گوشه هایی از خلق عظیم نبوی
روزهایى بس شیرین و بهیادماندنى و تاریخ ساز پیامبر را نمىتوان با الفاظ و سخنان ناقص انسانهاى ناقص، توصیف و تعریف كرد. او هرگز در این واژهها نمىگنجد و فراتر از آن است. انسانكاملى كه تمام افلاك و موجودات را خدا به خاطر او آفرید واگر او نبود، هیچ چیز نبود. «لولاك لما خلقت الافلاك» والاانسانى كه تا قاب قوسین او ادنى بالا رفت و به جایى رسید كهجبرئیل آن ملك مقرب و واسطه وحى الهى به آنجا هرگز نرسد وبا صراحتبه او عرض كرد: اگر یك مو بالاتر روم به نور تجلىبسوزد پرم.
ولى رسول الله رفت و به جایى رفت كه نه در خرد آیدو نه بر ورق نگاشته شود و نه حتى در وهم وخیال!
اوست كسى كهخدایش دربارهاش فرمود: «و انك لعلى خلق عظیم» پس مابه جاىاینكه حرفى بزنیم كه نه آغازش و نه انجامش ما را به جایىمىرساند چرا كه جز آفریدهاش و برادرش كسى او را نخواهد شناخت«یا على ما عرف الله الا انا و انت و ما عرفنى الا الله وانت و ما عرفك الا الله و انا»؛ پس روا است كه لب فرو بندیم وسخن كم گوئیم.
بیائیم در این سخن ربانى كه پیامبر را داراى منشى سترگ واخلاقى عظیم معرفى مىكند بیاندیشیم و از زبان روایت، نمى از ایناقیانوس پرفیض برگیریم، شاید برخى عزیزان به كار بندند و ازرسول الله الگوى زندگى بگیرند كه قرآن فرمود: «و لكم فى رسولالله اسوه حسنه» .
جملههایى كوتاه در منش و روش زندگى حضرت بیان مىشود كه همبركت است و مایه پربركتى و هم برنامه زیستى به وخداپسندانه:
1- آن قدر حضرت متواضع و فروتن بود كه متن روایت او را«خاضع الطرف» مىنامد یعنى به زمین نگاه مىكرد و سر را كمتربالا مىبرد، این چنین با وقار و متین... با ادب و فروتن. چناندر برابر خالقش خاضع و خاشع بود كه بیشتر سرفرود مىآورد و كمترسر را بلند مىكرد چه پیوسته خدا را حاضر و ناظر مىدید و لحظهاىبلكه كمتر از لحظهاى هم از یاد و ذكر خدا غافل نبود.
2- یكى دیگر از نشانههاى بارز تواضع و خوى نیكویش این بود كهبه هر كه مىرسید، پیشقدم در سلام كردن بر او بود، سلام كه خودتحیت اسلامى است و پیامبر آن را به ما یاد داده، خود نیز بیش ازهمه و پیش از همه به آن عمل مىكرد و قبل از آنكه دیگرى بر اوسلام كند، او خود سلام مىكرد. هرگز پیامبر ملاحظه نمىكرد كه آنفرد بزرگ استیا كوچك، دانشمند استیا بىسواد، ثروتمند استیافقیر. آرى حضرت آنقدر عظمت داشت كه بر همه افراد بدون ملاحظههاىاسمى، شغلى، خطى، مسئولیتى، مالى و... سلام مىكرد و او بااینكه بزرگترین از هر نظر بود بر كوچكترین انسانها از هرنظر سلام مىكرد و بیشتربراى اینكه ما را به این سنتحسنهتشویق كند مىفرمود: سلام را نود و نه حسنه است و جوابش یك حسنه.
3- پیامبر هرگز بدون جهتسخن نمىگفت، و اگر سخنى مىگفتبیشترجنبه موعظه و پند داشت، یا مطلبى را مىآموخت و یا به معروف وخیرى امر مىكرد و یا از شر و منكرى مردم را باز مىداشت، تمامسخنانش سودمند و یك كلمه، نه بلكه یك حرف، پوچ و بىارزش نبود،زیرا خوب مىدانست كه: «و ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید»وانگهى پیامبر اسوه است و الگو و اوست انسان كامل. پیامبر كسىاست كه نخستین آفریده پروردگار، نور مباركش است: «اول ما خلقالله نورى» پس، از این نور كامل چیزى تراوش نمىكند جز نور، وهرچه مىگوید گفته خدا است «و ما ینطق عن الهوى ان هو الا وحىیوحى» .
4 و پیامبر هرگز از ذكر خدا غافل نمىشد. در روایت است: «ولایجلس و لایقوم الا على ذكر» او نمىنشست و برنمىخاست جز با ذكرو یاد خدا.
