قرارگاه بی‌قرار
رادیو در سال‌های دفاع مقدس
رادیو به عنوان یک رسانه در دسترس و سهل‌‌الوصول همواره مورد توجه بوده است. چون کار‌کردهای ویژه و خاص خودش را دارد. بعد از انقلاب اسلامی هم با شروع جنگ تحمیلی این رسانه توانست پیشتاز رسانه‌های دیگر شود و این ویژگی را تا سال‌هایی که جنگ ادامه داشت به صورت مداوم برای خود حفظ کند. حضور رادیو برای همه ما در آن سال‌های پر از تب و تاب سرشار از خاطره است. سرعت عمل در اطلاع‌رسانی، ابتکار در برنامه‌سازی، گزارش‌های به موقع از مناطق عملیاتی و پشت جبهه و از همه مهمتر سهل‌الوصل بودن رادیو موجبات غیرقابل رقابت بودن این رسانه را فراهم کرد. از طرفی رادیو در تقویت روحیه رزمندگان و مهیا کردن اوقات فراغت مناسب برای آنها که به هر حال لحظاتی را در استراحت یا پدافند سر می‌کردند خیلی موثر بود. این رسانه با اقناع افکار و رسوخ در اذهان به عنوان ابزار و عامل تحرک و بسیج توده مردم تاثیر غیرقابل انکاری در آن سال‌ها داشت. برای همین است که رادیو را رسانه مواقع بحرانی و شرایط ویژه دانسته‌اند و کارکرد آن نیز از این زاویه بسیار مهم و اساسی است. رادیو در سال‌های جنگ نقشی بی‌بدیل و استثنایی ایفا می‌کرد.
مهدی ارگانی، مدیر وقت رادیو در زمان جنگ در این باره گفته است: مدیریت رادیو در زمان جنگ از دشوارترین مسوولیت‌ها در دوران تاریخ بوده است. اداره رادیو در زمان جنگ تنها با مدیریت بحران امکان‌پذیر بود. چرا که در فاصله کمی از پیروزی انقلاب اسلامی به تنهایی مجبور به دفاع از خود در برابر رژیم بعثی عراق که از حمایت کشورهای امپریالیستی بهره می‌برد، شدیم.
از وقتی که عراق به ایران حمله کرد تا اوایل سال 65 رادیو با این که منحصر به فرد و ویژه کار تبلیغات و پوشش رسانهای وسیع خود را شروع کرده بود اما حتی گروه یا واحد مجزایی برای تولید و پخش مطالب و برنامه‌های ویژه جنگ نداشت. در مقدمه کتاب قرارگاه بی‌قرار در این خصوص آمده است: از ابتدای تهاجم ددمنشانه نیروهای عراق در سال 1359 تا اوایل سال 65 پوشش رادیویی جنگ به عهده پخش و تولید رادیو بود. در این میان البته قسمتی از نیازهای رادیو در داخل و از جمله تهییج نیروها در مقاطع عملیاتی، با استقرار واحدهای فرستنده سیار در برخی خطوط به صورت قطعی تدارک و تامین می‌شد و این واحدهای موقت به‌طور غیررسمی رادیو جبهه نامیده می‌شدند. اما رادیو جبهه به عنوان یک شبکه فراگیر مرتبط با دفاع مقدس در اواخر سال 64 طراحی و از اوایل سال 65 راه‌اندازی شد.
در رادیو خبری از دوربین نبود تا همه آنچه می‌گذشت را در خطوط مقدم جبهه به مردم نشان بدهد اما قدرت وصف‌ناپذیری که گزارشگران رادیو برای توصیف لحظه‌ها از خودشان نشان دادند باعث شد ارتباط محکمی میان جبهه و پشت جبهه برقرار شود؛ بصورتی که مردم از همه آنچه در جبهه می‌گذشت با خبر می‌شدند و رزمندگان نیز از طریق همین رسانه دلگرم می‌بودند. فرهنگ جولایی تهیه کننده پیشکسوت رادیو، این رسانه را مردمی‌ترین و پایبندترین نهاد و معتبرترین رسانه برای ایجاد ارتباط میان مردم و رزمندگان دانسته است: رسانهای که تعهد خود را می‌شناخت و بیش از هر چیز مبتنی شدن حرکت مردم و رزمندگان را به آرمان و عقیده مورد تاکید قرار می‌داد و چون این تاکید از موضع اعتقاد بود هم موجب خستگی ناپذیری جمع و دست اندرکاران رادیو و هم موجب اثرگذاری بی‌نظیر پیام رادیو به مخاطبین آن می‌شد. در واقع مردم با روشن نگاه داشتن رادیو‌هایشان در طول ساعات روز احساس می‌کردند که با یکدیگر و با جبهه‌ها در ارتباط هستند و از این طریق کسب روحیه، نشاط و انرژی می‌کردند تا بتوانند همدلی و همگامی خود را حول محور عقیده به مقدس بودن دفاع مقدس و نقش آن در حفظ هویت و اعتبار اسلامی و کشور حفظ کنند. برای همین است