لحظه شماری برای یورو 2008 (2)

جام ملت‌های اروپا به مراتب جوانتر از مسابقات جام جهانی است. رقابت های جام جهانی در سال 1930 پایه گذاری شد و 30 سال پس از این تاریخ، تورنمنتی کوچک تر تحت عنوان رقابت های جام ملت های اروپا، پا به عرصه حیات گذاشت.

کشورهای بزرگ اروپا از جمله آلمان و انگلیس در آن زمان با توجه به حضور در مسابقات قهرمانی جهان، حضور در رقابت های اروپایی جذابیت چندانی برای این تیم ها نداشت. به عنوان مثال در اولین دوره بازی‌ها در سال 1960 ، تنها 17 تیم از 33 کشور ممکن، آماده شرکت  در این رقابت‌ها بودند.

تمایل حضور در چنین مسابقاتی، در دوره‌های اول، بیش از همه در بین کشورهای بلوک شرق محسوس بود که می‌کوشیدند از طریق کسب موفقیت‌های ورزشی، در صحنه سیاسی دنیا نیز پررنگ‌تر ظاهر شوند و نامشان در صف کشورهای مطرح دنیا قرار گیرد. البته نقش و محبوبیت جام ملت‌های اروپا به مرور زمان تغییر کرد....

پس از آنکه در بخش نخست تاریخچه این رقابت ها از سال 1960 تا 1980 مورد بررسی قرار گرفت در مطلب زیر به بررسی این رقابت ها تا جام فعلی (2008) می پردازیم:.

1984 فرانسه: برگزاری جشنی بزرگ

قهرمان: فرانسه

فینال: فرانسه 2 - اسپانیا صفر

ستاره جام: میشل پلاتینى (فرانسه)

آقاى گل: میشل پلاتینى (فرانسه) با 9گل

هیچ یك از ادوار جام ملت هاى اروپا چنین نام یك ابرستاره را نشنیده اند. میشل پلاتینى فوتبال را وارد فرهنگ فرانسوى هاى سانتى مانتال كرد.

وی در مسیر رساندن «گل»ها به نخستین قهرمانى تاریخ فوتبالشان 9 گل شامل 2 هت تریك به ثمر رساند و سه تاى دیگر براى هم تیمى هایش ساخت و به علاوه با آن ساق هاى بدون محافظ و حركات تكنیكى زیبایش سمبل فلسفه فوتبال هنرى (میشل هیدالگو) محسوب مى شد كه معتقد بود به جاى تخریب بازى حریف آنها را تشویق به بازى زیبا كرد.

فوتبال ناب و تمام هجومى كه خروس ها در یورو 1984 به نمایش گذاشتند تنها با نمونه هاى دهه پنجاهى اش قابل قیاس بوده به ویژه دیدار كلاسیك مرحله نیمه نهایى بین فرانسه و پرتغال یك رالى گل بود كه 120 دقیقه نفس حاضران در ورزشگاه ولودروم مارسى را بند آورد.

اسپانیا هم با اسكلت بازیكنان باسك در آخرین لحظات آلمان غربى را از پا درآورد و به فینال رسید اما ضربه آزاد پلاتینى و سهل انگارى «آركونادا» یك برد آسان را براى میزبان رقم زد. امواج قهرمانى خیلى زود از پارك دوپرنس به سراسر سرزمین «گل» رسیدند .فرانسوى ها بلافاصله پیشنهاد میزبانى جام جهانى فوتبال 1998 را به فیفا ارائه دادند.

جام ملت‌های اروپا در سال 1984 را باید نقطه عطفی در این بازی‌ها دانست. در این سال فرانسه میزبانی برگزاری هفتمین دوره را برعهده داشت و نه تنها به بهترین وجه از عهده انجام این وظیفه برآمد، بلکه با کسب عنوان قهرمانی، شور و شادی فرانسویان را دو چندان کرد.

1988 آلمان: هلند فاتح دوئلی بزرگ

قهرمان: هلند

فینال: هلند 2- شوروى صفر

ستاره جام: ماركو فان باستن (هلند)

آقاى گل: ماركو فان باستن (هلند) با 5 گل

هرچه به خاطرات كلاسیك و تصاویر سیاه و سفید فوتبال اروپا نزدیك تر مى شویم، نوستالژى ستاره هاى دست نیافتنى كامل تر مى شود و این در مورد یورو 1988 هم صدق مى كند و این جام سراسر نارنجى بود. تمام چیزهاى دوست داشتنى هشتمین دوره جام در ماركو فان باستن خلاصه مى شد و بس.

جاودانگى «ماركو» تنها در این نبود كه انتقام تمام هلندى هاى تمام دوران را از تمام آلمان ها گرفت كه «پرنده استثنایى» (لقبى كه همان سال برلوسكنى بر مهاجم هلندى اش گذاشت) با گل هاى جاودانه اش ماندگار شد.

