پاکان از گناه

عصمت در اندیشه دینی(1)

عصمت به عنوان یکی از اعتقادات اندیشه دینی همواره مورد توجه و نقد منتقدان و مخالفان قرار داشته است.

چیستی عصمت، دامنه عصمت و پی آمدهای اعتقاد و عدم اعتقاد به عصمت از جمله مهمتریت پرسش هایی است که در این زمینه مورد توجه بوده است.

سلسله نوشتار ذیل درصدد است تا ضمن بازتعریف مفهوم عصمت، مهمترین پرسش هایی که در این زمینه مطرح شده است را بیان کرده و پاسخی درخور  به آن ها بدهد.

* * * * *

1- واژه عصمت از چه زمان در معناى امروزى آن به کار رفته است؟

عصمت در لغت به معناى منع کردن و بازداشتن است و به همین معنا در برخى از آیات و روایات به کار رفته است. براى نمونه:

الف) «لا عاصم الیوم من امر الله الا من رحم»(1)امروز هیچ کس را از قهر خدا جز به لطف او پناه نیست. (تنها رحمت او است که مانع از عذاب مى گردد)

ب) «و الله یعصمک من الناس»(2) خدا تو را از شر و آزار مردمان محفوظ خواهد داشت.

ج) «الاعتبار یفید العصمة»(3)م عبرت گیرى (از کارهاى دیگران) مصونیت آدمى را به دنبال دارد. (و از آزمودن دوباره اعمال ناپسند جلوگیرى مى کند)

د) «ان التقوى عصمة لک فى حیاتک»(4) تقواى الهى (از آلودگى به گناه) بازتان مى دارد.

گفتنى است که بازداشتن و منع کردن همواره با جبر و اکراه همراه نیست، بلکه در مورد کسى که به پند و اندرز بسنده مى کند و دائره اختیار دیگرى را تنگ نمى نماید نیز مى توان این واژه را به کار گرفت.(5) از سوى دیگر، از دیدگاه آیات و روایات، پیامبران و امامان از هر گونه گناه و خطایى در امانند. براى بیان این حقیقت، الفاظ و تعابیر گوناگونى به کار رفته که واژه عصمت نیز یکى از آن ها است،

چنان که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

«انا و على و الحسن و الحسین و تسعة من ولد الحسین مطهرون معصومون»(6) من و على و حسن و حسین و نه نفر از فرزندان حسین، پاک و معصوم هستیم.

امیر مؤمنان على(علیه السلام) نیز با اشاره به این حقیقت که خداى حکیم را نشاید که به اطاعت و پیروى همه جانبه از کسى فرمان دهد که از آلوده شدن به گناه در امان نیست، مى فرماید:

«انما امر الله ـ عزوجل ـ بطاعة الرسول لانه معصوم مطهّر لا یأمر بمعصیته»(7) «دلیل آن که خداوند مردم را به اطاعت (همه جانبه) از پیامبر مى خواند آن است که وى پاک و معصوم است و به گناه فرمان نمى دهد.»

این، تنها نمونه اى است از روایاتى که پیشینه کاربرد واژه عصمت را مى نمایانند و بر این پندار که پیدایش این اصطلاح، سالها پس از ظهور اسلام و در زمان رواج اندیشه هاى کلامى بوده است،(8) خط بطلان مى کشند، با این همه، براى بهره گیرى از معارف دینى نباید تنها از واژه هایى سراغ گرفت که به تدریج در معناى امروزى شان به کار رفته یا در این معانى رواج یافته اند. قرآن کریم، بى آن که واژه عصمت را به کار گیرد، با بیان هاى گوناگون دامان انبیا و اولیا را از هر گونه گناه و خطایى مى زداید.(9) پیامبر گرامى اسلام و امیرمؤمنان نیز، افزون بر این واژه، تعابیر دیگرى به کار مى برند که در رسایى و گویایى چیزى از آن کم ندارد، چنان که پیامبر اکرم در تفسیر آیه تطهیر مى فرماید:

«فانا و اهل بیتى مطهرون من الذنوب»(10) «من و اهل بیتم از گناه پیراسته ایم.»

پاورقی ها:

1- سوره هود: 43

2- مائده: 67

3- میزان الحکمة، ج 6، ص 342

4- همان، ص 343

5- ر.ک: مقاییس اللغة، ج 4، ص 331، و بحارالانوار، ج 17، ص 94

6- بحارالانوار، ج 25، ص 201، و ینابیع المودة، ب 77، ص 445

7- موسوعة الامام على بن ابى طالب، ج 2، ص 248

8- ر.ک: عصمة الانبیا (رسالة التقریب، العدد الثانى) ص 133

9- ر.ک: پژوهشى در عصمت معصومان، ص 114ـ109 و 160ـ157 و 207ـ196 و 306ـ285

10- الدر المنثور، ج 5، ص 199

* * * * *

ادامه دارد ...

منبع:

پرسمان عصمت، واحد پاسخ به سوالات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، با اندکی تصرف