تبیان، دستیار زندگی
حیدربابا ، ایلدیریملار شاخاندا سئللر ، سولار ، شاققیلدییوب آخاندا قیزلار اوْنا صف باغلییوب باخاندا سلام اولسون شوْکتوْزه ، ائلوْزه ! منیم دا بیر آدیم گلسین دیلوْزه
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حیدر بابا سلام

(1)

حیدربابا ، ایلدیریملار شاخاندا

حیدربابا چو ابر شَخَد ،‌ غُرّد آسمان

سئللر ، سولار ، شاققیلدییوب آخاندا

سیلابهاى تُند و خروشان شود روان

قیزلار اوْنا صف باغلییوب باخاندا

صف بسته دختران به تماشایش آن زمان
سلام اولسون شوْکتوْزه ، ائلوْزهبر شوکت و تبار تو بادا سلام من

منیم دا بیر آدیم گلسین دیلوْزه

گاهى رَوَد مگر به زبان تو نام من

(2)

حیدربابا ، کهلیک لروْن اوچاندا

حیدربابا چو کبکِ تو پَرّد ز روى خاک

کوْل دیبینَّن دوْشان قالخوب ، قاچاندا

خرگوشِ زیر بوته گُریزد هراسناک

باخچالارون چیچکلنوْب ، آچاندا

باغت به گُل نشسته و گُل کرده جامه چاک

بیزدن ده بیر موْمکوْن اوْلسا یاد ائله

ممکن اگر شود ز منِ خسته یاد کن

آچیلمیان اوْرکلرى شاد ائله

دلهاى غم گرفته ، بدان یاد شاد کن

(3)

بایرام یئلى چارداخلارى ییخاندا

چون چارتاق را فِکنَد باد نوبهار
نوْروز گوْلى ، قارچیچکى ، چیخاندانوروزگُلى و قارچیچگى گردد آشکار
آغ بولوتلار کؤینکلرین سیخاندابفشارد ابر پیرهن خود به مَرغزار
بیزدن ده بیر یاد ائلییه ن ساغ اوْلسوناز ما هر آنکه یاد کند بى گزند باد
دردلریمیز قوْى دیّکلسین ، داغ اوْلسونگو :‌ درد ما چو کوه بزرگ و بلند باد

(4)

حیدربابا ، گوْن دالووى داغلاسین !حیدربابا چو داغ کند پشتت آفتاب
اوْزوْن گوْلسوْن ، بولاخلارون آغلاسین !رخسار تو بخندد و جوشد ز چشمه آب
اوشاخلارون بیر دسته گوْل باغلاسین !یک دسته گُل ببند براى منِ خراب
یئل گلنده ، وئر گتیرسین بویانابسپار باد را که بیارد به کوى من
بلکه منیم یاتمیش بختیم اوْیاناباشد که بخت روى نماید به سوى من

(5)

موسیقی

حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون !حیدربابا ،‌ همیشه سر تو بلند باد
دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون !از باغ و چشمه دامن تو فرّه مند باد
بیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون !از بعدِ ما وجود تو دور از گزند باد
دوْنیا قضوْ-قدر ، اؤلوْم-ایتیمدىدنیا همه قضا و قدر ، مرگ ومیر شد
دوْنیا بوْیى اوْغولسوزدى ، یئتیمدىاین زال کى ز کُشتنِ فرزند سیر شد ؟

(6)

حیدربابا ، یوْلوم سنَّن کج اوْلدىحیدربابا ، ‌ز راه تو کج گشت راه من
عؤمروْم کئچدى ، گلممه دیم ، گئج اوْلدىعمرم گذشت و ماند به سویت نگاه من
هئچ بیلمه دیم گؤزللروْن نئج اوْلدىدیگر خبر نشد که چه شد زادگاه من
بیلمزیدیم دؤنگه لر وار ،‌ دؤنوْم وارهیچم نظر بر این رهِ پر پرپیچ و خم نبود
ایتگین لیک وار ، آیریلیق وار ، اوْلوْم وارهیچم خبر زمرگ و ز هجران و غم نبود

(7)

