كتاب الكترونیك به چه كار می آید؟

1. اگر فیلم هایی را كه زیرنویس دارند برعكس كنیم یعنی نوشته هایی داشته باشیم كه " زیرفیلم" داشته باشند و به همه آنها صدا، موسیقی، تصویر متحرك و غیره را هم بیافزاییم با پدیده ای نوظهور در جهان اطلاعات و دنیای دیجیتال روبرو می شویم به نامebook  یا همان كتاب الكترونیك خودمان. البته این در صورتی است كه سال 1998 را چندان دور از امروز ندانیم. سالی كه مجلهwrideبرای اولین بار از انتشار 20book یا فناوری كتاب برقی خبرداد و درست یك سال بعد بود كه كتاب الكترونیكNuvomedias  منتظر شد. نقطه عطف در تاریخ كوتاه كتاب برقی به 14 مارس سال 2000 برمی گردد كهStephen Kingكتابی تحت عنوانRiding the Bullet را منتشر كرد كه تنها در روز اول به فروش 400 هزار نسخه رسید. اما ظرف 48 ساعت متن رمز شده آن شكست، به طوری كه در سایت هایhack، قابل دسترسی بود.

2." چهاردهم تا بیست و چهارم اردیبهشت ماه سال جاری، تهران، شاهد برگزاری هفدهمین دوره نمایشگاه كتاب در محل دائمی نمایشگاه های بین المللی خواهد بود." احتمالاً از این به بعد این جمله خبری تكراری را زیاد خواهید شنید و خواند.( اگر تاكنون چنین نشده باشد) برای اعلام برگزاری پنجمین دوره نمایشگاه. نشر و كتاب الكترونیك در كنار نمایشگاه كتاب هم نیاز چندانی به مقدمه چینی نیست. كافی است بگوییم:" چهاردهم تا بیست و چهارم اردیبهشت ماه سال جاری، تهران، شاهد برگزاری پنجمین دوره نمایشگاه نشر و كتاب الكترونیك در محل دائمی نمایشگاه های بین المللی خواهد بود."

همین!

3. اصلاً می دانید كتاب و نشر الكترونیك چیست؟

4. نشر الكترونیك یعنی تبدیل كردن متن، تصویر و گرافیك به فرمت دیجیتالی یا همان تبدیل به ارقام صفر و یك. این نوع نشر ویژگیهای خاصی دارد. از كم شدن هزینه های تولید و چاپ و عدم نیاز به فضای فیزیكی برای انباركردن كتاب گرفته تا عدم برگشت كتاب از سوی كتابفروشان، سرعت بخشیدن به چرخه نشر كتاب، امكان خرید،online از طریق كارت های اعتباری، جلوگیری از تمام شدن نسخه های چاپی و فرصت انتشار عناوین بیشتر و آثار تخصصی كه همه اینها ضرورت پرداختن به نشر الكترونیك را روشن می كند.

5. مواد لازم برای تهیه كتاب الكترونیك:

الف. مطالب مكتوب. ب. نرم افزاری برای تبدیل به قالب الكترونیكی. ج. سایتی كه وظیفه بازاریابی را به عهده بگیرد. د. راهكاری برای دریافت وجوه نقدی به صورتonline ه. روشی برای ارسال كتاب الكترونیك به متقاضی.

6. كتاب الكترونیك بچه نشر الكترونیك استebook(Electronic book). صرفاً نسخه الكترونیكی از مطالب مكتوب نیست. بلكه علاوه بر متن، صورت و تصویر را هم دربرمی گیرد و در قالب فایل هایی كه می تواند توسط یك رایانه دانلود شود مانند قالب های PS-world Text-HTML PDF  و فایل های اجراییEXE ارائه می شود. سادگی اجرا و جستجو در متن، داشتن قالب زیباتر، منسجم بودن مطالب، امكان عرضه یا فروش ساده تر و سریع تر، داشتن قابلیت افزودن امكانات مولتی مدیا، كاهش قیمت تمام شده، صرفه جویی ارزی و ریالی، كاهش مصرف كاغذ، آموزیش سریع و دقیق مفاهیم علمی و آموزشی، بالابودن سطح بهره گیری از دانش مكتوب، بیشتری ضریب ارائه اطلاعات مكتوب( به علت چند رسانه ای بودن) و... همه از امتیازات این نوع از كتاب نسبت به كتاب های چاپی است. البته به جای همه اینها می شود گفت: كتاب الكترونیك بهتر از كتاب چاپی است! در ضمن نسخه بارگذاری شده( دانلود شده) دیجیتال می تواند یك كتاب كامل یا بخشی از یك كتاب، ضمیمه كتاب و یا تنها یك نسخه ویژه باشد. به هر حال همین قدر بدانید كه كتاب الكترونیك چیز خوبی است.

