تبیان، دستیار زندگی
ستان قزوین ( قسمت یازدهم ) كاروانسرای گلشن كاروانسرای گلشن در خیابان مولوی شهر قزوین قرار دارد . پس از سردر كاروانسرا ،هشتی ورودی آن با گنبدی به دهانه تقریبی چهار و نیم متر با رسمی بندی دوازده و دو گوشواره ی كناری كه مزّین به...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

كاروانسراها و گرمابه های استان قزوین

معرفی كاروانسراها و گرمابه های استان قزوین

كاروانسرای گلشن

كاروانسرای گلشن در خیابان مولوی شهر قزوین قرار دارد . پس از سردر كاروانسرا ،هشتی ورودی آن با گنبدی به دهانه تقریبی چهار و نیم متر با رسمی بندی دوازده و دو گوشواره ی كناری كه مزّین به كاربندی است ، قرار دارد . خیشان ( روزنه ) بالای گنبد ، نور این فضا را تأمین می كند. بعد از هشتی ، حیاط ِمجموعه قرار دارد و فضاهای معماری به شیوه حیاط مركزی دور آن چیده شده و بنا در دو طبقه زیرزمین و همكف طرح ریزی شده است .

كاروانسرای آوج

كاروانسرای آوج در شهر آوج واقع ، و دارای طرح دو ایوانی است . شالوده كاروانسرا از سنگ های لاشه و قلوه بنا شده  و ورودی آن آجر چینی شده است . كاروانسرا از داخل ، دارای دو ایوان و بیست و چهار ایوانچه است و در پشت اكثر آن ها حجره ها واقع شده اند و چهارتای آنها به شترخان كاروانسرا راه دارند . شترخان به صورت راهرویی طویل با پوشش طاق است ، و زیر هر طاق نمای آن ، سكویی جهت باراندازی قرار دارد . ورودی كاروانسرا در قسمت جنوبی آن واقع ، و در دو طرف دارای سكو است . در طول دالان یا هشتی سرپوشیده آن نیز در هر طرف ، سه غرفه دیده می شود.

كاروانسرای خرزان

این كاروانسرا  در روستای خرزان شهرستان قزوین ، درجاده قدیم رشت قرار دارد. ورودی بنا در ضلع شمالی  كاروانسرا قرار دارد . نمای خارجی بنا ، چهار ضلعی و در گوشه ها دارا ی برج های مدور است . در اضلاع چهارگانه ی  حیاط مربع شكل كاروانسرا ، یك ایوان و ایوانچه به چشم می خورد كه طرح چهار ایوانی كاروانسرا را ارائه می دهند. چهار طاق نمای واقع در كنج اضلاع  شرقی و غربی ، راه ورود به فضای شترخان را كه به صورت راهرویی سرتاسری و سكودار است ، شكل می دهد . این فضا در گذشته مكان بارانداز و اُطراق ( سكونت ) افراد در كنار چهار پایان خود بود.

كاروانسرای هجیب

این كاروانسرا در شمال غرب روستای هجیب شهرستان بویین زهرا واقع  شده و ورودی آن در ضلع جنوبی است . طرح كلی كاروانسرا مربع شكل است و در تقاطع چهار ضلع خارجی آن، برج های مدور به صورت نیم ستون دیده می شود . داخل طاق نماهای ورودی ، با قوس جناغی پوشش شده و رسمی بندی با آجركاری رنگی دارد . گنبد ایوان ورودی ، دارای رسمی بندی باریك به شكل رایج بناهای دوره اسلامی است . هشتی ورودی عمارت ، فضایی وسیع است كه با سقف گنبدی شكل مدوری پوشش شده است . پس از هشتی ، حیاط مربع شكل كاروانسرا قرار دارد و دور تا دور آن را حجره هایی با پایه سنگی و فاصله نیم متر از كف حیاط ، فرا گرفته اند. در اضلاع چهارگانه و بین حجره ها ، چهار ایوان دیده می شود .

