قطع شد و نیروهای ایران به بصره و مرز عراق با كویت نزدیك شدند.

اثر این عملیات آن چنان بود كه چند روز پس از آن، شورای امنیت به درخواست عراق و سایر اعضای گروه هفت اتحادیه ی عرب تشكیل جلسه داد.

جلسات شورا دو هفته به طول انجامید و طی آن عده ای از اعضای اتحادیه ی عرب و نیز دبیركل اتحادیه (شاذلی قلیبی) در سخنرانی های خود، ایران را متجاوز خواندند و خواستار اجرای فصل هفتم منشور در مورد ایران شدند. ایران در بحث های شورا شركت نكرد، ولی نظرات خود را به طور غیر مستقیم از طریق دبیر كل و بعضی از اعضای شورا مطرح كرد.

به هر حال قطعنامه ای كه در اصل توسط گروه اتحادیه ی عرب پیشنهاد شده بود، با تغییراتی در عبارات و كلمات در تاریخ 24 فوریه ی 1986 (5/12/1364) در جلسه  2666 شورا به اتفاق آرا و به نام قطعنامه ی 582 تصویب گردید.

در بند چهارم این قطعنامه آمده بود:

4- شورا درخواست دارد كه مبادله ی اسرای جنگی ظرف مدت كوتاهی پس از توقف مخاصمات با همكاری كمیته ی بین المللی صلیب سرخ انجام گیرد.

برای اولین بار بود كه مسأله اسرای جنگی مطرح می شد و علت آن افزایش تعداد اسرای عراقی نسبت به تعداد اسرای ایرانی بود.

این قعطنامه نیز همانند قطعنامه های قبلی جنبه توصیه داشت. فاصله ی زمانی صدور قطعنامه ی 552 تا قطعنامه ی 582، یك سال و هشت ماه و بیست و پنج روز و تا قطعنامه ی 540 دو سال و 3 ماه و 26 روز است. در خلال این مدت طولانی، چندین عملیات نظامی از سوی ایران صورت گرفت كه از آن میان عملیات خیبر و والفجر 8 نتایج چشمگیرتری داشتند. شورای امنیت به فاصله ی دو روز پس از شروع عملیات والفجر 8 بحث خود را در مورد جنگ عراق با ایران آغاز كرد كه منجر به صدور قطعنامه ی 582 شد.

بدین ترتیب می توان گفت كه عامل مهم در تعیین زمان صدور قطعنامه ی 582 عملیات والفجر 8 و تصرف فاو به وسیله ی قوای ایران بوده است.

جمهوری اسلامی ایران در اظهار نظر راجع به قطعنامه ی 582 اعلام داشت:

آن قسمت از قطعنامه كه به كل موضوع جنگ و خاتمه ی خصومت ها مربوط می شود، ناقص، بی اعتبار و غیر قابل اجرا است. تا زمانی كه شورا قادر نباشد به رغم اعمال نفوذ برخی از اعضای دائم كه بر اتخاذ مواضع یك طرفه اصرار می ورزند، مواضع عادلانه و صحیح مبتنی بر مسؤولیت ها و وظایف خود را اعمال نماید، مسؤولیت ادامه ی جنگ بر عهده ی شورا است. شورا، عراق را در حمله به خاك ایران محكوم نكرده است. قطعنامه به لزوم حل مسالمت آمیز اختلافات اشاره دارد، ولی از نقض همه جانبه ی این اصل توسط عراق در هجوم به ایران ذكری نكرده است.

در مورد كاربرد سلاح شیمیایی، در قطعنامه برخورد ملایم تری از موضعگیری قبل شورا (بیانیه ی آوریل 1985) شده است. شورا در مورد حمله به هواپیمای مسافربری و تهدیدات امنیت هوایی و حمله به مناطق مسكونی می بایست موضعگیری محكمتری می كرد. به هر حال جمهوری اسلامی ایران آماده است، در زمینه ی رعایت مقررات بین المللی با دبیر كل سازمان ملل متحد همكاری نماید.

عراق اعلام داشت، چنان چه دولت ایران قطعنامه ی 582، را رسماً و بدون قید و شرط قبول و اجرا كند، عراق نیز آماده است آن را اجرا نماید. به این ترتیب این قطعنامه نیز بی اثر ماند.