پیامبر در هر آن قرین و همنشین ذكر خدا بود چه برزبان آورد و چه در دل گوید. او خود ذكر خدا را كفاره مجلسمىدانست و اعلام مىداشت كه اگر در مجلسى یاد خدا نباشد یا ذكرىاز اهل بیت كه آن نیز یاد خدا است، پس آن مجلس بر اهلش وزر ووبال است و نحس است و شوم. و اگر حضرت مىخندید از تبسم تجاوزنمىكرد «جل ضحكه التبسم» زیرا قهقهه و خنده با صدا با شئونانسان مودب منافات دارد چه رسد به انسان كامل و چه رسد به اشرفمخلوقات.
5 یكى دیگر از موارد تواضع و فروتنى حضرت این بود كه هر وقتوارد مجلس مىشد، هر جا كه جاى خالى بود مىنشست، مانند برخی خودخواهان یا نادانان نبود كه دنبال صدر مجلس هستند، و خیالمىكنیم كه باید بالا و بالاتر نشست. اصلا آن جا كه انسان والامىنشیند والا است نه آنكه انسان والا باید در جاى والا نشیند.
عزیزانم! قطعا این از تواضع است كه انسان در جایى كه خالىاستبنشیند و هرگز منتظر نباشد كه دیگران در برابرش قد علمكنند و برخیزند تا آن جناب را در صدر مجلس بنشانند. این حالتبدون تردید برخاسته از هواى نفس است و تكبر كه باید زدوده شودو گاهى بلكه بیشتر به خاطر عقدههاى درونى و محرومیتهاى دیرینهاست كه شخص مىخواهد از این راه خودى را نشان دهد!!
6 پیامبر آرام و آهسته سخن مىگفت و هیچ گاه فریاد نمىزد وصدا را بلند نمىكرد. و مجلس آن حضرت نیز از چنان آرامشىبرخوردار بود كه عین ادب و تواضع است و كسى در مجلس پیامبربلند سخن نمىگفت «و اغضض من صوتك» و دستور هم همین بود كهكسى صدایش را بالاتر از صداى رسول الله نكند «لاترفعوا اصواتكمفوق صوت النبى» و چون خود حضرت آهسته و آرام سخن مىگفت لذامجلسش بسیار آرام و باوقار بود كه حتى صداى به هم زدن بالپرنده به گوش مىرسید.
7- «لایقطع على احد كلامه» هرگز سخن كسى را قطع نمىكرد و تاشخصى مشغول سخن گفتن بود، به او خوب گوش مىداد و پس از تمامشدن سخنش آرام پاسخش را مىگفت. و چنان اصحابش را تربیت كردهبود كه هرگاه لب مباركش به سخن وا مىشد، تمام حاضران ساكتمىشده و سراپا گوش مىشدند «كان على رووسهم الطیر» و هرگاهسخن حضرت تمام مىشد بدون آنكه سخنانشان با هم تزاحم كند، با هریك به نوبتحرف مىزد.
8 نكته دیگرى كه بسیار جالب و ارزنده است و باید مدنظر قرارگیرد این است كه حضرت در هنگام سخن گفتن، به افراد یكسان نگاهمىكرد «و كان یساوى فى النظر والاستماع للناس» و بایدسخنگویان محترم این مطلب را دقت كنند كه یكسان و مساوى درحال حرف زدن به این طرف و آن طرف نگاه كنند زیرا این نكتهظریف اخلاقى است كه در نگریستن به افراد(هنگام صحبت كردن)انسانفرق بین این و آن نگذارد و همه را به یك دید بنگرد كهامیدواریم در موارد دیگر نیز این تساوى و یكساننگرى حفظشود.راستى چه زیبا است تربیت رسول الله! بنابراین، هر كهبخواهد بیشتر به پیامبر نزدیك گردد، باید رفتار و اخلاقش را باآن حضرت نزدیكتر كند.
9 «و كان یجالس الفقراء و یواكل المساكین» او نه تنها بامالداران و دارایان مجالست مىكرد بلكه با فقرا و مستمندان نیزهمنشین بود. بلكه قطعا حضرت از نشستن با فقرا بیشتر لذت مىبردو اگر با ثروتمندان مىنشستبه خاطر هدایت كردن آنان بود نه چیزدیگر.
10 هرگاه پیامبر مىخواستبه مجلس وارد شود و با مردمبرخورد كند، خود را طبق موازین اسلامى آرایش مىداد یعنى درآینه مىنگریست و موهاى خود را شانه مىزد و چنین در روایت آمدهاست «و كان ینظر فى المرآه و یتمشط» و نه تنها حضرت لباستمیز و مرتب مىپوشید و محاسن مبارك را شانه مىزد بلكه پیوستهبوى خوش عطر از حضرت از مسافتى دور استشمام مىشد. بگذریمكه خود حضرت خوشبو بود و بوى خوشش دوست و دشمن را جذب مىكرد،كه همواره از عطر نیز استفاده مىنمود. راوى مىگوید: قبل ازآنكه حضرت به مسجد وارد شود، ما خبردار مىشدیم زیرا بوى عطرشاز مسافتى به مشاممان مىخورد و متوجه ورود حضرت مىشدیم. خودحضرت نیز مىفرماید: «ان الله یحب من عبده اذا خرج الى اخوانهان یتهیا لهم و یتجمل» خداوند دوست دارد كه بندهاش هرگاهمىخواهد با برادرانش ملاقات كند، خود را آماده كند و براى آنهاآرایش نماید.
