چهار چیز غریب در جهان
تفسیر مخزن العرفان
تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن ، نام تفسیری است كه افتخار نگارش آن به نام بانویی ایرانی رقم خورده است؛ بانویی كم نظیر كه تاریخ اسلام مانند او را كمتر سراغ دارد. وی اسوه و الگویی نیكو برای زنان مسلمانی است كه در عرصه تعلیم و تربیت قلم و قدم می‌‌گذارند. خانم نصرت امین، معروف به بانوی اصفهانی، در سال 1313 ق دیده به جهان گشود و از همان آغاز كودكی راه تحصیل علم و دانش را در پیش گرفت. او علاوه بر علوم رایج در حوزه‌ها به علم هیئت، حكمت و فلسفه نیز مشغول شد. ایشان در زمینه‌های مختلف اعتقادی، اخلاقی، حدیثی و تفسیری، آثاری ارزشمند را بر جای گذاشته و شاگردان زیادی را نیز تربیت نموده است. وی نهایتاً در سال 1403 در 90 سالگی درگذشت. (1)
تفسیر مخزن العرفان، تفسیری است اخلاقی، تربیتی و تحلیلی كه به زبان فارسی و در 15 جلد نگارش یافته است.
مؤلف در آغاز تفسیر، مقدمه‌ای را ذكر و در آن به انگیزه تألیف این تفسیر، فضیلت قرآن، مسئله تفسیر به رأی و ذو مراتب بودن تفسیر(مراتب داشتن تفسیر) و برخی دیگر از مباحث علوم قرآنی اشاره می‌كند و سپس وارد تفسیر می‌شود. ابتدا به ترجمه دسته‌ای از آیات پرداخته و در تفسیر آیات با بیانی ساده و قابل فهم، پیام قرآن را تشریح می‌كند. گاه به كلمات ملاصدرا و برخی از فلاسفه و عرفا نیز اشاراتی می‌كند كه در این مواقع شكل بحث از حالت ساده تغییر می‌كند و سخت‌تر می‌گردد. از آنجا كه وی با شبهات كلامی نیز آشناست، تفسیر وی جنبه استدلالی دارد. در این راستا گاه شبهه‌ای را مطرح می‌كند و پاسخ آن را باز می‌گوید .
این تفسیر محصول تدریس ایشان در شهر اصفهان در جمع بانوان بسیاری بوده است. از این رو، فضای مباحث متناسب با نوع مخاطبان و به شیوه اعتقادی و تربیتی است. (2)
حكایت مهمان و غذا و چراغ
اكنون به داستانی زیبا از این تفسیر كه ذیل آیه نهم سوره حشر آمده نظر می‌افكنیم .
به روایت عبدالله مسعود شبی در مسجد، رسول اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بعد از نماز شام و خفتن، مردی از میان صفوف برخاست و گفت: من مرد غریبی می‌باشم و بر هیچ چیزی قدرت ندارم. مرا اطعامی دهید. حضرت رسول اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: ای درویش! سخن از غریبی مكن كه دل مرا اندوهگین نمودی. پس از آن فرمود: در جهان چهار چیز غریب است:
1- مسجدی كه میان طایفه‌ای باشد كه در آنجا نماز نخوانند .
2- قرآنی كه در خانه‌‌ای باشد و خوانده نشود .
3- عالمی كه در میان جماعتی باشد و مردم دنبال او نروند و اخذ مسائل از وی ننمایند.
4- اسیری مسلمان كه در میان كفار باشد.
پس از آن فرمود: كیست كه موؤنه (خرجی و كمك هزینه) این مرد را كفایت كند تا در فردوس اعلا(بهشت) وی را جای دهند. حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام برخاست و دست مرد را گرفت و به خانه فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها برد و گفت: ای دختر رسول‌الله! در باره این میهمان فكری كن . گفت: یابن عم(پسرعمو) در منزل اندك طعامی هست . حسن و حسین گرسنه‌اند و تو روزه می‌باشی و آن طعام به قدر یك نفر زیادتر نیست.
فرمود: آن را حاضر كن. حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) طعام را حاضر نمود. حضرت امیر طعام را نزد مهمان گذاشت و با خود فكر نمود، اگر من با مهمان طعام بخورم، مهمان سیر نمی‌شود، و اگر نخورم شاید او هم شرم كند و نخورد. پس دست دراز كرد و چنان وانمود نمود كه چراغ را روشن می‌كند و در اصلاح آن تأنّی ورزید تا مهمان از غذا خوردن فارغ گردید، وقتی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) چراغ آورد دیدند آن طعام همان‌طور كه بود هست.
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمود: ای درویش! چرا غذا نخوردی؟ گفت: سیر شدم . پس از آن حضرت علی و فاطمه و بچه‌‌ها (علیهم السلام) و فضه و همسایه‌ها از آن طعام خوردند و سیر شدند و هنوز آن طعام باقی بود.
روز دیگر، كه حضرت علی علیه‌السلام نزد پیامبر اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمد، از وی سؤال نمود كه دیشب چگونه گذرانیدی؟ گفت: به خیر و خوبی. و پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) حكایت مهمان و غذا و چراغ را بیان فرمود. حضرت علی (علیه‌السلام) عرض می‌كند: یا رسول‌الله! چه كسی به شما خبر داد؟ فرمود: جبرئیل نزد من آمد و مرا خبردار نمود و این آیه «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ» را آورد.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1- تفسیر و مفسران، محمد هادی معرفت، ج 2، ص 505 .
2- شناخت نامه تفاسیر، سید محمد علی ایازی، ص 247 .
3- همان، ص 247 - 248 .
منبع:
سروش وحی، ش 13، علی اسعدی، با تصرف .
