نیستی، نابودی و فنا!؟

زندگی پس از مرگ(1)

پیامبران، پس از دعوت به خداشناسى، مهم ترین اصلى كه مردم را به آن متذكر مى ساختند؛ یادِ سراىِ «پس از مرگ» بوده است.

مژده و بیم، بهترین روش براى اجراى این امر مهم به كار مى رفته است؛ از این روى، پیامبران الهى براى تزكیه و سازندگى انسانها، نیكان را نوید به «پاداش» مى دادند و بدان را از «كیفر» مى ترساندند.

در این سلسله نوشتارها به منظور مؤثرتر بودن مژده ها و بیمهاى «حیات برزخى» نسبت به دیگر مباحث «جهان پس از مرگ» و به دلیل اینكه دوران آن به زودى فرا مى رسد، نخستین منزلگاه، گذرگاه آخرت و محل تصفیه گناهان است، بحث از آن را برگزیده و معنی و چگونگی برزخ و تجسم عمل را مورد بررسی قرار می دهد.

* * * * *

اندیشه مرگ

یاد مرگ و سراى پس از آن، بهترین موعظه، سازنده ترین اندرز و نیكوترین پند براى هر انسان است و غفلت از آن موجب مى شود كه انسان به بیراهه رود و از حركت در مسیر كمال بازماند.

در اخبار و روایات وارد شده از معصومان علیهم السلام به یاد سراى دیگر و پرهیز از غفلت بسیار توجه شده است؛ از جمله:

از پیامبر صلی الله علیه و آله سؤال شد: هوشیارترین مؤمنان كیانند؟

حضرت فرمود: «هوشیارترین مؤمنان كسانى هستند كه بیشتر به یاد مرگ باشند و خود را براى آن آماده كنند».(1)

سؤال شد: پرهیزكارترین مردم كیست؟

حضرت فرمودند: «پرهیزكارترین مردم كسى است كه قبر و عذابهاى آن را از یاد نبرد؛ زینتهاى دنیا او را نفریبد؛ سراى جاودان را بر این دنیاى گذران برگزیند؛ فردا را از عمر خویش نشمرد و خود را آماده مرگ كند».(2)

امام صادق علیه السلام فرمود: «یاد مرگ، خواهشها و هوسهاى نفسانى را مى میراند؛ ریشه هاى غفلت را قطع مى كند؛ دل را به نویدهاى الهى نیرو مى دهد؛ خوى بندگى را در نهاد انسان مى آفریند؛ نقش و نگارهاى دلباختگى به دنیا را به هم مى زند؛ شعله هاى حرص و طمع را فرو مى نشاند و دنیا را پست و كوچك مى گرداند».(3)

بنابراین «اندیشه مرگ» انسان را از گناه باز مى دارد؛ او را به سوى كارهاى نیك فرا مى خواند؛ ایمان را در دل مى آفریند و به زندگى و حیات انسان معنا و جهت مى دهد.

 * * * * *

مرگ چیست؟

آیا «مرگ» نیستى، نابودى، فنا و انهدام است؛ یا تحول، تطور و انتقال از جایى به جایى و از جهانى به جهانى دیگر؟

این پرسش، همواره براى بشر مطرح بوده، هست و خواهد بود و هر كس از دیر زمان مایل بوده است پاسخ آن را بیابد و یا به پاسخى كه دیگران داده اند، ایمان و اعتقاد پیدا كند.

ما، چون مسلمانیم و به قرآن ایمان داریم؛ پاسخ آن را از كلام خداوند تعالى مى گیریم:

الف - قرآن، در این باره (ماهیت مرگ) كلمه «توفّى» را به كار مى برد.

انسان، در هنگام مرگ با تمام شخصیت و واقعیتش تحویل فرشتگان الهى مى گردد و آنها نیزبه طور كامل و تمام او را دریافت مى دارند؛ لذا از مرگ تعبیر به «وفات» یا «توفّى» مى شود؛ بنابراین، مرگ از دیدگاه قرآن، نیستى، نابودى و فنا نیست؛ بلكه انتقال از جهانى به جهانى و از خانه اى به خانه اى دیگر است.

به آیاتى در این باره، توجه فرمایید:

(حتّى اِذا جاءَ اَحَدَكُم الْمَوتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا)(4)

آنگاه كه مرگ یكى از شما فرا رسد، فرستادگان ما، او را (به تمام و كمال) دریافت مى كنند.

ب - واژه «توفّى» گاهى به معناى «خواب» نیز در قرآن به كار رفته است:

(وَهُوَالَّذی یَتَوفّاكُم بِاللَّیلِ وَ یَعْلَمُ ماجَرَحْتُم بِالنَّهارِ ثُمَّ یَبْعَثُكُم فیه لِیُقْضى اَجَلٌ مُسَمّىً ثُمَّ اِلَیْه مَرْجِعُكُم ثُمَّ یُنَبِّئُكُم بِما كُنْتُم تَعْمَلُونَ)(5)

اوست خدایى كه چون شب هنگام به خواب مى روید، شما را (موقت) مى میراند و پس از آن شما را بیدار مى كند تا آنگاه مرگتان - كه نزد او معین است - فرا رسد، به سوى او باز مى گردید تا شما را از نتیجه كردارتان آگاه نماید.

این آیه، شباهت خواب با مرگ -و همچنین شباهت بیدارى دنیا و آخرت- را بیان مى كند؛ همانگونه كه هنگام مرگ، روح انسان، عالم ماده را در مى نوردد و به عالمى دیگر سیر مى كند، در هنگام خواب نیز روح انسان وارد جهانى دیگر مى شود.

به عبارت دیگر، تفاوت خواب و مرگ در این است كه هنگام خواب، روح به طور موقت دریافت مى گردد و پس از پایان خواب، باز گردانده مى شود؛ ولى روح در هنگام مرگ، به طور دائم دریافت مى گردد و دیگر به دنیا بازگشت نمى كند.

به جهت شباهت زیادى كه از جهت «توفّى»(دریافت روح) بین خواب و مرگ وجود دارد، گاهى از خواب به «مرگ كوچك» و از مرگ به «خواب بزرگ» تعبیر مى شود.

ج - در روایات نیز به رابطه نزدیك میان خواب و مرگ، چنین اشاره شده است:

حضرت امام سجاد علیه السلام فرمود: «بسیار شگفت آور است كه كسى مرگ را انكار كندو حال آنكه در هر شبانه روز، مرگ (خود را به هنگام خواب) مى بیند».(6)

از حضرت امام باقر علیه السلام سؤال شد: مرگ چیست؟

فرمود: «مرگ، همان خوابى است كه هر شب به سراغتان مى آید؛ با این تفاوت كه مدتش طولانى است».(7)

* * * * *

پی نوشت:

1. «المحجةالبیضاء»، الفیض الكاشانى، ج 8، ص 242؛ مؤسسة النشر الاسلامى.

2. «مكارم الاخلاق»، الشیخ الطبرسى، باب 12، ص 463؛ مؤسسة الاعلمى للمطبوعات.

3. «المحجة البیضاء»، ج 8، ص 242.

4. انعام (6) آیه 61.

5. انعام (6) آیه 60.

6. «الفروع من الكافى»، الشیخ الكلینى، ج 3، ص 258، انتشارات علمیه اسلامى.

7. «معانى الاخبار»، الشیخ الصدوق، ص 289. مؤسسة النشر الاسلامى.

* * * * *

                                                                                                                               ادامه دارد ...

منبع:

اسدی، على محمد، زندگى و حیات پس از مرگ، با اندکی تغییر و تصرف