7. آن عبارت های عجیب و غریبی را كه در بالا گفته شد مثلEXE-PS-HTML-PDF زیاد جدی نگیریدPDF فرمتی از كتاب الكترونیك است كه بطور كامل و بدون هیچ تغییری همان كتاب چاپی را دربرمی گیرد. البته امكان تغییرات بسیار محدود( مثل اندازه) در این قالب وجود دارد. یعنی شما در حقیقت تصویری از تك تك صفحات یك كتاب را می بینید. فرمتHTML "Hypertext markup language" فرمتی است كه متن را در قالب داده شده ارائه می دهد. امتیاز این نوع فرمت وجودHyper link و چند رسانه ای بودن آن استEXE. یك فایل خود اجرا است كه نیاز به هیچ نمایش دهنده برای دیدن متن ندارد و نهایتاPS شبیهPDF است اما چون درLinux پشتیبانی می شود بسیار درebook های علمی رواج دارد. در ضمن دیگر منتظر توضیح عبارت های عجیب و غریب این یكی بند كه نیستید؟!

8. مساله كتاب الكترونیك بودن یا نبودن نیست. مهم ترین مسأله آن كپی رایت و حق مولف است. كپی رایت اصولی دارد كه از آن جمله می توان به ممنوعیت تكثیر به هر شكل( حتی پرینت از صفحاتebook و زیراكس آن) و ممنوعیت هر گونه تغییر در اثر( مانند اضافه كردن قسمت هایی به متن حتی برای خودتان) اشاره كرد. البته باید دانست كه تا 70 سال پس از مرگ مولف حقوق كپی رایت در مورد اثر اعمال می شود. امروزه نقض حقوق مالكیت ادبی و هنری و تكثیر غیرمجاز آثار ادبی و هنری از طریق اینترنت آن چنان رشد و گسترش یافته كه موجب نگرانی های جدی برای كشورها شده است. كنوانسیون جهانی مبارزه با جرایم كامپیوتری كه در23 نوامبر سال 2001 در بوداپست به امضای 26 كشور عضو اتحادیه اروپا و چهار كشور صنعتی پیشرفته دیگر رسید این نگرانی را مورد توجه قرار داده است. در ماده 10 این كنوانسیون نقض حقوق مالكیت ادبی و هنری( كپی رایت) و حقوق مرتبط با آن مدنظر واقع شده و كشورهای عضو ملزم به جرم انگاری نقض حقوق مالكیت ادبی و هنری از طریق سیستم های كامپیوتری شده اند. حق مولف از مصادیق حق مالكیت معنوی است و به پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری تعلق می گیرد. در ایران هم یكی از قوانین مربوط به ممنوعیت تكثیرغیرمجاز، قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مصوب 1379 است. این جرم در ایران جزو جرایم دارای جنبه حق الناسی محسوب می شود كه با شكایت شاكی خصوصی رسیدگی به آن آغاز و با گذشت شاكی در هر مرحله ای از دادرسی خاتمه می یابد. به هر حال میزان تخلفات الكترونیكی و اینترنتی آنقدر زیاد است و قفل های آثار آنقدر به راحتی شكسته می شود كه عملاً قضیه منتفی است. روز به روز به تعداد و انواع این تخلفات افزوده می شود و هر روز شوراها و سیاست های تازه ای برای مقابله با آنها سر برمی آورند. در هر صورت بهتر است یادمان باشد كه همیشه جرم ها سریع تر از قوانین می دوند.

