نوروز در فقه
(1)
نوروز در كتب فقهى و استدلالى
1ـ در صفحه 30 مجلّد سوّم كتاب من لا یحضره الفقیه مرحوم صدوق نقل مىكند:
اتى علی علیه السلام بهدیة النیروز فقال علیه السلام ما هذا و قالوا یا امیر المؤمنین الیوم النیروز فقال علیه السلام اصنعوا لنا كل یوم نیروز، و روى انه قال علیه السلام نیروزنا كل یوم.
در روز عید نوروز براى حضرت على علیه السلام هدیهاى آوردند حضرت سؤال كردند: اینها چیست؟ عرض كردند: یا امیر المؤمنین امروز روز نوروز است و این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمودند همیشه از این كارها بكنند هر روزتان نوروز باد. و روایت شده كه حضرت فرمودند هر روز ما نوروز است.
2ـ و در صفحه 300 همان كتاب از امام صادق نقل مىكند كه:
مردى است داراى مقام و رتبه بزرگى و در روزهاى عید نوروز براى او هدایائى مىآورند و مىخواهند به وسیله آن هدایا به آن شخص نزدیك شوند و با او آشنا گردند آیا هدایا را بپذیرد یا نه؟ حضرت فرمودند: آیا اهداء كنندگان نماز مىگذراند. عرض كردم: آرى. حضرت فرمودند: آرى بپذیرد هدایا را و به آنها هم محبت كند و كمك نماید.
3ـ شیخ الطائفه محمد ابن الحسن الطوسى در التهذیب جلد 6 صفحه 678 عیناً همین حدیث را از امام صادق علیه السلام نقل مىفرماید.
4ـ در كتاب وسائل الشیعة نقل مىنماید:
و اتی على علیه السلام بهدیة النیروز فقال علیه السلام ما هذا فقالوا یا امیر المؤمنین الیوم النیروز فقال علیه السلام اصنعوا لنا كل یوم نیروزاً(1).
براى حضرت على علیه السلام هدایائى آوردند حضرت سؤال كردند اینها چیست؟ گفتند هدایا و تحفههاى عید نوروز است حضرت فرمودند همه روزها این كار انجام گردد هر روزتان نوروز باد.
5ـ و در كتاب شریف دعائم الاسلام جلد 2 صفحه 326 مىفرماید:
و عنه علیه السلام انه اهدى الیه فالوذج فقال: ما هذا قالوا یوم النیروز قال فنیروزاً ان قدرتم كل یوم یعنى تهادوا و تواصلوا فی الله.
براى حضرت على علیه السلام اهدائى آوردند (فالوذج)، حضرت سؤال كردند اینها براى چیست؟ عرض كردند اهدائى روز نوروز است فرمودند: هر روز را اگر مىتوانید نوروز قرار دهید یعنى هر روز اهدا كنید به یكدیگر و صله بنمائید در راه خدا.
بنا بر این از این چند روایت كه در كتب فقهى و استدلالى علماء بزرگ و فقهاء عالیقدر نقل شده استفاده مىشود كه در زمان حضرت على علیه السلام هم معمول بوده روز عید نوروز به دیدار یكدیگر مىرفتند و هدایائى هم براى بزرگان مىبردهاند و حضرت على علیه السلام از آنها مىپذیرفته و آنها را نهى و منع نمىنموده و عملاً مردم را به این اعمال عاطفى و محبت آمیز تشویق مىفرمودهاند و این تأیید عملى آن بزرگوار از این روز است.
ابوریحان بیرونى روز عید نوروز دست از كار مىكشید.
محدث بزرگوار قمى رحمة الله در كتاب «الكنى و الالقاب» جلد 1 صفحه 78 نقل مىفرماید:
«ابوریحان بیرونى» محمد ابن احمد الخوارزمى الحكیم الریاضى الطبیب المنجم المعروف كان فیلسوفاً عالماً بالفلسفة الیونانیة و فلسفة الهنود و برع فی علم الریاضیات و الفلك بل قیل انه اشهر علماء النجوم و الریاضیات و كان معاصراً لابن سینا و بینهما مراسلات و ابحاث كان اصله من بیرون بلد فى السند.
