نقش ماهی در جلوگیری از بیماری های قلب و عروق
بیماری عروق كرونر چیست؟
قلب انسان، عضله ای است كه در تمام دوران زندگی، هرگز فعالیتش متوقف نمی شود و برای این تلاش بدون وقفه، نیاز به اكسیژن دارد. اكسیژن از طریق جریان خون سرخرگی حمل می شود و سرخرگ هایی كه اكسیژن را برای عضله ی قلب تامین می كنند، "عروق كرونر" نام دارند.
در بیماری انسداد عروق كرونر، سرخرگ های های مذكور با تجمع رسوبات چربی مسدود شده و عضله ی قلب از وجود اكسیژن محروم می ماند كه شروع این روند از آغاز كودكی است. به تدریج با افزایش سن، رسوبات چربی جدار رگ ها خونی بیشتر شده تا جایی كه ممكن است در داخل رگ های خونی برآمده شوند و رگ ها را مسدود كنند كه این روند در نهایت به كم خونی عضله ی قلب منجر می شود. درهمین حال هر چه انسداد رگ بیشتر باشد، عضله ی قلب، كم خون تر خواهد شد و در نتیجه مقدار اكسیژنی كه دریافت می كند، بسیار كاهش خواهد یافت.
با انجام فعالیت بدنی، نیاز اندام ها و عضوهایی كه مشغول فعالیت هستند به اكسیژن افزایش می یابد. در این حال قلب بایستی عمل خود را طوری تنظیم كند كه بتواند اكسیژن مورد نیاز عضوهای فعال را فراهم سازد. اما اگر عروق كرونر مسدود شده باشند، به دلیل كاهش جریان خون به عضله ، مقدار اكسیژنی كه قلب دریافت می كند، كم خواهد شد؛ لذا قادر به افزایش فعالیت خود در جهت رفع نیاز عضوها و اندام های محیطی نخواهد بود. در عین حال، كاهش جریان خون به عضله قلب ممكن است باعث احساس ناراحتی در قفسه سینه (احساس درد، خواب رفتگی، فشار شدید روی قفسه سینه با تنگی نفس و درد در دست ها به هنگام فعالیت) مبتلا شود و اگر انسداد عروق كرونر قابل توجه باشد، احتمال دارد حمله ی قلبی رخ دهد و قسمتی از عضله ی قلب نیز از بین برود.
لازم است ذكر كنیم كه رسوب چربی در سرخرگ ها احساس نمی شود و انسداد پیشرفته ی رگ ها، به بیماری منجر می شود. حتی گاهی اوقات در مراحل پیشرفته نیز علامتی ندارد و ناگهان فرد دچار یك حمله ی شدید قلبی می شود.
در عین حال روش هایی وجود دارد كه نشان دهد، آیا فرد در معرض خطر این بیماری هست یا خیر؟ یا اگر به این بیماری مبتلا است، در چه مرحله ای از پیشرفت آن قرار دارد؟
چه عواملی موجب افزایش احتمال خطر بیماری عروق كرونر می شوند؟
عوامل خطر متعددی وجود دارند كه فرد را در معرض خطر بیماری عروق كرونر قرار می دهند كه این عوامل به طور كلی به دو دسته تقسیم می شوند:
1- عواملی كه می توان آنها را تغییر داد و اصلاح كرد و شامل موارد زیر هستند:
* سطح بالای چربی خون ( كلسترول بالا، LDL- كلسترول بالا، تری گلیسیرید بالا)
* فشار خون بالا
* مصرف دخانیات
* دیابت
* تغذیه نامناسب ( مصرف بیش از حد چربی های اشباع و نمك)
* اضافه وزن و چاقی
* كمی تحرك و فعالیت بدنی
2- عواملی كه قابل تغییر یا اصلاح نیستند. این عوامل عبارتند از:
* سابقه بیماری عروق كرونر در افراد نزدیك خانواده (پدر، مادر، برادر و خواهر) كه عوامل ژنتیكی نام دارند.
* سن بالا؛ با افزایش سن، احتمال ابتلا به بیماری عروق كرونر نیز زیاد می شود.
* هورمون های زنانه كه نقش حفاظتی در مقابل بیماری عروق كرونر دارند. حداقل تا زمانی كه زن ها به یائسگی برسند، مردها بیش از زن ها در معرض خطر بیماری عروق كرونر هستند.
اگر چه این عوامل خطر قابل اصلاح نیستند، اما تلاش در جهت كاهش و اصلاح عوامل خطر گروه یك می تواند از پیشرفت بیماری عروق كرونر در افراد گروه دوم نیز كم كند.
نقش ماهی در سلامتی قلب
همان طور كه اشاره شد، یكی از عوامل خطر زمینه ساز بیماری عروق كرونر، تغذیه نامناسب است كه به تدریج باعث افزایش كلسترول، تری گلیسیرید،LDL- كلسترول ، چاقی، اضافه وزن و فشار خون می شود. پس یكی از روش های مقابله با این عوامل خطر، تغییر و اصلاح الگوهای غذایی و ترویج آن در جامعه است.
ماهی یكی از انواع غذاهای سالمی است كه مصرف آن در جامعه ی ما بسیار كم است و در سبد خانوار كمتر دیده می شود( مصرف سرانه ی ماهی در كشور ما 5 كیلو گرم است در حالیكهمصرف سرانه ی آن در كشور ژاپن 50 كیلوگرم است)كه با رواج فرهنگ مصرف این ماده ی غذایی غنی و با ارزش، می توان به سلامت افراد جامعه كمك كرد.
ماهی با داشتن چربی غیر اشباع "امگا-3" ، پروتئین و اسید آمینه ی تورین نقش مهمی در حفظ و ارتقای سلامتی افراد جامعه دارد. بیشترین تاثیر ماهی بر سیستم قلب و عروق از طریق چربی غیر اشباع آن یعنی "امگا-3" و اسید آمینه ی تورین است.
از انواع ماهی هایی كه به مقدار زیاد، چربی "امگا-3" دارند ، ماهی تون، ساردین و سالمون (ماهی آزاد) را می توان نام برد. البته دیگر ماهی ها نیز حاوی این چربی غیر اشباع مفید هستند.
طبق توصیه انجمن قلب آمریكا افرادی كه دارای بیماری های قلبی هستند بایستی هفته ای 180 گرم ( دو بار درهفته و هر بار 90 گرم) ماهی مصرف كنند كه به علت داشتن اسیدهای چرب امگا-3 باعث كاهش كلسترول خون شده و احتمال ابتلا به سكته های قلبی را كاهش می دهد.
تاثیرماهی بر فشار خون بالا
چربی غیر اشباع "امگا-3" موجب كاهش فشار خون در افراد مبتلا به فشار خون بالا می شود و فشار خون ماكزیمم یا سیستولی را تا 8 میلیمتر جیوه كاهش می دهد ولی روی فشار خون طبیعی بی تاثیر است.
در افرادی كه مبتلا به فشار خون بالا هستند، مقاومت به انسولین وجود دارد و عقیده بر این است كه این ناهنجاری باعث افزایش فشار خون می شود. چربی غیر اشباع "امگا-3" مقاومت به انسولین را كاهش می دهد و از این طریق فشار خون را پایین می آورد.
تاثیر ماهی بر چربی های خون
تری گلیسیرید كه یكی از انواع چربی های موجود در خون است، می تواند زمینه ساز بیماری عروق كرونر به ویژه در خانم ها شود. چربی غیر اشباع "امگا-3" سطح تری گلیسیرید خون را در افرادی كه تری گلیسیرید خونشان بسیار بالاست، كاهش می دهد. می توان گفت اگر درمان های دارویی در این افراد موثر نبوده است، "امگا-3" می تواند به عنوان مكمل دارویی در كاهش تری گلیسیرید موثر باشد.
LDL- كلسترول بالا نیز كه از چربی های بسیار بد است و رسوب آن در جدار عروق كرونر، آن ها را مسدود می سازد، می تواند توسط "امگا-3" كاهش یابد. "امگا-3" مقدارVLDL- كلسترول را نیز كه از جمله چربی های نامطلوب است، كاهش می دهد.
اما اشاره به این نكته ضروری است كه "امگا-3" زمانی بر روی كاهش این چربی های مضر موثر است كه مصرف چربی های اشباع ( كره، روغن های جامد و غذاهای پر چرب) در برنامه غذایی فرد محدود شده باشد.
تاثیر ماهی روی انعقاد خون و پیش گیری از لخته شدن خون (ترومبوز)
"امگا-3" بر روی پلاكت ها و سلول هایی كه سطح داخلی رگ ها را می پوشانند و نقش عمده ای در انعقاد خون و تشكیل لخته دارند، تاثیر به سزایی دارد. همچنین از تجمع پلاكت ها كه از مراحل ابتدایی تشكیل لخته است، پیشگیری می كند و مانع از ترشح بعضی مواد منعقد كننده از پلاكت ها می شود.
این عملكرد "امگا-3" در كسانی كه جراحی قلب باز و بای پاس(by pass) شده اند، بسیار مفید است؛ زیرا از انسداد رگ های پیوند شده پیشگیری می كند و مانع از حوادث قلبی جدید در این افراد می شود.
اثر مصرف ماهی روی سكته های مغزی ناشی از لخته در رگ های مغز
"امگا-3" موجود در ماهی و نقشی كه در مهار تشكیل لخته دارد، احتمال سكته های مغزی را كم می كند كه این آثار مطلوب را در خانم ها بیشتر می توان مشاهده كرد.در كسانی كه هفتهای یك بار ماهی مصرف می كنند، تا 7 درصد احتمال سكته مغزی كاهش می یابد. اگر دفعات مصرف ماهی به هفته ای 5 بار برسد، احتمال سكته ی مغزی تا 50 درصد نیز كاهش خواهدیافت.
مصرف ماهی و بیماری عروق كرونر
رژیم غذایی عمده اسكیموها از غذاهای دریایی تامین می شود. طی مطالعات گوناگون ثابت شده است كه مقدار كلسترول، تری گلیسیرید،LDL- كلسترول وVLDL- كلسترول در خون اسكیموها كم است و سطحHDL- كلسترول كه از چربی های مفید خون و از عوامل پیشگیری كننده ی بیماری عروق كرونر است، بالاست. به همین دلیل اسكیموها كمتر دچار بیماری عروق كرونر و مرگ ناشی از این بیماری می شوند.
این تحقیقات نشان می دهد كه مصرف ماهی می تواند احتمال خطر ابتلا به بیماری عروق كرونر و سكته های قلبی را كاهش دهد.
طی مطالعات گوناگون ثابت شده است كه با مصرف 35 گرم یا بیشتر ماهی در روز خطر سكته ی قلبی و سكته مغزی، به طور چشمگیری كاهش می یابد و در بعضی موارد نشان داده تا 44 درصد از حملات قلبی پیش گیری می كند.
یك ارتباط معكوس بین مقدار و دفعات مصرف ماهی با كاهش عوامل زمینه ساز بیماری عروق كرونر یعنی چاقی، فشارخون بالا، چربی خون بالا و غلظت خون وجود دارد، یعنی هر چه مصرف ماهی بیشتر باشد، عوامل مذكور بیشتر كاهش خواهند یافت.
ماهی به دلیل داشتن "امگا-3" از ضربان های نامنظم قلبی (آریتمی قلبی) پیشگیری می كند. یكی از این آریتمی های خطرناك به نام " تاكیكاردی بطنی" است كه موجب ایست قلبی می شود و "امگا-3" ازوقوع آن جلوگیری می كند.
تاثیر ماهی بر افرادی كه دخانیات مصرف می كنند
استعمال سیگار و دخانیات به عملكرد لایه ی سلولی كه سطح داخلی رگ های خونی را می پوشاند و " اندوتلیال" نامیده می شود، آسیب می رساند و مانع از انعطاف پذیری آنها می شود. در نتیجه در مواقع ضروری رگ ها نمی توانند گشاد شوند و به مرور سفت و سخت می شوند. اختلال عملكرد این لایه ی سلولی یكی از مهم ترین علائم پیشرفت رسوب چربی در جدار رگ هاست (آترواسكلروز یا تصلب شریان ها).
افراد سیگاری با مصرف ماهی می توانند با این تغییرات خطرناك مقابله كنند، به شرط آن كه ابتدا مصرف دخانیات را ترك كنند.
اسید آمینه تورین كه به مقدار زیاد در انواع ماهی ها وجود دارد، می تواند عملكرد لایه سلولی داخل رگ ها را بهبود بخشد و مانع از آسیب آنها شود و در نهایت احتمال بیماری عروق كرونر را كاهش می دهد.
با توجه به فواید بی شمار و با ارزش ماهی و تاثیر آن بر سلامتی سیستم قلب و عروق، باید فرهنگ مصرف آن گسترش یابد و با حذف و كاهش نارسایی هایی كه در مسیر دسترسی خانواده ها به این ماده ی غذایی مهم وجود دارد، برای آن جای مناسبی در سبد و سفره ی غذایی خانوار ایرانی باز كنیم.
ما در بخش آشپزی اینترنتی این سایت طرز تهیه دو نوع غذا با ماهی را آورده ایم كه می توانید با مراجعه به آن قسمت طرز پخت آنها را یاد بگیرید . یك غذا " قلیه ماهی" می باشد كه در بخش ( اجتماعی/ تغذیه/ آشپزی اینترنتی/ غذاهای ایرانی) و دیگری "طبخ ماهی در فر و بدون استفاده از روغن " است كه در( اجتماعی/ تغذیه/ آشپزی اینترنتی/ غذاهای رژیمی) وجود دارد.
امیدواریم مطلب فوق توانسته باشد تا حدودی شما در انتخاب غذای مناسب و تغذیه كافی برای داشتن بدنی سالم و به دور از بیماری ، كمك كرده باشد. البته به شرطی كه سعی كنید به توصیه های سلامتی آن عمل كنید.