هت تریكش مقابل انگلستان، گلى كه به حالت درازكش وارد دروازه آلمان غربى كرد و سرانجام آن گل جادویى فینال كه رینات داسایف را مقهور كرد. بسیارى گل آخر یورو 1988 را نماد این جام و البته كامل ترین ضربه اى مى دانند كه در تاریخ فوتبال به تور نشسته است. ماركو از زاویه اى بسیار تنگ در گوشه بیرونى هجده قدم توپى را كه از ده ها متر عقب تر برایش سانتر شده بود به شكل سرضرب روانه دروازه شوروى كرد به گونه اى كه توپ قوسى بى مانند برداشت و سفیركشان از بالاى دستان داسایف به قعر دروازه رفت.

از سوی دیگر با توجه به اینکه برای اولین بارمیزبانی برگزاری جام ملت‌های اروپا به آلمان واگذار شد، طبیعی بود که سطح توقع مردم این کشور از تیم ملی هم بالا بود. ملی‌پوشان آلمان مرحله گروهی را با دو پیروزی برابر دانمارک و اسپانیا و یک تساوی مقابل ایتالیا، پشت سرگذاشتند و به‌عنوان سرگروه راهی نیمه نهایی شدند.

حریف آلمان دراین مرحله هلند بود. بازی های بین هلند و آلمان همیشه پرهیجان و جنجالی بوده‌اند. این امر دست کم تا اندازه‌ای، ریشه در تاریخ و اشغال هلند توسط ارتش نازی درجنگ جهانی دوم دارد. اما آن دوئل بزرگ هم توسط مارکو فتح شد تا جام به سرزمین لاله های نارنجی برود.

1992 سوئد: غوغای دانمارک

قهرمان: دانمارك

فینال: دانمارك 2- آلمان صفر

ستاره جام: پیتر اشمایكل (دانمارك)

آقاى گل: بركمپ (هلند)، لارسن (دانمارك)، ریدله (آلمان) و برولین (سوئد) با سه گل

وایكینگ ها به سفر تابستانى رفته بودند كه یوفا همپاى اتحادیه اروپا، یوگسلاوى را مورد تحریم قرار داد. حتى معروف است كه لنارت یوهانسن در نخستین تماس تلفنى براى اعلام خبر جایگزینى دانمارك با یوگسلاوى محروم در یورو 1992نتوانست رییس فدراسیون این كشور را پیدا كند.

شوروى قطب همیشگى جام ملت ها پس از فروپاشى دیوارهاى آهنین تحت نام كشورهاى مشترك المنافع بى یال و كوپال شده بود. فرانسه پلاتینى و انگلستان رابسون هم طبل هاى توخالى بودند. در عوض نخستین جام اسكاندیناویایى اروپا، دو پدیده تازه معرفى كرد: سوئد و دانمارك!

از طرف دیگر آلمان و هلند به عنوان قهرمان جهان و قهرمان اروپا خود را به نیمه نهایى رساندند ولى در نیمه نهایى و فینال هیچ یك نتوانستند سد راه وایكینگ هایى شوند كه بدون اردوى آماده سازى خود را به سوئد رسانده بودند. در ابتدا ریچارد مولر نیلسن سرمربى دانمارك از اضافه وزن شاگردانش در جریان تعطیلات نیمه كاره شان شكوه مى كرد اما آنها یك رهبر بزرگ داشتند: پیتر اشمایكل!

بازیکنان دانمارک که با خیال خوش و آسودگی خاطر ایام مرخصی و استراحت را می‌گذراندند، از طرف فدراسیون فوتبال کشورشان خبردار شدند که باید در رقابت های جام ملت های اروپا شرکت کنند.

ملی‌پوشان دانمارک که برخلاف تیم‌های دیگر، فرصت چندانی برای تدارکات، آماده‌سازی و انجام دیدارهای آزمایشی نداشتند با کمی بخت و اقبال و پس از موفقیت های دور از انتظار در مرحله گروهی، نخست تیم ملی هلند، مدافع عنوان قهرمانی را در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی مغلوب کردند و سپس تیم ملی فوتبال آلمان، قهرمان جهان در آن زمان را در بازی فینال با نتیجه 2 بر صفر به زانو درآوردند.

1996 انگلیس: شروع فصلی تازه

قهرمان: آلمان

فینال: آلمان 2 - چك یك

ستاره جام: ماتیاس سامر (آلمان)

آقاى گل: آلن شیرر (انگلستان) با 5 گل

فوتبال سه دهه پس از جام جهانى 1966 دوباره به خانه بازگشت اما این بار نوبت ژرمن ها بود تا پیش از فینال حسرت را به دل جزیره نشین هاى انگلستان بگذارند. براى اولین بار مرحله نهایى جام با 16 تیم برگزار شد.