بعد از آنكه شرح مفصلى از حالات آن مرد بزرگ و دانشمند محقق نقل مىكند و مؤلفات او را نام مىبرد و اشارهاى به مسافرتهاى او براى تحصیلات عالیه مىنماید مىنویسد:
انه كان مكبا على تحصیل العلوم منفتاً على التعقیب لا یكاد یفارق یده القلم و عینه النظر و قلبه الفكر و كان مشتغلاً فی تمام الایام السنة الا یوم النیروز.
آن مرد بزرگ بسیار در تحصیل علم جدى بود و دائماً مشغول به تصنیف و تألیف كتاب بود هیچگاه قلم از دست او نمىافتاد و چشمش از مطالعه كتب و دلش از فكر و تحقیق باز نمىایستاد و تمام روزهاى دوره سال به مطالعه و تألیف و كارهاى علمى و تحقیقى اشتغال داشت و سرگرم بود مگر روز نوروز كه آن روز را تعطیل مىكرد.
با توجه به اینكه ابوریحان مرد دانشمند و محقق دقیقى بوده و از نوابغ تاریخ به شمار مىرود و كسى بوده كه عاشق مطالعه و تدریس و تألیف بوده است قطعاً تعطیل كردن او روز عید نوروز را نمىتواند بدون دلیل و جهت منطقى باشد و مىتوان یكى از دلایل اعتبار عید نوروز را اهتمام آن مرد بزرگ به این روز دانست.
استحباب غسل در روز نوروز در كتب فقهى و اجتهادى
در اكثر كتب فقهى و استدلالى یكى از اغسال مستحبه، غسل روز عید نوروز مىباشد و در كتب روائى هم روایات زیادى درباره لزوم اهتمام به غسل در روز نوروز نقل شده است كه به بعضى از آنها اشاره مىگردد:
1ـ در كتاب وسائل الشیعه جلد 2 صفحه 428 بابى را با عنوان: باب استحباب غسل یوم النیروز افتتاح فرموده و در باب روایتى نقل مىكند كه محمد بن الحسن از معلى ابن خنیس از امام صادق علیه السلام در روز نوروز كه حضرت فرمودند:
اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك
در روز عید نوروز غسل بنما و بپوش بهترین و پاكیزهترین لباسهاى خود را.(2)
2ـ در كتاب المهذب كه از كتب فقهى قدیمه است احمد ابن فهد از معلى ابن خنیس همین روایت را نقل مىنماید.
3ـ در كتاب مصباح المتهجد مؤلف این كتاب صفحه 591 نقل مىكند عن المعلى ابن خنیس:
عن مولانا الصادق علیه السلام فی یوم النیروز قال: اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب بالطیب طیبك.
امام صادق علیه السلام فرمودند وقتى روز نوروز رسید شما غسل كن و بپوش پاكیزهترین لباست را و خود را خوشبو كن به بهترین عطرها.
4ـ در كتاب الجامع للشرایع صفحه 33 اغسال مستحبه را ذكر مىكند دنباله او اضافه مىفرماید : و غسل یوم نیروز الفرس و غسل المولود.
5ـ علامه حلى در كتاب القواعد جلد اول صفحه 3 مىفرماید:
یستحب الغسل للجمعة من طلوع الفجر الى الزوال و الغدیر و المباهلة و عرفة و نیروز الفرس و غسل الاحرام.
مستحب است غسل روز جمعه از طلوع فجر تا اذان ظهر و غسل روز عید غدیر و روز مباهله با نصاراى نجران و روز عرفه و روز عید نوروز عجم و غسل احرام.