صدور قطعنامه ی 588

مواردی كه در رابطه با قطعنامه ی 588، می توان برشمرد به شرح زیر است:

عنوان قطعنامه چون گذشته «وضعیت مابین ایران و عراق» است و جنبه توصیه بودن قطعنامه نیز بر جای خود می باشد. ضمن آن كه از نظر حجم و تعداد كلمات به كار برده شده، كوتاهترین قطعنامه از مجموع قطعنامه های مورد مطالعه است.

در پاراگراف های اجرایی قطعنامه ی 588، مطلب تازه و جدیدی نیست، جز آن كه خواستار اجرای قطعنامه ی 582 شده است، درخواست دبیركل برای شدت بخشیدن به تلاش هایش و اعلام ادامه ی بررسی شورا نیز تازگی ندارد. تنها در پاراگراف سوم عبارت «بررسی گزارش دبیركل و شرایط لازم برای برقراری صلح با دوام بین دو كشور» حاوی مطلب جدیدی است.

می توان گفت كه شورا با قطعنامه ی 588 آخرین اتمام حجت خود را برای پذیرش قطعنامه هایی از نوع آنچه تا آن زمان صادر كرده بود، انجام داده و راه را برای تحولی اساسی و عظیم در نگرش خود نسبت به كل موضوع جنگ هموار ساخته است.

قطعنامه ی 598، نه یك شبه به وجود آمد و نه محصول تفكری یك بعدی و یك جانبه بود. این قطعنامه بنایی بود كه برای ایجاد آن زمینه ای مناسب لازم داشت و قطعنامه های  582 و 588 از جمله ی این زمینه ها بود، زیرا اولین عبارت قطعنامه ی 598 اشاره به قطعنامه ی 582 دارد. از این رو اهمیت قطعنامه ی 588 و پیام ویژه ی آن به این لحاظ است و در جنبه های دیگر فاقد ارزش چندان است. قطعنامه ی 588 در همان روز تصویب (8 اكتبر 1986 برابر با 16/7/1356) توسط دبیركل به وزرای خارجه ی هر دو كشور ابلاغ شد.

عراق قطعنامه ی 588 را پذیرفت و جمهوری اسلامی ایران توسط نامه ای كه از سوی وزیر امور خارجه ی وقت دكتر ولایتی برای دبیركل سازمان ملل ارسال شد، یكی از صریح ترین و مستدل ترین موضعگیری های خود را در قبال قطعنامه های شورای امنیت عموماً و قطعنامه ی 588 به ویژه اعلام كرد.

این نامه با شرح اقدامات تجاوزكارانه ی عراق و موضعگیری های مقطعی و دور از حقیقت شورای امنیت تا آن روز، زمینه ی مناسبی ایجاد كرد تا شورای امنیت، به طور جدی در موضع خود نسبت به جنگ تحمیلی تجدید نظر نماید. دبیركل نظریات طرفین در مورد قطعنامه ی 588 را به اطلاع شورای امنیت رساند.

به این ترتیب این قطعنامه نیز سرنوشتی مشابه قطعنامه های قبلی پیدا كرد.

در فاصله ی صدور قطعنامه ی 588 تا 598، عملیات های متعددی در جبهه های جنگ صورت گرفت كه مهمترین آنها سلسله عملیات های  فتح، كربلا و نصر است.

وجه مشترك اكثر این عملیات های این بود كه در داخل خاك عراق انجام می شد و اغلب توأم با موفقیت در رسیدن به اهداف تعیین شده بود. به این ترتیب تهدیدی بسیار فزاینده برای عراق به وجود آمده بود. به ویژه با پیشروی نیروهای ایران به سوی بصره، شورای امنیت نسبت به جنگ بیشتر حساس می شد. در همین زمان نیروی هوایی عراق حملات خود را در منطقه ی خلیج فارس به روی تأسیسات انتقال نفت ایران و همچنین نفتكش ها گسترش داد. همچنین با بهره برداری از پایگاه های برخی از كشورهای منطقه، عراق توانست به جزایر سیری و خارك حمله كند. در چنین فضایی بود كه قطعنامه ی 598 به عرصه ی ظهور رسید.