حیدربابا ، ایگیت اَمَک ایتیرمزبر حقِّ مردم است جوانمرد را نظر
عؤموْر کئچر ، افسوس بَرَه بیتیرمزجاى فسوس نیست که عمر است در گذر
نامرد اوْلان عؤمرى باشا یئتیرمزنامردْ مرد ،‌ عمر به سر مى برد مگر !
بیزد ، واللاه ، اونوتماریق سیزلرىدر مهر و در وفا ،‌ به خدا ، جاودانه ایم
گؤرنمسک حلال ائدوْن بیزلرىما را حلال کن ، که غریب آشیانه ایم

(8)

حیدربابا ، میراژدر سَسلنندهمیراَژدَر آن زمان که زند بانگِ دلنشین
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشندهشور افکند به دهکده ، هنگامه در زمین
عاشیق رستم سازین دیللندیرندهاز بهر سازِ رستمِ عاشق بیا ببین
یادوندادى نه هؤلَسَک قاچاردیمبى اختیار سوى نواها دویدنم
قوشلار تکین قاناد آچیب اوچاردیمچون مرغ پرگشاده بدانجا رسیدنم

موسیقی

(9)

شنگیل آوا یوردى ، عاشیق آلماسىدر سرزمینِ شنگل آوا ، سیبِ عاشقان
گاهدان گئدوب ، اوْردا قوْناق قالماسىرفتن بدان بهشت و شدن میهمانِ آن
داش آتماسى ، آلما ،‌ هیوا سالماسىبا سنگ ، سیب و بِهْ زدن و ، خوردن آنچنان !
قالیب شیرین یوخى کیمین یادیمدادر خاطرم چو خواب خوشى ماندگار شد
اثر قویوب روحومدا ، هر زادیمداروحم همیشه بارور از آن دیار شد

(10)

حیدربابا ، قورى گؤلوْن قازلارىحیدربابا ، قُورى گؤل و پروازِ غازها
گدیکلرین سازاخ چالان سازلارىدر سینه ات به گردنه ها سوزِ سازها
کَت کؤشنین پاییزلارى ، یازلارىپاییزِ تو ، بهارِ تو ، در دشتِ نازها
بیر سینما پرده سى دیر گؤزوْمدهچون پرده اى به چشمِ دلم نقش بسته است
تک اوْتوروب ، سئیر ائده رم اؤزوْمدهوین شهریارِ تُست که تنها نشسته است

(11)

حیدربابا ،‌ قره چمن جاداسىحیدربابا ، زجادّة شهر قراچمن
چْووشلارین گَلَر سسى ، صداسىچاووش بانگ مى زند آیند مرد و زن
کربلیا گئدنلرین قاداسىریزد ز زائرانِ حَرَم درد جان وتن
دوْشسون بو آج یوْلسوزلارین گؤزوْنهبر چشمِ این گداصفتانِ دروغگو
تمدّونون اویدوخ یالان سؤزوْنهنفرین بر این تمدّنِ بى چشم و آبرو

(12)

حیدربابا ، شیطان بیزى آزدیریبشیطان زده است است گول و زِ دِه دور گشته ایم
محبتى اوْرکلردن قازدیریبکنده است مهر را ز دل و کور گشته ایم
قره گوْنوْن سرنوشتین یازدیریبزین سرنوشتِ تیره چه بى نور گشته ایم
سالیب خلقى بیر-بیرینن جانینااین خلق را به جان هم انداخته است دیو
باریشیغى بلشدیریب قانیناخود صلح را نشسته به خون ساخته است دیو

موسیقی

(13)

گؤز یاشینا باخان اوْلسا ، قان آخمازهرکس نظر به اشک کند شَر نمى کند
انسان اوْلان بئلینه تاخمازانسان هوس به بستن خنجر نمى کند
آمما حئییف کوْر توتدوغون بوراخمازبس کوردل که حرف تو باور نمى کند
بهشتیمیز جهنّم اوْلماقدادیر !فردا یقین بهشت ، ‌جهنّم شود به ما
ذى حجّه میز محرّم اوْلماقدادیر !ذیحجّه ناگزیر ،‌ محرّم شود به ما

(14)