اسلام دستور آراستن داده است نه مانند برخى ساده لوحان كه باموهاى ژولیده و لباس نامرتب مىآیند و خیال مىكنند این از زهداست. نه! این از زهد اسلامى كاملا به دور است. زهد این است كه بهدنیا و ملذاتش دل نبندیم نه اینكه صوفى منشانه زندگى كنیم وژولیده سیما در میان مردم حاضر شویم!
11 پیامبر اگر سواره بود هرگز نمىپذیرفت كه شخصى همراه وهمگام او پیاده راه رود. از او مىخواست كه بر مركبش در كنارشسوار شود و اگر قبول نمىكرد یا امكان نداشت، به او مىفرمود:
از من جلوتر برو تا من در پس تو آیم و به تو برسم. این چه عظمتو بزرگوارى است انسانها را سرگردان مىكندو به حیرت وامىدارد.
12 اگر سه روز مىگذشت و دوستش یا برادر دینىاش را نمىدید ازاو سؤال مىكرد، پس اگر به مسافرت رفته بود برایش دعا مىكردواگر در شهر بود حتما از احوالش تفقد مىنمود و به زیارتش مىرفتواگر بیمار بود به عیادتش مىشتافت.
13 پیامبر آنقدر مهمان نواز بود و مهمانش را احترام و تقدیرمىكرد كه هرگاه كسى بر او وارد مىشد، حضرت متكا و مسند خود رابه او مىداد و اگر نمىپذیرفت آنقدر اصرار مىكرد تا قبول كند.
14 حضرت ضمن اینكه بسیار هیبت داشت، براى اینكه حاضرین ازدیدارش هراس نكنند و دیدارش آنان را نرنجاند، گاهى شوخى مىكردو لطیفهاى در حد میزان شرعى مىگفت كه هیبتش حاضران را بهوحشت نیاندازد و جرات سخن گفتن را از آنان سلب نكند. بویژهاگر مىیافت كه یكى از یارانش ناراحت و غمگین استبا او شوخىمىكرد تا غمش را بزداید. و اصلا پیامبر آن گونه با افراد سخنمىگفت كه مناسب با وضعیت علمى و حالت روانى آنان بود. در روایتآمده است: «و كان یخاطب جلساءه بما یناسب» و به اندازه عقل ودركشان با آنان سخن مىگفت و مىفرمود: «ما پیامبران ماموریتداریم كه با مردم به اندازه عقولشان سخن بگوئیم» .
15 مىفرمود: «اكرم اخلاق النبیین و الصدیقین البشاشه اذاتراووا و المصافحه اذا تلاقوا» برترین اخلاق پیامبران ورادمردان خوشروئى است هنگامى كه به هم مىرسند و مصافحه و دستدادن به یكدیگر است هنگامى كه با هم ملاقات مىكنند و لذا هر وقتپیامبر مسلمانى را مىدید فورا با او مصافحه مىكرد وبه او دستمىداد و بر این امر بسیار تاكید مىنمود. در روایت است كههرگاه دو مؤمن به هم مىرسند و مصافحه كنند گناهانشان مىریزدمانند برگ درختان(در فصل خزان).
این بود چند جمله كوتاه ولى پرفایده از سیره و منشپیامبر كه براى استفاده عموم عرض شد تا شاید در این هفته وحدتبه كار گیریم و با هم پیوند صلح وصفا بندیم و دلها را از رشك وحسد و زیغ و رین پاك كنیم و گذشتهها را به خاطر خدا نادیدهبگیریم و از لغزشهاى برادرانمان بگذریم(كه خود نیز بسیار لغزشداریم)و وحدت را نه در سخن و گفتار كه در عمل و كردار اجراكنیم و قلبها را از كینه و عداوت دور سازیم و با هم چنانكه خداو رسولش خواهد برادروار زندگى كنیم و اگر از دیگرى انتقادداریم تلاش كنیم كه انتقادمان سازنده و برادرانه باشد نه كینهتوزانه و انتقامگرانه. باشد كه روح رسول الله و روح فرزندشروحالله از ما خشنود گردد و كشورمان رنگ صفا و محبتبه خودگیرد و راه نفوذ دشمنان قطع شود و دوستان، دشمنى را كنارگذارند و ولى حمیم گردند و عهد اخوت و برادرى را دوباره تجدیدكنیم والسلام.
----------------------------
منبع:
محمد جواد مهرى، فضایل و سیره فردى رسول خدا(ص)