صدور قطعنامه ی 598

شورای امنیت پس از مشورت های فراوان و با توافقات اصولی به عمل آمده در 29 تیرماه 1366 (20 ژوئیه 1987) در جلسه ی شماره ی 2750 خود طرح قطعنامه ای را كه قبلاً روی كلمه به كلمه ی آن توافق شده بود، به اتفاق آرا به تصویب رساند. طرح قطعنامه توسط اعضای دائم شورا تهیه و نظریات اعضای غیر دائم نیز تا حدودی ملحوظ شده بود.

متن قطعنامه 598

شورای امنیت، با تأیید مجدد قطعنامه ی 582 (صادره ی 1986) خود، با ابراز نگرانی عمیق از این كه علی رغم درخواست هایش برای آتش بس، منازعه ی بین ایران و عراق به شدت سابق با تلفات شدید انسانی و تخریب مادی ادامه دارد، با ابراز تأسف از آغاز و ادامه ی منازعه، همچنین با ابراز تأسف از بمباران مراكز صرفاً مسكونی غیر نظامی، حملات به كشتیرانی بی طرف یا هواپیماهای كشوری، نقض قوانین بین المللی انسان دوستانه و دیگر قوانین ناظر بر درگیری مسلحانه، به ویژه كاربرد سلاح های شیمیایی برخلاف الزامات پروتكل 1925 ژنو، با ابراز نگرانی عمیق نسبت به احتمال تشدید و گسترش بیشتر منازعه، مصمم گردید به تمامی اقدامات نظامی بین ایران و عراق خاتمه بخشد، معتقد گردید كه می باید یك راه حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار بین ایران و عراق به دست آید.

با یادآوری مفاد منشور ملل متحد، به ویژه تعهد همه ی دُوَل عضو به حل اختلافات بین المللی خود از راه های مسالمت آمیز، به نحوی كه صلح و امنیت بین المللی و عدالت به مخاطره نیافتد، با حكم به این كه در منازعه ی ما بین ایران و عراق زمینه ی صلح حاصل شده است، با اقدام بر اساس مواد 39 و 40 منشور ملل متحد:

1- خواستار آن است كه به عنوان یك قدم اولیه جهت حل و فصل (مناقشه) از راه مذاكره، ایران و عراق یك آتش بس فوری را رعایت كرده، به تمامی عملیات های نظامی در زمین، دریا و هوا خاتمه داده و تمامی نیروهای خود را بدون درنگ به مرزهای شناخته شده ی بین المللی بازگردانند.

2- از دبیركل درخواست می كند كه یك تیم ناظر ملل متحد را برای بررسی، تأیید و نظارت بر آتش بس و عقب نشینی نیروها اعزام نماید و همچنین از دبیركل درخواست می نماید با مشورت طرفین درگیر، تدابیر لازم را اتخاذ نموده، گزارش آن را به شورای امنیت ارائه نماید.

3- مصرانه می خواهد اسرای جنگی آزاد شده و پس از قطع مخاصمات فعال كنونی، بر اساس كنوانسیون سوم ژنو 12 اوت 1949، بدون تأخیر به كشور خود بازگردانده شوند.

4- از ایران و عراق می خواهد با دبیركل در اجرای این قطعنامه و در تلاش های میانجیگرانه برای حصول یك راه حل جامع، عادلانه و شرافتمندانه مورد قبول دو طرف در خصوص تمام موضوعات موجود، منطبق با اصول مندرج در منشور ملل متحد، همكاری نمایند.

5- از تمامی كشورهای دیگر می خواهد كه حداكثر خویشتنداری را مبذول دارند و از هر گونه اقدامی كه می تواند منجر به تشدید و گسترش بیشتر منازعه گردد، احتراز كنند و بدین ترتیب اجرای قطعنامه ی حاضر را تسهیل نمایند.

6- از دبیركل درخواست می نماید كه بامشورت با ایران و عراق، مسأله تفویض اختیار به یك هیأت بی طرف برای تحقیق راجع به مسؤولیت منازعه را بررسی نموده و در اسرع وقت به شورای امنیت گزارش دهد.

7- ابعاد خسارات وارده در خلال منازعه و نیاز به تلاش های بازسازی با كمك های مناسب بین المللی، پس از خاتمه ی درگیری تصدیق می گردد و در این خصوص از دبیركل درخواست می كند كه یك هیأت كارشناسان را برای مطالعه ی موضوع بازسازی و گزارش به شورای امنیت تعیین نمایند.