6ـ مرحوم شهید در كتاب الدروس صفحه 2 نقل مىفرماید: از جمله غسلهاى مستحب:
لیلة الفطر و یومی العیدین و لیلتی نصف رجب و شعبان و یوم المبعث و المولد و الغدیر و الترویة و عرفة و الدحو و المباهلة و النیروز لخبر المعلى.
7ـ و در كتاب البیان صفحه 4 بعد از ذكر استحباب غسل جمعه و بحث مفصل پیرامون وقت انجام او مىفرماید:
و لیلة الفطر و العیدین و المولد و المبعث و الغدیر و الدحو و المباهلة و عرفة و الترویة و النیروز.
از جمله غسلهاى مستحب غسل شب عید فطر و روز عید فطر و قربان و روز ولادت پیامبر و مبعث آن حضرت و عید غدیر و روزهاى دحوالارض و مباهله و عرفه و ترویه و عید نوروز است.
8ـ در كتاب الذكرى مرحوم شهید در صفحه 23 مىفرماید:
و لیلة نصف رجب و المبعث مشهوران و لم یصل الینا خبر فیهما و نوروز الفرس رواه المعلى بن خنیس عن الصادق علیه السلام.
از جمله اغسال مستحبه غسل نیمه رجب و 27 رجب مبعث پیامبر صلى الله علیه و آله مىباشد كه مشهور است. ولى خبرى به ما نرسیده و همچنین مستحب است غسل روز نوروز، روایت نموده استحباب آن را معلى بن خنیس.
9ـ مرحوم شهید ثانى در كتاب «شرح لمعه» صفحه 34 نقل مىنماید:
و كذا یستحب الغسل للجمعة و العیدین و فرادى رمضان و لیلة الفطر و لیلتی نصف رجب و شعبان و المبعث و الغدیر و المباهلة و عرفة و نیروز الفرس.
و همچنین مستحب است غسل روز جمعه و عید فطر و قربان و روزهاى فرد رمضان و شب عید فطر و شب نیمه رجب و شعبان و عید مبعث و روز غدیر و مباهله و عرفه و نوروز عجم.
10ـ در كشف اللثام جلد 1 صفحه 11 مىفرماید:
و نیروز الفرس كما فی المصباح الشیخ و الجامع لقول الصادق علیه السلام فی خبر المعلى اذا كان یوم النیروز باغتسل «الخبر».
از جمله غسلهاى مستحب غسل عید نوروز عجم است همچنانكه در مصباح شیخ و جامع نقل كردهاند به واسطه فرمایش امام صادق علیه السلام در خبرى كه معلى ابن خنیس از آن حضرت نقل كرده كه حضرت فرمودند در روز نوروز غسل انجام ده.
11ـ در كتاب حبل المتین صفحه 80 نقل مىكند:
و هی غسل العیدین و المبعث و الغدیر و النیروز و الدحو و الجمعة و المباهلة.
از جمله غسلهاى مستحب غسل روز عید فطر و عید قربان است و همچنین عید مبعث و غدیر و نوروز و دحوالارض و روز جمعه و مباهله با نصاراى نجران 25 ذى القعده الحرام.
12ـ در كتاب الحدائق جلد 4 صفحه 212 مىفرماید:
و منها الغسل یوم النیروز لما رواه الشیخ فی المصباح عن المعلى بن خنیس عن الصادق علیه السلام قال: اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك الحدیث.
یعنى از جمله غسلهاى مستحب غسل عید نوروز است به واسطه آنكه روایت كرده شیخ در مصباح از معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام كه فرمودند وقتى روز عید نوروز رسید پس غسل كن و پاكیزهترین لباسهایت را بپوش.