که به قول علی فتح‌آبادی مدیر پخش و تحریریه وقت رادیو، این رسانه آن روزها با زندگی مردم عجین شده بود و این مساله را از انتظار و گوش به زنگ بودن مردم در اخبار و اطلاعات رادیو به خوبی می‌شد احساس کرد. برای همه این دلایل بود که ضرورت راه‌اندازی جبهه احساس شد. تجربه تعامل چند ساله رادیو با دفاع مقدس و ایفای مسوولیت این رسانه فراگیر مردمی در انعکاس شعاع‌های نورانی عقیده و جهاد رزمندگان اسلام سرانجام در سال 65 با تولد رادیو جبهه به آغاز تجربه‌ای بدیع در امر رسانه منجر شد. فتح‌الله جوادی نویسنده وقت رادیو در خاطرات خود از سال‌های جنگ و تحریریه رادیو در قرارگاه بی‌قرار گفته است: از اتاق تحریریه تا استودیو حدود 50 متر فاصله بود و بخشی از وقت ما در روزهای عملیات صرف دویدن میان استودیو و تحریریه می‌شد. گاهی اصلا فرصت کنترل و بازبینی مطلب وجود نداشت گاهی حتی فریاد تهیه کننده پخش که ما را صدا می‌زد و می‌خواست که مطلب تازه به دستش برسانیم وادارمان می‌کرد که جملات آخر را در حال حرکت به سمت استودیو بنویسیم. گاهی در اتاق فرمان می‌نشستیم و می‌نوشتیم و گاهی حتی کنار گوینده می‌نشستیم و در فاصله پخش یک موسیقی مطلب بعدی را به دست او می‌رساندیم. برای خود من بارها پیش آمد که حس می کردم تسلط ما بر شرایط موجود در لحظه‌های حساس پخش زنده در اوج عملیات نوعی معجزه است.
جز این هم نمی‌توانست باشد. چون مگر ممکن است که این همه هیجان یا اضطراب و نگرانی که در میان اهالی رادیو در آن روزها جریان داشت به هیچ‌وجه در آنتن رادیو تاثیر منفی نگذارید. رادیو و استودیوی پخش آن روزها اگر چه همچون یک سنگر و قرارگاه استراتژیک بود که وظیفه مبارزه با جنگ روانی را بر عهده داشت اما به هر حال آدم‌هایی در آن رفت و آمد داشتند که عضوی از این جامعه بودند و دغدغه‌های مردم را داشتند. ولیکن توانستند از عهده ایستادن مقابل جنگ روانی که دشمن به راه انداخته بود خوب بربیایند. قدرت و جسارت گزارشگران رادیو هم از این حیث بسیار قابل اهمیت است چون آنها با حضور در هسته مرکزی رویدادها و گزارش‌های به موقع نقشی به سزا در اقبال رادیو در آن روزها ایفا کردند. اکثر مردم دوست داشتند. اخبار پیروزی‌ها در عملیات‌ها را از رادیو بشنوند. صدای مارش عملیات و طنین دلنواز خبر پیروزی از رادیو برای خیلی‌ها دلنشین‌تر بود. آن روزها واقعا رادیو فقط در خانه‌ها روشن نبود، رفیق لحظات مردم جامعه و همه جا همراه آنها بود. رادیوهایی که تا الان هم در بسیاری از خانه‌ها حضور دارند و برق خاطره اعلام پیروزی و فتح خرمشهر از ظاهر آنها نیز می‌درخشد. حتی آنها هم خاطره حماسه‌ای جاوید را زنده نگه می‌دارند. مهدی ارگانی مدیر وقت رادیو خاطره جالبی از فتح خرمشهر و حال و هوای رادیو در آن روز دارد.
ساعت 11 صبح وقتی خبر فتح خرمشهر را شنیدم با آقای یاسینی تماس گرفتم. تا زمان پخش خبر فاصله زمانی زیاد بود و می‌خواستیم یک مراسم رسانهای برای این پیروزی بگیریم. برنامه‌های عادی را قطع کردیم. در حالت عادی هر 10 دقیقه خبری از جنگ می‌گفتیم ولی آن روز فاصله را به 5 دقیقه رساندیم اول با جملات مقطع آمادگی و انتظار ایجاد کردیم و سعی کردیم مردم خبر را با صدای محمود کریمی بشنوند با اصرار دوستان خبر حدود ساعت 15 ابتدا یک بار آقای کاشانی گوینده خبر آزادی خرمشهر را اعلام کرد و بعد محمود کریمی مجددا خبر را خواند و تاثیر نحوه اعلام خبر از سوی محمود کریمی بسیار زیاد بود.
رادیو بعد از آن روز که خاطره‌ای ماندگار از حماسه‌ای جاوید از خود ساخت تا پایان جنگ و بعد از آن همچنان به عنوان رسانهای ویژه و منحصر به فرد که کار کردهای خاصی دارد، به کار خود ادامه داد.
* نقل قول‌ها از کتاب قرارگاه بی‌قرار/ مولف حامد خزایی / ناشر: پژوهش‌های رادیو