8- همچنین از دبیر كل درخواست می كند كه با مشورت با ایران و عراق و دیگر كشورهای منطقه، راه های افزایش امنیت و ثبات منطقه را مورد مداقه قرار دهد.

9- از دبیركل درخواست می كند كه شورای امنیت را در مورد اجرای این قطعنامه مطلع نماید.

10- مصمم است برای بررسی اقدامات بیشتر جهت رعایت و اجرای این قطعنامه در صورت ضرورت جلسات دیگری مجدداً تشكیل دهد.

در تحلیل قطعنامه از نظر صوری و شكلی اهم نكات قابل توجه عبارتند از:

1- عنوان قطعنامه ی 598، نظیر قطعنامه های پیشین «وضعیت مابین ایران و عراق» نیست، بلكه برای اولین بار قطعنامه تحت عنوان «منازعه بین ایران و عراق» صادر شده است.

2- این قطعنامه چه از نظر شكلی و چه از نظر ماهوی توصیه نیست، بلكه تصمیم برخاسته از اعتقاد شورای امنیت است و این موضوع علاوه بر محتوای قطعنامه، در آغاز پاراگراف های 1، 7، 8 و 10، قسمت مقدماتی و پاراگراف 10 اجرایی ، صراحت دارد. اگر چه در این مورد تناقضی وجود دارد و آن این كه در بعضی موارد (اشاره به تعهد دولت ها به حل مسالمت آمیز اختلافات خود و بندهای 3، 4، 5 و 6، قسمت اجرایی قطعنامه) حالت قطعنامه توصیه است، اما به هر حال حالت آمریت قطعنامه غالب است.

3- از نظر حجم و تعداد كلمات به كار برده شده، این قطعنامه مفصل ترین قطعنامه صادره است.

4- این قعطنامه به اتفاق آرا صادر گردید.

5- از نظر فاصله ی زمانی، قطعنامه ی 598 با قطعنامه ی قبلی (588) آن، نه ماه و نیم فاصله دارد. این بدان معنا نیست كه همچون فواصل سایر قطعنامه ها، شورای امنیت جنگ عراق با ایران را به حال خود رها كرده باشد، بلكه در تمام این مدت شورا به مشورت های فشرده ی خود برای تنظیم قطعنامه ی جامعی كه فصل مشترك نظریات شورا، عراق و ایران باشد، مشغول بود.

6- وضعیت جبهه های جنگ چنان كه ذكر شد، به صورتی بود كه نگرانی شورا را باعث گردیده بود. به عبارت دیگر، اگر چه قطعنامه ی 598 حاصل مدت ها مذاكره و مشورت بود، ولی مقطع زمانی صدور آن جالب است. هم احتمال تشدید و هم احتمال گسترش جنگ موجب نگرانی شورا شده بود. مقصود از تشدید جنگ، نزدیك شدن قوای ایران به بصره و عملیات پی در پی در داخل خاك عراق بود و مراد از گسترش جنگ، نزدیك شدن قوای ایران به مرزهای عراق و كویت، همچنین درگیری در خلیج فارس گسترش یافته بود. ایران قطعنامه ی 598 را نه رد كرد و نه قبول. از جمله استدلال های جمهوری اسلامی ایران توسط سخنگوی وقت شورای عالی دفاع، جناب آقای رفسنجانی بیان شده است:

« پیش از این به علت جهت گیری های ناعادلانه یقطعنامه های شورای امنیت، ما این قطعنامه ها را نمی پذیرفتیم. اما در این قطعنامه نكات مثبتی دیدیم كه حاضر شدیم، پیرامون آن مذاكره كنیم. جمهوری اسلامی ایران قطعنامه ی 598 را به طور كلی رد نكرده است، چون در آن جای بحث می بیند. توقع دیگران این است كه ما قطعنامه را كلاً رد كنیم یا بپذیریم، نكته ی منفی آن این است كه می گوید به محض شروع مذاكره و پیش از شناسایی متجاوز و محاكمه ی آن، آتش بس اعلام شود و ما این بند را قبول نداریم، بند مربوط به معرفی متجاوز می تواند به عنوان تنها كلید حل مسایل به شمار آید و این نكته ی مثبتی است، اما باید پیش از اعلام آتش بس انجام شود، ما به امریكا سوءظن داریم و می دانیم به محض اعلام آتش بس، آنان در عمل صادق نخواهند بود.