9. ببینید! واقعاً كتاب و نشر الكترونیك مهم است. اگر مهم نبود كه یك سازمان با اسم پرطمطراقOebf فقط و فقط ویژه آن ایجاد نمی شد. سازمان استانداردها و تجارت بین المللی كتاب های الكترونیكیOebfسازمانی اختصاصی برای پیشبرد و ارتقای صنعت نشر الكترونیك(open ebook forum) است كه كارش پرورش و توسعه محصولات و درخواست های مربوط به انتشار الكترونیك برای پدیدآورندگان و سازندگان سیستم های خواندن و از همه مهم تر مخاطبان و مصرف كنندگان كتاب های الكترونیكی است. در ایران نیز طرح" تكفا" توسعه و كاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات به منظور ارتقاء دانش استفاده از نشر الكترونیك و آموزش افراد در این زمینه و توسعه نشر الكترونیك مبتنی بر تجارت الكترونیك و كپی رایت و بحث مشاركت در نشر الكترونیك ایجاد شده است. در قالب این طرح اعتبارات مالی مورد نیاز سیزده مركز رشد فناوری و اطلاعات و ارتباطات تامین خواهد شد. به گفته نصرالله جهانگرد، دبیر شورای عالی اطلاع رسانی و نماینده رئیس جمهور در تكفا، نحوه تخصیص بودجه تكفا در سال 83 به این صورت است كه بیست و پنج میلیارد تومان در قالب هفت طرح خواهد بود. این هفت طرح قلمروهای مختلفی را دربرمی گیرد كه هر یك در پیشبرد و ارتقای سطح استفاده از امكانات الكترونیك موثر است. این هفت طرح به ترتیب: قلمرو خط و زبان فارسی، اقتصاد و تجارت الكترونیك، دولت الكترونیك، اشتغال و كارهای تكنولوژیك، خدمات اجتماعی، خدمات علمی و منابع انسانی را دربرمی گیرد.

10. صنعت نشر سیستم های مختلفی دارد. سیستم هایی از قبیل مدیریت همكاری، مدیریت اطلاعات پایه و محتوا، مدیریت فروش، سیستم ارتباط با مشتری و سیستم ارتباط با همكار. جدای از اینكه هر یك از این سیستم ها زیرمجموعه های زیادی را دربرمی گیرد كه باز هر یك از این مجموعه ها، روش ها و سیاستگذاریهای خاصی را می طلبد باید دانست كه نشر الكترونیك نیز نازمند راهكارهایی برای پوشش دادن به این سیستم هاست. شاید به همین علت باشد كه مهم ترین اهداف تشكیل و توسعه نشر الكترونیك، صدور مجوز ثبت اطلاعات و حمایت از سازوكارهای لازم برای دفاع از كپی رایت آثار الكترونیك و تمهید امكانات، اعتبارات و تسهیلات حمایتی خاص در این زمینه است.

11. در ایران هم كمابیش نشر و كتاب الكترونیك جای خود را باز كرده است. البته نباید جا بازكردن و جاافتادن امری در ایران را به معنی استفاده مناسب و كاربردی و زیاد از آن دانست. همین قدر كه اسم كتاب الكترونیك برایمان ناآشنا و نامانوس نیست خود مغتنم است و همین كه نسخه دیجیتالی هری پاتر دست به دست در بین عده زیادی می چرخد كه همه هم از امكانات مختلف آن لذت می برند شاهدی بر ادعای ماست. اگر از آن دسته آدم هایی هم هستید كه همیشه در تلاشند زبان بیاموزند و هیچ وقت هم موفق نمی شوند، ebookها را امتحان كنید. در ضمن این نكته آماری را هم بدانید كه نویسنده اولین كتاب برقی در ایران دكتر امیراحمد سپهری عضو دانشگاه صنعتی امیركبیر است.

