تفاوت كلاس اولی‌ها با دیپلمه‌ها
حسنات الابرار سیئات المقربین
سلسله نوشتارهای عصمت در اندیشه دینی درصدد است تا ضمن باز تعریف مفهوم عصمت، مهمترین پرسش‌هایی که در این زمینه مطرح است را بیان کرده و پاسخی درخور به آنها بدهد.
سوال: قرآن کریم صریحاً از عصیان و نافرمانی پیامبران خبر می‌دهد، چگونه می‌توان از این آیات چشم پوشید و پیامبران را معصوم دانست؟
آیاتی از قرآن که به ظاهر از نافرمانی پیامبران خبر می‌دهند و به نکوهش از برخی از اعمال آنان می‌پردازند، به صورتی گسترده در کتاب‌های روایی، تفسیری و کلامی به بحث گذاشته شده و معنای حقیقی آنها مورد موشکافی قرار گرفته است.(1)
در این جا به جای آن که به بررسی تک تک این آیات بپردازیم، چند نکته کلی را برای دستیابی به درکی عمیق‌تر از آنها گوشزد می‌کنیم:
- 1- واژه هایی همچون عصیان، استغفار، توبه و ذنب نباید موجب اشتباه گردد و بی‌درنگ معنای متداول عرفی آنها به ذهن آید. این کلمات معنای وسیعی دارند و تنها در مورد حرام‌های شرعی استعمال نمی‌گردند.(2)
برای مثال، سرپیچی از فرمان‌های مستحب و ارشادی نیز نوعی عصیان است، هر چند کار حرامی را برای کسی که عصیان ورزیده، محسوب نمی‌شود. استغفار و توبه نیز، بسته به میزان قرب و منزلت آدمی نزد خداوند، معنای متفاوتی دارد، به گونه‌ای که نه تنها در مورد حرام‌های شرعی بلکه درباره اعمال پسندیده‌ای که برای مقرّبان درگاه الهی ناپسند است نیز می‌توان از توبه و مغفرت سخن گفت. همچنین «ذنب» به معنای کاری است که پیامدی ناگوار دارد و بر این اساس، مبارزات پیامبر اکرم با بت پرستی را نیز می‌توان از زبان مشرکان، ذنبی نابخشودنی به شمار آورد.
- 2- از دیدگاه روایات، یکی از نکاتی که در زبان شناسی قرآن کریم باید مورد توجه قرار گیرد این است که برخی از آیات به شیوه (ایاک اعنی و اسمعی یا جارة) (3) نازل شده اند. این جمله در زبان عربی تقریباً برابر با ضرب المثلی فارسی است که می‌گوید: «در، به تو می‌گویم، دیوار، تو بشنو».
بر این اساس، هر چند پیامبر اکرم تردیدی در الهی بودن وحی ندارد، با جملاتی از این دست مورد خطاب قرار می‌گیرد: «اگر در آن چه بر تو نازل کردیم تردید داری، از کسانی که پیش از تو کتاب (آسمانی) می‌خواندند، پرسش نما.» (4)
این آیه، به هیچ وجه نشانگر دو دلی پیامبر نیست، بلکه راهی برای تحقیق و جستجو فرا روی مخاطبان قرآن کریم قرار می‌دهد و از آنان می‌خواهد که برای برطرف ساختن شک و تردید خود، از دانشمندان یهودی و مسیحی که ویژگی‌های پیامبر خاتم را می‌دانند، پرسش نمایند.
- 3- آن چه گذشت به معنای نادیده گرفتن لغزش‌های پیامبران نیست، بسیاری از کارها که بر همگان روا است، شایسته مقرّبان درگاه الهی نیست، که (حسنات الابرار سیئات المقربین) (5) چه بسا از معصومان عملی سر زند که هر چند حرام شرعی نیست، ولی با مقام و منزلت والای آنان سازگاری ندارد و در اصطلاح «ترک اولی» خوانده می‌شود. معنای جمله «حسنات الابرار سیئات المقربین» این است که کارهای نیک خوبان برای مقربان عمل زشت محسوب می شود.
بنا به آنچه در روایات فراوان آمده است مراتب ایمان و تقرب به خداوند متفاوت است و ایمان دارای درجات می باشد به همین جهت عمل نیک فردی که در درجه اول ایمان است برای کسی که در درجه بالاتر قرار دارد عمل زشت و بد محسوب می شود چون به همان میزان که شخص در رتبه بالاتر قرار دارد از او عمل بهتر و بالاتری انتظار می رود. مانند این که نوشتن خط به شکل کلاس ابتدایی برای دیپلمه زشت می‌باشد در حالی که همین خط را کلاس اولی بنویسد زیبا می‌باشد و نویسنده آن مورد تشویق واقع می‌شود. بنابراین کارهای نیک خوبان برای مقربان که در درجه بالاتری از لحاظ ایمان قرار گرفته‌اند دیگر حسنه نمی‌باشد بلکه در مقایسه با رتبه ایمانی او سیئه و عمل زشت محسوب می‌شود. این لغزش‌های کوچک به گونه‌ای در قرآن برجسته گردیده‌اند که این پرسش را پیش روی آدمی قرار می‌دهد که اگر پیامبران معصومند، دلیل این همه پافشاری بر لغزش‌های آنان چیست؟
علی علیه السلام در پاسخ به پرسشی از این دست، این نکته را خاطر نشان می‌سازند که یادآوری این کاستی‌ها برای آن است که مردم در بزرگداشت انبیا به خطا نروند و آنان را در جایگاه خدایی ننشانند و بدانند که آفریدگان هر اندازه درجات تعالی را بپیمایند، از کمال ویژه الهی فروترند.(6)
پاورقی‌ها:
1- عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 162ـ153؛ تنزیه الانبیاء و تنزیه انبیاء از آدم تا خاتم
2- المیزان، ج 1، ص 138ـ137 و پژوهشى در عصمت معصومان، ص 188ـ187
3- مجمع البحرین، ج 3، ص 252، ماده جور
4- یونس: 94
5- این سخن مشهور در برخی از منابع، از احادیث نبوی به شمار آمده است. ر.ک: کشف الغمه، ج 3، ص 45
6- الاحتجاج، ج 2ـ1، ص 249
منبع:
پرسمان عصمت، واحد پاسخ به سوالات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، با اندکی تصرف
