چند نظریه در خصوص شکل گیری اعتیاد
افتاده در باد (42)

برای مطالعه ی چهل ویکمین مقاله از سلسله مقالات اعتیاد اینجا کلیک کنید.

1) دیدگاه وابستگی كه در ابتدا به وسیله ی یك گروه پژوهشی از جامعه‌شناسان بیان شد، شکل گیری اعتیاد را این گونه توضیح می دهد:‌ سوء مصرف مواد با تعارض اولیه وابستگی در زندگی مرتبط است. این تعارض و ابهام در نقش مادر موجب استرس، نیاز شدید برای تأثیرگذاری و تیرگی تصویر ذهنی از خود كه مایه اضطراب هستند، می‌شود و در نتیجه سوء مصرف مواد را گسترش می‌دهند.

2) فرضیه كاهش تنش، شامل مفاهیم تنش (حالتی از سائق بالا رونده، یك حالت آزاردهنده)، اضطراب و تقویت است. در اینجا سه مولفه، مهم تلقی شده است:

الف) نوع و مدت استرس كه احتمال داده می‌شود، پایه تنش است.

ب) احتساب مواد مصرف شده.

ج) تفاوتهای فردی در آسیب‌پذیری نسبت به مواد

3) مدل یادگیری اجتماعی، تركیبی از مدلهای سبب‌شناسی از جمله فرضیه ی كاهش تنش، مفهوم انتظار و ژنتیك است. این نظریه مصرف مواد را به عنوان یك الگوی رفتاری یاد گرفته شده ی اجتماعی كه به وسیله ی علائم اولیه (شرطی سازی كنش‌ور، كاهش تنش عوامل شناختی، الگو‌برداری و تعامل مكانیزهای ژنتیكی و رفتاری)، می‌داند.

4) مدل خانوادگی (رویكرد تعامل خانوادگی) بر روابط زوجین تاكید دارد. همانند بسیاری از رویكردهای معاصر، بر عواملی از قبیل، كمبودها در رفتار والدین مثل غیبت، تنش خانوادگی، عدم ‌پذیرش، فاصله‌های هیجانی، بیگانگی و عدم پاسخدهی والدین به نیازهای كودكان اشاره دارد.

5) مدل خانوادگی (رویكرد سیستمهای تحولی) مصرف مواد را بیماری خانواده می‌داند. مفاهیم «مرزبندی» و «تعادل حیاتی» را مطرح می‌كنند.

6) نظریه‌های اجتماعی ـ فرهنگی به عنوان نقطه ی تلاقی جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان، بر سه عامل تاكید دارند:

الف) عوامل پویا یا درجه‌ای از تنش كه به وسیله ی فرهنگ ایجاد می‌شود.

ب) هنجارها درباره ی مصرف مواد

ج) درجه‌ای كه فرهنگ راهبردهای كنار آمدن با استرس را فراهم می‌آورد.

7) تجربه فقدان، ضمن تاكید بر حاشیه نشینی پدر، بر غیبت مادر در مصرف مواد مخدر اهمیت قائل شده است.

طرف داران این نظریه تجربه از دست دادن مثل مرگ یا جدایی را در مراحل زندگی كودك مؤثر دانسته و ضایعات ناشی از مرگ و فاصله‌های دردناك را در زندگی جهت مصرف مواد موثر می‌دانند.

8) دیدگاه روان کاوی می‌گوید: دلایل مصرف مواد، وجود ناكامیهای بیرونی و یا بازداریهای درونی است، به گونه‌ای كه فرد جرأت فعالیت مجدد سوپرایگو(وجدان اخلاقی) را بدون كمك مصنوعی ندارد. براساس این دیدگاه سوء مصرف مواد به واسطه ی تعارضات درون فردی که منجر به تثبیت یا واپس روی به مرحله ی وابستگی دهانی در رشد می شود، شکل می گیرد.

برخی پژوهش ها نشان داده اند كه مصرف مواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر در خانواده‌هایی كه تنها دارای یك والد بوده‌اند (بویژه پدرانی كه به تنهایی مسئولیت تربیت فرزندان را بر عهده داشته‌اند) به مراتب بیشتر بروز نموده است، در حالیكه در خانواده‌های صمیمی كه روابط رضایت‌بخشی داشته‌اند كمتر بروز می‌كند.