میزبان انگلیسى پس از 21 ماه قحطى گل با مربیگرى ترى ونبلز زیباترین فوتبال را آن هم با آرایش 3-5-2 و نه 2-4-4 سنتى شان ارائه داندند اما در نیمه نهایى ضیافت پنالتى را به آلمان واگذار كردند تا ملكه ویكتوریا مجبور شود جام قهرمانى را در پایان به ژرمن ها واگذار كند اما پدیده جام چك ها بودند.

آخرین پیروزی بزرگ انگلیس میزبان بازی های یورو 96، به سی سال پیش از آن برمی‌گشت: کسب عنوان قهرمانی جهان در  سال 1966. انگلیسی ها درصدد تکرار موفقیت پیشین خود بودند. همه چیزب رای تیم ملی انگلیس خوب پیش رفت تا مرحله نیمه نهایی که این تیم مقابل آلمان قرار گرفت.

انگلیسی‌ها که در جام جهانی 1990 ایتالیا در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی از آلما‌ن‌ها شکست خورده بودند، این بار نیز در ضربات پنالتی تسلیم ملی‌پوشان آلمان شدند.

فینال جام ملت های اروپا در سال 1996 بین آلمان و جمهوری چک برگزار شد که با پیروزی 2 بر یک آلمان خاتمه یافت. ناگفته نماند که الیوور بیرهوف، مهاجم آلمان در این دیدار اولین گل طلایی تاریخ فوتبال را به ثمر رساند.

كارل پوبورسكى بزرگ یك تنه چك را به پیش راند تا فینال جام 1976 بین چكسلواكى و آلمان غربى تكرار شود اما یاران ماتیاس سامر نتیجه را برگرداندند و انتقام گرفتند. برتى فوگتس، آلمان شكست خورده یورو 1992 و جام جهانى 1994 را به یك ماشین تاكتیكى بى نقص تبدیل ساخت اما با وجود نقش انكار ناشدنى سامر در هدایت این تیم تا قهرمانى، نقش پل گاسكوین در انگلستان و كارل پوبورسكى در چك بیش از سامر ستوده شد.

دومین تحول اساسی در جام ملت های اروپا، با فروپاشی شوروی و به وجود آمدن جمهوری‌های ریز و درشت صورت گرفت. با توجه به افزایش ناگهانی تعداد کشورهای اروپایی و فدراسیون‌های فوتبال در اروپا، تصمیم گرفته شد که در جام 1996 انگلیس، شمار تیم‌های شرکت کننده در دور نهایی از 8 تیم به 16 تیم افزایش پیدا کند: چهار گروه چهار تیمی که دو تیم اول و دوم به مرحله یک چهارم نهایی راه پیدا می کنند.

یک نوآوری دیگر این دوره، گل طلایی بود که در وقت اضافی برنده مسابقه را تعیین می‌کرد. یعنی اگر در وقت اضافی، تیمی گل برتری را به ثمر می‌رستند، بازی در همان لحظه به پایان می‌رسید و تکلیف برنده هم مشخص می‌شد.

2000 بلژیک و هلند: ظهور فرانسه

قهرمان: فرانسه

فینال: فرانسه 2 - ایتالیا یك

ستاره جام : دیوید ترزگه (فرانسه)

آقاى گل: پاتریك كلایورت(هلند)، ساوو میلوشوویچ (یوگسلاوى) با 5 گل

ایتالیا براى نخستین بار پس از جام ملت هاى 1968 به فینال یورو رسید و باز هم با رهبرى «دینوزوف» كه حالا به جاى چارچوب دروازه آتزورى در منطقه فنى مى ایستاد اما وقتى دیوید ترز گه آن ضربه دراماتیك را به سقف دروازه فرانچسكو تولدو مى كوبید، كمتر ایتالیایى باور مى كرد كه همه چیز تمام شده، فرانسه بلافاصله پس از فتح جهان در خانه، اروپا را هم فتح كرد.

مرگ ناگهانى در كمتر از 14 دقیقه گریبان لاجوردى ها را گرفت و پس از گل تساوى بخش ویلتورد در ثانیه هاى واپسین وقت هاى تلف شده، «ترزگه» با آخرین گل طلایى یورو به «ترزگل» تغییر نام یافت.

مرگ ناگهانى 2 سال بعد در جام جهانى هم به سراغ ایتالیایى ها آمد. یورو 2000 پایه گذار بدعت برگزارى مشترك یك تورنمنت بزرگ فوتبال در دو كشور همسایه محسوب مى شد.