بنابراین ما نمی توانیم چنین مخاطره ای را بپذیریم. ما می گوییم اول متجاوز معرفی شود و بعد راه برای حل مسایل جدی هموار خواهد شد. معلوم است كه محاكمه و تنبیه متجاوز و بازپرداخت غرامت از همین اقدام آغاز خواهد شد. اگر این جابه جایی در بندها انجام شود، راه هموار خواهد شد.»

این موضعگیری نزدیك به یك سال ادامه داشت. بهترین منطق و دلیلی كه برای اتخاذ این موضع (نه ردّ و نه قبول) می توان اقامه كرد، این است كه جمهوری اسلامی ایران به دلیل عدم تحقق كامل نظریاتش قطعنامه ی را نپذیرفت.

اما به خاطر توجهی كه به اصول مورد نظر ایران در قطعنامه شده بود و به دلیل این كه با توجه به شرایط سیاسی و بین المللی بیش از این امكان امتیاز گرفتن از شورا وجود نداشت و اصولاً به خاطر «روز مبادا» قطعنامه را رد هم ننمود.

موضع عراق در قبال قطعنامه ی 598

در 22 ژوئیه ی 1987، اجلاس مشترك شورای فرماندهی انقلاب و رهبری حزب بعث به ریاست صدام، برای بررسی قطعنامه ی 598 تشكیل و در دهمین جلسه قطعنامه مورد پذیرش و استقبال قرار گرفت و آمادگی عراق برای همكاری با دبیركل و شورای امنیت در جهت اجرای آن و نیل به حل جامع، عادلانه و شرافتمندانه ی منازعه اعلام گردید. نهایت آن كه آمادگی ایران برای قبول جدی و با حسن نیت قطعنامه و اجرای آن و اطاعت بدون قید و شرط از آن، شرط اساسی التزام عراق به قطعنامه عنوان گردید. در این جلسه قرار شد، مواضع مذكور توسط وزیر امور خارجه عراق به دبیركل و شورای امنیت اعلام گردد. سخنگوی دولت عراق نیز در این خصوص اظهار داشت:

«عراق آماده است قطعنامه ی شورای امنیت سازمان ملل را كه در آن دستور آتش بس فوری داده شده است، بپذیرد، مشروط بر آن كه ایران نیز اقدام مشابهی انجام دهد، تعهد عراق نسبت به این قطعنامه به پذیرش صریح و بدون قید و شرط ایران بستگی دارد.»

طارق عزیز وزیر امور خارجه ی عراق نیز در ملاقات خود در تاریخ 23 ژوئیه با دبیركل، مواضع عراق را تكرار كرد. همچنین سفیر عراق در امریكا طی مصاحبه ای در همان روز، خبر از واكنش عراق نسبت به قطعنامه داد.

اما پاسخ رسمی عراق به قطعنامه ی 598 در تاریخ 14 اوت به دبیركل اعلام شد:  «... عراق از قطعنامه ی 598 استقبال می نماید و آماده است برای اجرای آن با دبیركل و شورای امنیت همكاری كند.»

پذیرش كامل قطعنامه از طرف جمهوری اسلامی ایران

در مورد پذیرش كامل قطعنامه ی 598، امام خمینی «قدس سره» پیام مهمی به ملت ایران فرستادند. در قسمتی از این پیام آمده بود:

