صفا و جلا

یاد او (2)

یاد خداوند، موجب اطمینان، آرامش و نشاط درون آدمى است و نمى‌گذارد اندوه‌هاى برخاسته از كاستى‌هاى حیات مادى موجودیت انسان را به خطر افكند؛ همان گونه كه نمى‌گذارد سرمستى غرقه شدن در كامجویى‌ها، راز نهایى شخصیت آدمى را از بین ببرد، یاد خداوند، دل را صفا و جلا مى‌دهد و زنگار غفلت‌ها و از خود فراموشى‌ها را مى‌زداید.

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در خطبه 222 نهج‌البلاغه در عالى‌ترین مضامین مقام اهل ذكر را معرفى مى‌كنند. این سلسله نوشتار حاصل سخنان آیت‌آلله مصباح یزدی در شرح این خطبه می‌باشد.

ذكر را معمولا به دو گونه تقسیم مى كنند:

1- ذكر لفظى؛

2- ذكر قلبى، برخى ذكر عملى را نیز اضافه كرده اند.این تقسیم بندى در اصل برگرفته از آیات و روایات است .

باید توجه داشت كه ذكر لفظى خود به خود ارزش چندانى ندارد و هدف از لفظ، توجه به معنا و تاثیر در دل است ؛ زیرا ذكر به معناى به یاد آوردن است و در مورد ذكر لفظى ، این امر تنها هنگامى صادق است كه زبان با دل هماهنگ باشد.

خداوند متعال مى فرماید:

«و اذكر اسم ربك و تبتل الیه تبیلا؛ و نام پروردگار خود را یاد كن و [از همه‏] بریده یكسره به سوى او روى آور» (مزمل/8)

یعنى ذكر نام خدا با تبتل همراه باشد و مقصود از تبتل این است كه توجه شخص منحصرا به خدا باشد.

ذكر قلبى هیچ گونه ظهور و بروز خارجى و لفظى ندارد و شخص فقط در دل به خدا توجه دارد، اگر در ظاهر نیز به كارى دیگرى مشغول باشد، اما در اعماق دلش روى به خدا دارد.

امام صادق علیه السلام در روایتى مى فرمایند:

كسى كه با اخلاص لا اله الا الله بگوید وارد بهشت مى شود، و نشانه اخلاص او این است كه گفتن لا اله الا الله او را از آنچه خداوند حرام كرده باز مى دارد. (بحار الانوار، ج 93، روایت 21)

با دقت در این روایت در مى یابیم كه حضرت به هر سه مرحله ذكر اشاره دارند:

یكى ،گفتن لا اله الا الله ، كه ذكر لفظى است ؛

دوم ، همراه بودن ذكر با اخلاص در نیت ، كه ذكر قلبى است ؛

سوم ، این كه اخلاص باید در رفتار شخص اثر گذارد و او را از گناه باز دارد، كه این ذكر عملى است.

هم چنین رسول خدا صلى الله علیه و آله در یكى از سفارش هاى خود به حضرت علی علیه السلام به صراحت ذكر عملى را بیان مى كنند:

یا على سه چیز است را انجام بدد:

1. مساوات و برادرى.

2. انصاف و از صمیم قلب حق دادن به مردم.

3. ذكر خداوند در هر حالى؛ و ذكر تنها سبحان الله ، و الحمد لله ، و لا اله الله ، و الله اكبر نیست؛ بلكه ذكر این است كه اگر كسى به حرامى از حرام هاى الهى بر خورد كرد، از خداوند بترسد و آن حرام را ترك كند. (بحارالانوار،ج 77، روایت 2)