خزان یئلى یارپاخلارى تؤکندههنگامِ برگ ریزِ خزان باد مى وزید
بولوت داغدان یئنیب ، کنده چؤکندهاز سوى کوه بر سرِ دِه ابر مى خزید
شیخ الاسلام گؤزل سسین چکندهبا صوت خوش چو شیخ مناجات مى کشید
نیسگیللى سؤز اوْرکلره دَیَردىدلها به لرزه از اثر آن صلاى حق
آغاشلار دا آللاها باش اَیَردىخم مى شدند جمله درختان براى حق

(15)

داشلى بولاخ داش-قومونان دوْلماسینداشلى بُولاخ مباد پُر از سنگ و خاک و خَس
باخچالارى سارالماسین ، سوْلماسین !پژمرده هم مباد گل وغنچه یک نَفس
اوْردان کئچن آتلى سوسوز اولماسین !از چشمه سارِ او نرود تشنه هیچ کس
دینه : بولاخ ، خیرون اوْلسون آخارساناى چشمه ، خوش به حال تو کانجا روان شدى
افقلره خُمار-خُمار باخارسانچشمى خُمار بر افقِ آسمان شدى

(16)

حیدر بابا ، داغین ، داشین ، سره سىحیدربابا ،‌ ز صخره و سنگت به کوهسار
کهلیک اوْخور ، دالیسیندا فره سىکبکت به نغمه ، وز پیِ او جوجه رهسپار
قوزولارین آغى ، بوْزى ، قره سىاز برّة سفید و سیه ، گله بى شمار
بیر گئدیدیم داغ-دره لر اوزونىاى کاش گام مى زدم آن کوه و درّه را
اوْخویئدیم‌ : « چوْبان ، قیتر قوزونى »مى خواندم آن ترانة « چوپان و برّه » را

موسیقی

(17)

حیدر بابا ، سولى یئرین دوْزوْندهدر پهندشتِ سُولى یِئر ، آن رشک آفتاب
بولاخ قئنیر چاى چمنین گؤزوندهجوشنده چشمه ها ز چمنها ،‌ به پیچ و تاب
بولاغ اوْتى اوْزَر سویون اوْزوْندهبولاغ اوْتى شناورِ سرسبز روى آب
گؤزل قوشلار اوْردان گلیب ، گئچللرزیبا پرندگان چون از آن دشت بگذرند
خلوتلیوْب ، بولاخدان سو ایچللرخلوت کنند و آب بنوشند و بر پرند

(18)

بىچین اوْستى ، سونبول بیچن اوْراخلاروقتِ درو ،‌ به سنبله چین داسها نگر
ایله بیل کى ، زوْلفى دارار داراخلارگویى به زلف شانه زند شانه ها مگر
شکارچیلار بیلدیرچینى سوْراخلاردر کشتزار از پىِ مرغان ،‌ شکارگر
بیچین چیلر آیرانلارین ایچللردوغ است و نان خشک ، غذاى دروگران
بیرهوشلانیب ، سوْننان دوروب ، بیچللرخوابى سبک ، دوباره همان کارِ بى کران

(19)

حیدربابا ، کندین گوْنى باتانداحیدربابا ،‌ چو غرصة خورشید شد نهان
اوشاقلارون شامین ئییوب ، یاتانداخوردند شام خود که بخوابند کودکان
آى بولوتدان چیخوب ، قاش-گؤز آتانداوز پشتِ ابر غمزه کند ماه آسمان
بیزدن ده بیر سن اوْنلارا قصّه دهاز غصّه هاى بى حدِ ما قصّه ساز کن
قصّه میزده چوخلى غم و غصّه دهچشمان خفته را تو بدان غصّه باز کن

(20)

قارى ننه گئجه ناغیل دییَندهقارى ننه چو قصّة شب ساز میکند
کوْلک قالخیب ، قاپ-باجانى دؤیَندهکولاک ضربه اى زده ، در باز مى کند
قورد گئچینین شنگوْلوْسون ییندهبا گرگ ، شَنگُلى سخن آغاز مى کند
من قاییدیب ، بیرده اوشاق اوْلئیدیماى کاش بازگشته به دامان کودکى
بیر گوْل آچیب ، اوْندان سوْرا سوْلئیدیمیک گل شکفتمى به گلستان کودکى