« و اما در مورد قبول قطعنامه كه حقیقتاً مسأله ی بسیار تلخ و ناگواری برای همه و به ویژه برای من بود، این است كه من تا چند روز قبل، معتقد به هما ن شیوه ی دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و كشور و انقلاب را در اجرای آن می دیدم، ولی به واسطه ی حوادث و عواملی كه از ذكر آن فعلاً خودداری می كنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی كارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای كشور – كه من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم – با قبول قطعنامه و آتش بس موافقت نمودم و در مقطع كنونی آن را به مصلحت انقلاب و نظام می دانم و خدا می داند كه اگر نبود انگیزه ای كه همه ی ما و عزت و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود، هرگز راضی به این عمل نمی بودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود، اما چاره چیست؟ همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم... دیروز روز امتحان الهی بود كه گذشت و فردا امتحان دیگری است كه پیش می آید... قبول قطعنامه از طرف جمهوری اسلامی ایران به معنای حل مسأله جنگ نیست. با اعلام این تصمیم حربه تبلیغات جهانخواران علیه ما كند شده است... ملت ما هم نباید فعلاً مسأله را تمام شده بداند. البته ما رسماً اعلام می كنیم كه هدف ما تاكتیك جدید در ادامه ی جنگ نیست... در این روزها ممكن است، بسیاری از افراد به خاطر احساسات و عواطف خود صحبت از چراها و باید و نبایدها كنند – كه هر چند این مسأله به خودی خود، یك ارزش بسیار زیباست – اما اكنون وقت پرداختن به آن نیست … من باز می گویم، قبول این مسأله برای من از زهر كشنده تر است، ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او این جرعه را نوشیدم و نكته ای كه تذكر آن لازم است در قبول این قطعنامه فقط مسؤولان كشور ایران با اتكای خود تصمیم گرفتند. تصمیم امروز فقط برای تشخیص مصلحت بود … بدانید كه پیروزی از آن شماست.»

سرانجام در تاریخ 17 ژوئیه ی 1988 (26/4/1367) سفیر و جانشین نماینده ی دائمی ایران در سازمان ملل متحد، عین مرقومه ی حضرت آیت الله خامنه ای رییس جمهور وقت ایران را خطاب به دبیركل سازمان ملل، برای وی ارسال و درخواست كرد كه به عنوان سند شورای امنیت منتشر گردد.

فرازهایی از نامه ی ریاست جمهوری وقت درباره ی پذیرش قطعنامه ی 598 به این شرح است:

«درودهای گرم همراه با بهترین آرزوهای مرا برای موفقیت آن عالی جناب در تلاش برای برقراری صلح و عدالت بپذیرید. همان طور كه به خوبی استحضار دارید، آتش جنگی كه به وسیله ی رژیم عراق در 22 سپتامبر 1980، باتجاوز علیه تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران آغاز گردید، اینك ابعاد غیر قابل تصوری به خود گرفته است كه كشورهای دیگر و حتی غیر نظامیان بی گناه را نیز در شعله های خود گرفته است.

در چنین موقعیتی، تلاش های جنابعالی برای اجرای قطعنامه ی 598 (1987) حائز اهمیت ویژه ای است. جمهوری اسلامی ایران پیوسته كمك و پشتیبانی خود را نسبت به شما در حصول به این هدف مبذول داشته است. در این زمینه ما مصمم گردیدیم كه رسماً اعلام داریم جمهوری اسلامی ایران، به خاطر اهمیت حفظ جان انسان ها و برقراری عدالت و صلح و امنیت منطقه ای و بین الملللی قطعنامه ی 598 (987) شورای امنیت را می پذیرد. ما امیدواریم كه اعلام رسمی این موضع جمهوری اسلامی ایران به شما در ادامه ی تلاش هایتان كه همیشه مورد پشتیبانی و استقبال ما بوده است، كمك نماید.»

در همین مورد آقای هاشمی رفسنجانی رییس وقت مجلس شورای اسلامی و سخنگوی شورای عالی دفاع اظهار داشتند:

«مصلحت انقلاب و ملت های ایران و عراق و منطقه این است كه قطعنامه ی مذكور پذیرفته شود… ایران تا به حال خواستار آن بود كه ابتدا كمیته ی تعیین متجاوز تشكیل شود، ولی با توجه به شرایط جدیدی كه پیش آمده از آن شرط خود صرف نظر می كنیم... متأسفانه تبلیغات جهانی، ما را جنگ افروز و جنگ طلب معرفی كرده، صدام و حزب بعث متجاوز كه تمام قوانین را نقض كرده، ولی چون یك شعار مشخص دارد، یعنی قطعنامه را پذیرفته و حاضر به قضاوت بین المللی است، به صورت عوام فریبانه، صلح طلب معرفی شده است، با این كار، یعنی قبول قطعنامه ی 598، ما نشان داده ایم كه در این زمینه انعطاف پذیر هستیم… ما قطعنامه را هرگز ردّ نكرده بودیم، بلكه شروطی روی آن گذاشتیم و این اواخر روشن شد كه ممكن است حوادث تلخی در منطقه اتفاق افتد كه نقطه ی عطف آن سقوط هواپیمای ایرانی توسط امریكا بود.»

برقراری آتش بس

پس از پذیرش رسمی قطعنامه ی 598، از طرف ایران و انجام مذاكرات با دبیركل سازمان ملل متحد، آتش بس میان طرفین از تاریخ 29 مرداد 1367، (20 اوت 1988) برقرار شد. شورای امنیت سازمان ملل متحد در تاریخ 18 مرداد 1367 قطعنامه ی 619 را تصویب كرد كه به موجب آن، گروه ناظران نظامی ایران و عراق و سازمان ملل متحد (یونیماك) تشكیل و عازم مرزهای ایران و عراق شد. نیروهای یونیماك حدود 400 نفر بودند كه از 25 ملیت مختلف تشكیل شده بود و در دو كشور مستقر شدند. وظایف نیروهای یونیماك عبارت بود از:

1- تأیید، تحكیم و نظارت بر آتش بس

2- نظارت بر عقب نشینی نیروها به مرزهای شناخته شده ی بین المللی

3- كمك به طرفین برای حل مسایل محلی كه احتمالاً در مورد تعیین دقیق خطوط مرزی و عقب نشینی به مرزهای بین ا لمللی و یا تیراندازی اتفاقی پدید آید.

4- كمك به طرفین برای ایجاد یك منطقه ی حایل در طول مرزهای دو كشور

آغاز مذاكرات صلح

نخستین دور مذاكرات صلح بین ایران و عراق با نظارت سازمان ملل متحد، در سوم شهریور 1367، به طور رسمی در ژنو آغاز شد. در این مذاكرات دولت عراق دو پیش شرط را مطرح كرد:

1- لایروبی اروند رود

2- آزادی كشتیرانی در خلیج فارس

ایران اعلام نمود كه نه پیش شرطی دارد و نه پیش شرطی را از طرف مقابل می پذیرد. عراق با در اختیار داشتن بخشی از خاك ایران، تصور می كرد كه می تواند برای گرفتن امتیاز، ایران را تحت فشار قرار دهد. از طرف دیگر، طرح آزادی كشتیرانی در خلیج فارس، مطابق با درخواست دولت های غربی بود و به همین جهت از عراق حمایت می كردند.

به علت پافشاری عراق در مورد درخواست هایش و عدم پذیرش آن از طرف ایران، پیشرفتی در مذاكرات صورت نگرفت. از این رو برای شكست بن بست مذاكرات، دبیركل سازمان ملل متحد در 9 مهر 1367، طرحی مشتمل بر 4 ماده به شرح زیر به دولتین ایران و عراق پیشنهاد  كرد:

1- آزادی كشتیرانی در خلیج فارس

2- دادن اولویت به حل و فصل مسأله شط العرب (اروند رود)

3- توافق در مورد مراحل مبادله ی اسرای جنگی

4- عقب نشینی نیروهای دو كشور به مرزهای بین المللی

دبیركل سازمان ملل، در این طرح خواست های عراق را مورد توجه قرار داده بود، اما این طرح نیز با شكست مواجه شد. به دنبال آن، دبیركل، «یان الیاسون» نماینده ی ویژه ی خود را مأمور پیگیری اجرای قطعنامه ی 598، نمود. وی در سال های 1367 و 1368، دوبار به تهران و بغداد سفر كرد، اما نتوانست موافقت دولتین ایران و عراق را برای آغاز مذاكرات صلح و اجرای قطعنامه ی 598، به دست آورد.

ایران در سال 1368، برای شكستن بن بست مذاكرات، پیشنهاد عقب نشینی همزمان نیروها و مبادله ی اسرا را مطرح كرد، اما عراق بار دیگر پیشنهاد عقب نشینی نیروها را به مرزهای بین المللی موكول به حل  مسأله ی اروند رود كرد، و اعلام داشت:

تا زمانی كه ایران حق حاكمیت عراق بر اروند را نپذیرد، عقب نشینی انجام نخواهد شد.