12. امروزهonline بودن با زندگی روزمره همه ما گره خورده است. ما در عصر اطلاعات الكترونیك به سر می بریم و هر لحظه در آماج تعداد بیشماری خبر و اطلاعات قرار می گیریم كه باید نحوه استفاده از هر یك را به خوبی بدانیم. تخلفات بسیاری از گذشتگان به واقعیت بدل شده و سرعت جزء حذف نشدنی و لایتجزای زندگی هر یك از ما گردیده است. ما امروزه امكان خبررسانی و خبرگیری در همه زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، ورزشی، هنری و... را به صورت پیوسته(online) داریم و تفریح، سرگرمی، گفتگو، خرید، تجارت و حتی كتاب خواندنمان همonline شده است( منظور از ما انسان این دوره است).

امروزه جنبشی با عنوان پروژه گوتنبرگ(Gutenberg project) برای تبدیل كتاب های عادی به كتب الكترونیك راه افتاده. همچنین نمایشگاه كتاب فرانكفورت هفت جایزه سالیانه برای كتاب های الكترونیكی برگزیده اختصاص داده كه جایزه ای ویژه به مبلغ 100 هزار دلار را نیز شامل می شود. پس بیایید اول كتاب ها و بعد جایزه هایمان را قسمت كنیم!

13. ضرورت پرداختن به نشر و كتاب الكترونیك را تا این جای كار فهمیده اید. نباید به اهمیت این قضیه در دوره اطلاعات تكنولوژیك و الكترونیك شك كرد. امروزه یا باید با سرعت، این جهان اطلاعاتی را فتح كرد یا توقع " باجهان بودن" نداشت. وقتی پیش بینی می شود كه تا سال 2005، یك ششم كتاب های خریداری شده در آمریكا كتاب های الكترونیكی خواهند بود، آپدیت بودن یا نبودن مساله ای می شود كه به راحتی نمی توان از خیرش گذشت. همه اینها با داشتن تخصص سرو كار دارد. در ایران رشته هایی مثل كتابداری و ارتباطات( با دو گزارش روزنامه نگاری و روابط عمومی) از رشته های دانشگاهی به حساب می آیند كه قرار است در این زمینه ایجاد تخصص كنند. اگر به واحدهای درسی رشته كتابداری( حداقل در دوره كارشناسی) نگاهی بیاندازیم خواهیم دید كه در جدول درسی این رشته تنها واحدهایی كه به نوعی با نشر و كتاب الكترونیك( البته كاملاً غیرمستقیم) ارتباط دارند واحدهایی هستند با عناوینی چون " آشنایی با بانك های اطلاعاتی". " مرجع شناسی تخصصی" و " واحدهای كامپیوتر". البته فكر نكنید تنها نام واحدهای درسی برای قابل استفاده و كاربردی بودنشان كافیست. اصولاً در ین واحدها كه غیرمستقیم با اطلاعات الكترونیك سروكار دارد هم چندان به این امور پرداخته نمی شود. به گفته یكی از اساتید دانشگاه در رشته كتابداری در مقطع كارشناسی ارشد حدود یك سوم واحدها به نوعی به كار با اینترنت و پایگاههای اطلاعاتی مرتبطند ولی واحد درسی با مضمون خاص آشنایی با كتاب و نشر الكترونیك وجود ندارد. با اینكه در ایران در این چند سال اخیر در نمایشگاه بین المللی كتاب به این قضیه بها داده شده و انجمن ناشران الكترونیك به طور مستقل شروع به كار كرده است و حتی سایت های فارسی زبان زیادی برای دادن اطلاعات پیرامونebook راه اندازی شده اند اما تا در جدول واحدهای درسی رشته هایی چون كتابداری، جایی برای نشر و كتاب الكترونیك در نظر گرفته نشود رسمیت موضوع زیر سؤال است. البته وقتی هنوز اساتید دانشگاهی ما با تخصص ویژه در این زمینه به تعداد انگشتان دست هم نمی رسند زیاد نباید قضیه را سخت گرفت. ولی باید دانست كه این دوره های تحصیلی با اینگونه واحدهای درسی، حاصلشان همان اساتیدی است كه در این زمینه یا بی اطلاع یا كم اطلاعند و باید تكلیف این دور باطل را جایی مشخص كرد.