گذرگاه عشق

عشق نفسانی از انواع عشق مجازی است که در بررسی انواع عشق از نظر ملاصدرا بدان اشاره شد.

اگر چه ملاصدرا عشق نفسانی را می‌ستاید و آن را از جمله فضایل می‌داند لكن معتقد است كه از نوع فضایلی است كه بین فضایل عقل  مفارق محض و نفس حیوانی قرار دارد و لذا این نوع فضیلت بطور مطلق در هر وقت و در هر مكان و بر هر حال ممدوح نیست بلكه لازم است كه این عشق در اواسط سلوك عرفانی و در حال توفیق نفس و بیدار شدن از خواب غفلت به كار گرفته شود و هنگامی كه از این پل گذشت و قدم در راه حقیقت گذاشت دیگر توسل  بدان جایز نیست و از رذایل به حساب می‌آید.

بر همین اساس اگر عشق و محبت به زیبا رویان به منظور  تربیت، تعلیم و تهذیب باشد از جمله فضایل است كه دل‌ها را رقیق، ذهن‌ها را تیز و نفس‌ها را بر ادراك امور شریفه بیدار می‌كند و باید این عشق را عشق عفیف دانست كه سبب تلطیف نفس و تنویر قلب است و در روایات است كه "من عشق فعف ثم مات، مات شهیدا"(1)؛ کسی که عاشق شود و عفت و پاکدامنی پیشه کند سپس بمیرد همانند شهید از دنیا رفته است.(2) زیرا  سبب می شود انسان به جمال و كمال الهی توجه کند. آن چنان که در حدیث داریم:"إن الله جمیل و یحب الجمال(3)؛ خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. و زیبا رویان مظهر جمال الهی اند و زیبایی‌های ظاهر حكایت از زیبایی‌های معنوی دارد و انسان‌ها با توجه به آن مظاهر زیبا مشتاق زیبایی‌های معنوی می‌شوند.

یعنی عاشق سعی می‌كند به معشوق خود علم و آداب حمیده و اشعار زیبا و صنعت‌های دقیق و داستان‌ها و حكایات و احادیث خوب بیاموزد.(4) ملاصدرا می‌گوید " ما خود شاهد این گونه آثار و فواید بوده‌ایم و قسم به جان خودم كه این گونه عشق‌ها انسان را از تمام همّ و غم و گرفتاری‌ها فارغ و خلاص می‌كند و فقط همّ او یك همّ می‌شود و آن همّ ، رؤیت زیبایی است كه مظهر جمال و آثار رحمت حق است كه فرمود: "لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم"(5) ؛ به تحقیق انسان را در زیباترین شکل آن آفریدیم. و " فتبارك الله احسن الخالقین"(6) ؛ پس آفرین بر خداوندی که نیکوترین آفریدگاران است.

اما اگر این عشق با شهوات حیوانی آمیخته شود قطعاً سبب سقوط و گمراهی نفس می شود.

در واقع این مرحله چون برزخی است كه سقوط و صعود عاشق در آن امری طبیعی است. هم می‌تواند به مرحله‌‌ی حس و امور جسمانی سقوط كند و هم می‌تواند از این وادی نیز بگذرد و از این مرحله چون نردبانی برای تعالی بیشتر مدد جوید و لذا می‌توان گفت این عشق گذرگاه و پلی است برای رهایی از دام عشق‌های شهوانی و ظلمانی و رسیدن به عشق حقیقی که همان محبت به خدا و صفات و افعال اوست.

ادامه دارد....

پی نوشت ها:

1- ابن حسام‌الدین هندی، كنزالعمال فی‌سنن الأقوال و الأفعال، 6999.

2-  محمد‌بن‌ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحكمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه،به تصحیح مقصود محمدی، ج7 ، ص232.

3- ابن حسام الدین هندی، كنزالعمال، 17166.

4- محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحكمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، به تصحیح مقصود محمدی،ج7 ، ص231.

5- سوره مبارکه تین آیه4.

6- سوره مبارکه مؤمنون آیه14.

سایت تبیان

ن- رادفر

کارشناس فلسفه اسلامی