دولت عراق در اتخاذ این موضع از حمایت كشورهای عربی نیز برخوردار بود. در قطعنامه ی كنفرانس سران عرب در مراكش در خرداد 1368، آمده است:

كنفرانس، همبستگی كامل خود را با عراق جهت حفظ وحدت و یكپارچگی خاك خود و حاكمیت عراق بر شط العرب (اروندرود) را مورد تاكید قرار می دهد. این مسأله در اجلاس كمیته ی دائمی همكاری های عربی – افریقایی در كویت نیز تكرار شد.

حمایت های یك طرفه ی رهبران عربی از عراق موجب پافشاری این كشور در مواضع خود و در نتیجه ادامه ی بن بست مذاكرات صلح شد. علاوه بر آن برخی از دولت های غربی نیز منافع خود را در ادامه ی بن بست مذاكرات صلح می دیدند. دولت های مذكور به ویژه امریكا، خواستار ادامه ی حالت «نه جنگ نه صلح» تا زمانی كه تغییری در سیاست خارجی ایران نسبت به غرب مشاهده نشود، بودند.

در این میان دولت شوروی سابق، از اجرای قطعنامه ی 598، حمایت می كرد و خواستار خروج نیروهای عراقی از اراضی اشغالی بود. گنادی گراسیموف سخنگوی وزارت خارجه ی شوروی در خرداد ماه سال 1368، اظهار داشت:

شوروی از قطعنامه ی 598، سازمان ملل حمایت می كند و تأكید دارد كه نیروهای عراق باید ضمن خروج از سرزمین های ایران در نوار مرزی قرار داد 1975، الجزایر استقرار یابند.

پذیرش مجدد عهدنامه ی 1975 الجزایر12 روز بعد از اشغال كویت، یعنی در 24 مرداد 1369 (14 اوت 1990) رادیو بغداد نامه ی رییس جمهوری عراق مبتنی بر پذیرفتن عهدنامه ی 1975 را قرائت كرد. در این نامه خطاب به رییس جمهور ایران آمده است:

« با این تصمیم ما، دیگر همه چیز روشن شده و به این ترتیب همه ی آنچه را كه می خواستید و بر آن تكیه می كردید، تحقق می یابد و دیگر اقدامی جز مبادله ی اسرا باقی نمی ماند.»

به دنبال اقدام یاد شده، عقب نشینی نیروهای عراقی از خاك ایران در مدت 5 روز به مرزهای بین المللی انجام شد. در این زمان عراق 2363 كیلومتر مربع از اراضی ایران را در اشغال خود داشت. شهرهای مهران، قصر شیرین، خسروی، نفت شهر، سومار، مناطق باویسی، موسیان، كوشك، شلمچه، ارتفاعات كله قندی، كنجان چم، ارتفاعات قلاویزان، طلائیه، فكه و شرهانی از جمله شهرها و مناطق تحت اشغال نیروهای عراقی بود. با این حال عراقی ها برخی از مناطق را هم چنان در اشغال خود نگاه داشتند. وسعت این مناطق حدود 600 كیلومتر مربع بود و عراق مدعی بود كه: به موجب معاهده ی 1975، ایران باید مناطق میمك، زین القدس و سیف سعد را به عراق واگذار كند و شاه از واگذاری این مناطق به عراق خودداری كرده بود.

یكی از بهانه های عراق برای لغو عهدنامه ی 1975 و تجاوز به ایران در سپتامبر 1980، همین مسأله بود. این مناطق در ابتدای جنگ به اشغال نیروهای عراقی درآمد. وسعت این مناطق به گفته ی عراق حدود 300 كیلومتر مربع است. در حالی كه دو برابر این رقم می باشد. به دنبال اعلام عقب نشینی عراق، هیأتی تحت عنوان «هیأت نظارت بر عقب نشینی، پاكسازی میادین مین، تعیین محل و نصب میله های مرزی جدید» براساس عهدنامه ی 1975، بود. به موجب عهدنامه ی مذكور 750 میله ی مرزی در طول 1250 كیلومتر مرزهای دو كشور نصب شده بود. در طول جنگ حدود 450 میله ی مرزی جا به جا و یا تخریب شد و فقط 250 میله ی مرزی سالم برجا ماند. مختصات این میله ها در ضمیمه ی پروتكل مربوط به علامت گذاری مجدد مرز زمینی بین ایران و عراق 1975، آورده شده است. به همین جهت بر اساس اسناد مذكور و نقشه های موجود، محل نصب این میله ها مشخص می باشد.