كاروانسرای محمدآباد

كاروانسرای محمدآباد در جاده قزوین – بویین زهرا قرار دارد و از جمله كاروانسراهای دوره صفوی است . سر در ورودی پس از گذشتن از هشتی به حیاط  مركزی كاروانسرا به ابعاد 3/42 × 4/50 متر منتهی می شود . طرح كاروانسرا چهار ایوانی است و در سمت ایوان ورودی ده حجره به همراه ایوانچه های خود قرار گرفته اند. در پشت این حجره ها دو فضای مسقف وسیع برای انبار كالا به چشم می خورد كه به هشتی راه دارند. در پشت ایوانچه ها راهروهایی با پوشش طاق و سكوهایی در دو سمت دیده می شود. در رأس های بیرونی بنا نـُه برج وجود دارد كه از مشخصه های كاروانسراهای برون شهری است .

گرمابه ها

معرفی كاروانسراها و گرمابه های استان قزوین

گرمابه سردار

گرمابه سردار یكی دیگر از آثار دوره قاجاریه شهر قزوین است و چون فاصله چندانی با مدرسه و آب انبار سردار ندارد، احتمالاً توسط برادران " سردار " بنا شده است . ورودی گرمابه در حال حاضر تغییر كرده ، اما ورودی اصلی از داخل بنا قابل مشاهده است . ورودی اصلی ابتدا به هشتی و سپس به سربینه ( رختكن حمام ) راه داشت . گرمخانه فضایی مربع شكل است كه چهل ستون در وسط دارد و با طاق پوشش شده است .

گرمابه دودر

یكی دیگر از گرمابه های دوره قاجاریه شهر قزوین ، گرمابه مشهور به " دو در " است . این گرمابه دارای دو در است و بعد از هر یك از درهای آن ، دالان نبستاً طویلی قرار دارد كه هر دو به فضای مربع شكل سربینه منتهی می شوند . چهار ستون سربینه ، راهرویی با پوشش گنبدی با رسمی بندی بیست قرار دارد و به گرمخانه می رسد. گرمخانه دارای محور چلیپایی است و بر فراز آن یك گنبد مركزی و چهار گنبد كوچك در اطراف آن قرار دارد .

گرمابه قجر

گرمابه قجر در شهر قزوین قرار دارد . ورودی گرمابه با چند پله به هشتی ساده و سپس با یك گردش به سربینه می رسد. سربینه ی بزرگ گرمابه نقشه هشت ضلعی دارد و هر ضلع آن دارای شاه نشین و طاق نما است . حوض بسیار زیبایی نیز در وسط گرمابه قرار دارد . مابین سربینه و گرمخانه فضایی وجود دارد . گرمخانه دارای یك فضای مركزی محدود و تعدادی فضای جانبی است . تزیینات گرمابه شامل كاشیكاری و طاق های رسمی بندی شده است . با توجه به شواهد به دست آمده از لایه برداری های این گرمابه ، می توان گفت كه این بنا در دوره صفویه ساخته شده است . این گرمابه به منظور تبدیل به موزه مردم شناسی در دست تعمیر است .

گرمابه حاج محمد رحیم

گرمابه حاج محمد رحیم معروف به گرمابه " صفا " در شهر قزوین، در سال 1259هـ .ق توسط " حاجی بن حاجی عبدالله تبریزی " برای خاندان " امینی " بنا شد . این گرمابه دارای دو بخش مجزا برای خانم ها و آقایان است . ورودی بخش آقایان به خیابان مولوی باز می شد و در اثر احداث راه ، سر در آن تخریب و كور شده است .

ورودی بخش  خانم ها به كوچه باز می شود. هر دو قسمت دارای سربینه و گرمخانه است ؛ ولی ، این فضاها در قسمت آقایان دارای وسعت بیشتر و معماری پیچیده تر و زیباتر است . بخش آقایان همچنین دارای استخر آب سرد نیز است . تقریباً تمام فضاهای این گرمابه با انواع مختلف رسمی بندی ، تزیین شده است.

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان قزوین

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش