به یاد ربّ
یاد او (1)
یاد خداوند، موجب اطمینان، آرامش و نشاط درون آدمى است و نمى‌گذارد اندوه‌هاى برخاسته از كاستى‌هاى حیات مادى موجودیت انسان را به خطر افكند؛ همان گونه كه نمى‌گذارد سرمستى غرقه شدن در كامجویى‌ها، راز نهایى شخصیت آدمى را از بین ببرد، یاد خداوند، دل را صفا و جلا مى‌دهد و زنگار غفلت‌ها و از خود فراموشى‌ها را مى‌زداید.
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در خطبه 222 نهج‌البلاغه در عالى‌ترین مضامین مقام اهل ذكر را معرفى مى‌كنند. این سلسله نوشتار حاصل سخنان آیت‌آلله مصباح یزدی در شرح این خطبه می‌باشد.
بررسى مفهوم ذكر
هنگامى كه درباره ذكر خدا و مطلوب بودن آن سخن به میان مى‌آید و مثلا در وصف دوستان خدا گفته مى‌شود كه دائما به ذكر خداوند مشغولند و هیچ كارى آنها را از ذكر خدا باز نمى‌دارد، در آغاز چهره افرادى در ذهن انسان تصویر مى‌شود كه پیوسته لب‌هایشان در حركت و به ذكر خداوند گویا است و زبانشان مشغول خواندن اذكار و اوراد است؛ یعنى در ابتدا، مردم ذكر را منحصر در ذكر لفظى مى‌دانند؛ در صورتى كه طبق آنچه از روایات و قرآن كریم استفاده مى‌شود، گستره و عمق ذكر فراتر از این است. از این رو، ضرورت دارد قدرى درباره مفهوم ذكر بحث كنیم.
در زبان فارسى كلمه یاد معادل كلمه ذكر است كه به خوبى معناى آن را مى‌رساند.
كاربرد ذكر در مقابل غفلت و نسیان
از جمله كاربردهاى كلمه ذكر، كاربرد آن در مقابل غفلت و نسیان است. این دو كاربرد در قرآن نیز ذكر شده است.
ذكر گاهى در مقابل غفلت گفته مى‌شود، مانند آیه:
«ولا تطع من اغفلنا قلبه عن ذكرنا ؛ و از آن كسى فرمان مبر كه دل او را از یادمان غافل كرده ایم.» (كهف/28)
و آن عبارت از این است كه انسان توجه به علم خود نداشته باشد. یعنى علم به چیزى دارد، ولى خودش متوجه نیست كه علم به آن دارد و گاهى در مقابل نسیان گفته مى‌شود و آن عبارت از زایل شدن صورت علمى از محفظه ذهن است چنان كه مى‌فرماید:
«و اذكر ربك اذا نسیت ؛ بیاد آر پروردگارت را هر وقت كه فراموش كردى.» (كهف/24)
بنابراین ، ذكر یعنى وجود صورت علمى در حافظه و همان طور كه نسیان داراى آثارى است، ذكر هم آثارى مخصوص به خود دارد. ذكر و یاد در جایى به كار مى‌رود كه دل انسان متوجه چیزى باشد؛ خواه انسان به چیزى كه قبلا توجه نداشت توجه یابد و یا این كه پس از فراموشى چیزى كه قبلا به آن توجه داشت ، مجددا به آن توجه یابد. گاه نیز به این صورت است كه پس از غفلت از چیزى ، از حالت غفلت خارج مى‌گردد و مجددا به آن توجه مى‌یابد.
در مباحث آینده به بررسی انواع ذكر و حقیقت آن خواهیم پرداخت.
آیت‌الله مصباح یزدی، كتاب یاد او، بااندكی تصرف