13ـ مرحوم علامه فهّامه شیخ محمد حسن در كتاب جواهر الكلام، جلد 5 صفحه 40 مىفرماید :
قلت و قد بقى زیادة على ما ذكرته و ذكر المصنف بعض الاغسال الزمانیة كغسل یوم دحو الارض و یوم نیروز الفرس و یوم تاسع ربیع و اما غسل النیروز فعلى المشهور بین المتأخرین بل لم اعثر على مخالف فیه لخبر معلى ابن خنیس عن الصادق المروى عن المصباح و مختصره اذا كان یوم النیروز فاغتسل الخبر.
باقى مانده است علاوه بر آنچه را ذكر كردیم بعضى غسلهائى كه زمان معینى دارد مانند غسل روز دحو الارض و روز نوروز عجم و روز نهم ربیع الاول و اما غسل روز عید نوروز بنابر مشهور بین علماء متأخرین مستحب است و من به فتواى مخالفى در این مورد دست نیافتم بلكه همه متأخرین اتفاق دارند بر استحباب غسل در روز نوروز به واسطه روایتى كه معلى ابن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل كرده و در كتاب المصباح ضبط شده و مختصر آن روایت این است كه حضرت صادق علیه السلام فرمودند وقتى روز عید نوروز آمد تو غسل بنماى.
و دنباله این مطلب مرحوم صاحب جواهر روایت معلى ابن خنیس را به طور تفصیل ذكر مىكند و در خاتمه مىفرماید:
و لا وجه للمناقشة بعد ذلك فی السند و غیره كما لا وجه للمعارضة بما عن المناقب.
هیچ وجهى براى مناقشه كردن در سند و غیر سند این روایت معلى ابن خنیس نیست (یعنى سند روایت صحیح است)، كما اینكه وجهى براى تعارض بین این روایت و روایت منقول در مناقب كه از امام موسى بن جعفر علیه السلام نقل مىكند، ندارد.(3)
زیرا این روایت منقول از موسى ابن جعفر قصور از اداء مطلب دارد و صراحت ندارد و علاوه بر این حمل بر تقیه شده است كما اینكه عدهاى از فقهاء، همین مسئله احتمال تقیه را در مورد این حدیث دادهاند و اجمالا مرحوم صاحب جواهر از روایت معلى بن خنیس دفاع مىكند و فضیلت و برترى روز نوروز را ثابت و استحباب غسل را در آن روز فتوى مىدهد.
14ـ مرحوم شیخ بهاء الدین عاملى در كتاب جامع عباسى (صفحه 11) كه رساله عملیه ایشان بوده است مىفرماید:
یازدهم از غسلهاى مستحب غسل روز نوروز است.
15ـ مرحوم سید الفقهاء و المجتهدین آیت الله العظمى سید محمد كاظم طباطبایى در عروة الوثقى جلد 1 صفحه 461 مىفرماید:
الحادى عشر الغسل یوم النیروز
یازدهم از غسلهاى مستحب غسل روز عید نوروز است.
16ـ در كتاب شریف المتهجد نقل مىكنند:
روى المعلى بن خنیس عن مولانا الصادق علیه السلام فی یوم النیروز قال اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذلك الیوم صائما.. الخبر.
معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه حضرت فرمودند: در روز عید نوروز غسل كن و پاكیزهترین لباست را بپوش و خود را معطر كن به بهترین عطرها و در این روز روزه بگیر.
پی‌نوشت‌ها:
1ـ در جلد 13 كتاب حدائق صفحة 380 مىفرماید:
عن الصادق علیه السلام قال اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذلك الیوم صائماً .. الحدیث.
2ـ و در جلد 4 حدائق صفحه 212 همین روایت عیناً نقل گردیده است.
3ـ در كتاب وسائل الشیعة جلد 7 صفحه 346 مىفرماید:
محمد ابن الحسن فی المصباح عن المعلى بن خنیس عن الصادق علیه السلام فی یوم النیروز اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذالك الیوم طائما .
منبع:
نوروز چه روزیست؟، سید محمد باقر آیت میردامادى