جوزف ونگلوش و دیگر كارشناسان یوفا آن را جذاب ترین دوره جام ملت هاى اروپا نامیدند و این به پاس بازیهاى سراسر هجومى هلند رایكارد بود. شاید اگر مثلث كلویفرت، داویدز و كوكو به فینال مى رسیدند طیف نارنجى قهرمان اروپا مى شد اما ایتالیایى ها در نیمه نهایى نارنجى هاى زیبا را ضد فوتبال كشتند و بهایش را در فینال پرداختند

جام ملت‌های اروپا در سال 2000 از لحاظ شمار تیم‌های شرکت کننده تفاوتی با دوره پیشین نداشت، اما یک نوآوری بزرگ را دربرمی‌گرفت و آن اینکه برای نخستین بار میزبانی برگزاری مسابقات را دو کشور به طور مشترک برعهده داشتند: بلژیک و هلند.

تیم ملی فوتبال آلمان، مدافع عنوان قهرمانی اروپا که ستاره‌اش در جام جهانی 98 فرانسه رو به افول گذاشته بود، تلخ‌‌ترین دوره خود را تجربه کرد. آلمان‌ها در مرحله گروهی، با یک تساوی و دو شکست در قعر جدول قرار گرفتند. روزنامه جنجالی «بیلد» در پی این ناکامی بی‌سابقه، در صفحه اول با تیتر درشت خطاب به ملی پوشان آلمان نوشت: «شما خل و چل‌های فوتبال اروپا هستید و باعث شرم و خجالت آلمان!»

درحالیکه ستاره فوتبال آلمان بشدت رو به خاموشی گذارده بود، درخشش ستاره یک تیم دیگر اروپا روز به روز بیشتر می‌شد: تیم ملی فرانسه که در سال 1998 در خانه خود، عنوان قهرمانی جهان را کسب کرده و آن دوران، فوتبال جذاب و مدرنی را به نمایش می گذاشت.

در آن دوره از بازی‌ها، تیم ملی بلژیک، یکی از دو میزبان مسابقات در همان مرحله گروهی حذف شد. در مقابل، میزبان دیگر، یعنی هلند بازی‌های خوبی از خود به نمایش گذاشت و اگر شانس بیشتری داشت، در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی مغلوب ایتالیا نمی‌شد.

2004 پرتغال: تحقیر اروپا توسط یونان

قهرمان: یونان

فینال: یونان یك- پرتغال صفر

ستاره جام: تئودور زاگوراكیس (یونان)

آقاى گل: میلان باروش (چك) با 5 گل

آقاى یونان حرف اول و آخر را زد و در هر دو بازى افتتاحیه و فینال پرتغال میزبان را شكست داد تا جام مدیترانه اى به تاریخ سازان مدیترانه برسد. شاید در شب هاى یورو 2004 آنچه در خاطر فوتبالدوستان و طرفداران تیم هاى بزرگ نقش مى بست به كابوس بیشتر شباهت داشت تا رویا. سرانجام با ضربه سر «كاریستئاس» در شب فینال این كابوس كامل شد.

در واقع یونان پس از صعود از گروه خود هر 3 بازى مرحله حذفى تا فتح جام را با 3 ضربه سر كشنده مقابل فرانسه، چك و پرتغال با پیروزى پشت سر گذاشت.

خیلى ها به كنایه مى گفتند اتو رهاگل به جاى تیم فوتبال یك دسته فالانژ (جنگجویان تاریخى یونانى كه با سپر و نیزه یك دژ متحرك ساختند) ساخته و آبى ها به جاى فوتبال، بسكتبال بازى كرده اند.

اگر چه پرتغالی‌ها تشنه انتقام بودند اما بعد از 90 دقیقه هر چه بود به فراموشی سپرده شد زیرا تئودور زاگوراكیس كاپیتان یونان جام را بالا برد، و آن لحظه همه مى دانستند وی به نیابت از تمام یونانى ها بهترین بازیكن یورو 2004 لقب گرفته است.

و اکنون 2008 اتریش و سوئیس

در این دوره از رقابت ها باز هم دو کشور به طور مشترک میزبانی جام ملت‌های اروپا را بر عهده دارند: اتریش و سوئیس. این بار هم 16 تیم در 4 گروه تقسیم شده و ساختار بازی‌ها مانند سه دوره گذشته است، با این تفاوت که در پیکارهای این دوره، از گل طلایی و یا گل نقره‌ای خبری نیست.

این بار هم فهرست مدعیان کسب عنوان قهرمانی بلند بالاست: از فرانسه و ایتالیا گرفته تا آلمان و همچنین اسپانیا که همیشه در صف مدعیان قرار دارد.

بسیاری از کارشناسان فوتبال، کسب عنوان قهرمانی اروپا را به مراتب دشوارتر از کسب عنوان قهرمانی جهان می‌دانند، چرا که در این جام حریف به اصطلاح آسانی وجود ندارد و برترین‌های اروپا روبروی هم قرار می‌گیرند.