موسیقی

(21)

عمّه جانین بال بلله سین ییه ردیمآن لقمه هاى نوشِ عسل پیشِ عمّه جان
سوْننان دوروب ، اوْس دوْنومى گییه ردیمخوردن همان و جامه به تن کردنم همان
باخچالاردا تیرینگَنى دییه ردیمدر باغ رفته شعرِ مَتل خواندن آنچنان !
آى اؤزومى اوْ ازدیرن گوْنلریم !آن روزهاى نازِ خودم را کشیدنم !
آغاج مینیپ ، آت گزدیرن گوْنلریم !چو بى سوار گشته به هر سو دویدنم !

(22)

هَچى خالا چایدا پالتار یوواردىهَچى خاله به رود کنار است جامه شوى
مَمَد صادق داملارینى سوواردىمَمّد صادق به کاهگلِ بام ، کرده روى
هئچ بیلمزدیک داغدى ، داشدى ، دوواردىما هم دوان ز بام و زِ دیوار ، کو به کوى
هریان گلدى شیلاغ آتیب ، آشاردیقبازى کنان ز کوچه سرازیر مى شدیم
آللاه ، نه خوْش غمسیز-غمسیز یاشاردیقما بى غمان ز کوچه مگر سیر مى شدیم !

(23)

شیخ الاسلام مُناجاتى دییه ردىآن شیخ و آن اذان و مناجات گفتنش
مَشَدرحیم لبّاده نى گییه ردىمشدى رحیم و دست یه لبّاده بردنش
مشْدآجلى بوْز باشلارى ییه ردىحاجى على و دیزى و آن سیر خوردنش
بیز خوْشودوق خیرات اوْلسون ، توْى اوْلسونبودیم بر عروسى وخیرات جمله شاد
فرق ائلَمَز ، هر نوْلاجاق ، قوْى اولسونما را چه غم ز شادى و غم ! هر چه باد باد !

(24)

ملک نیاز ورندیلین سالاردىاسبِ مَلِک نیاز و وَرَندیل در شکار
آتین چاپوپ قئیقاجیدان چالاردىکج تازیانه مى زد و مى تاخت آن سوار
قیرقى تکین گدیک باشین آلاردىدیدى گرفته گردنه ها را عُقاب وار
دوْلائیا قیزلار آچیپ پنجرهوه ،‌ دختران چه منظره ها ساز کرده اند !
پنجره لرده نه گؤزل منظره !بر کوره راه پنجره ها باز کرده اند !

موسیقی

(25)

حیدربابا ، کندین توْیون توتانداحیدربابا‌ ، به جشن عروسى در آن دیار
قیز-گلینلر ، حنا-پیلته ساتاندازنها حنا - فتیله فروشند بار بار
بیگ گلینه دامنان آلما آتانداداماد سیب سرخ زند پیش پاىِ یار
منیم ده اوْ قیزلاروندا گؤزوم وارمانده به راهِ دخترکانِ تو چشمِ من
عاشیقلارین سازلاریندا سؤزوم واردر سازِ عاشقانِ تو دارم بسى سخن

(26)

حیدربابا ، بولاخلارین یارپیزىاز عطر پونه ها به لبِ چشمه سارها
بوْستانلارین گوْل بَسَرى ، قارپیزىاز هندوانه ، خربزه ، در کشتزارها
چرچیلرین آغ ناباتى ، ساققیزىاز سقّز و نبات و از این گونه بارها
ایندى ده وار داماغیمدا ، داد وئررمانده است طعم در دهنم با چنان اثر
ایتگین گئدن گوْنلریمدن یاد وئررکز روزهاى گمشده ام مى دهد خبر

(27)

بایرامیدى ، گئجه قوشى اوخوردىنوروز بود و مُرغ شباویز در سُرود
آداخلى قیز ، بیگ جوْرابى توْخوردىجورابِ یار بافته در دستِ یار بود
هرکس شالین بیر باجادان سوْخوردىآویخته ز روزنه ها شالها فرود
آى نه گؤزل قایدادى شال ساللاماق !این رسم شال و روزنه خود رسم محشرى است !
بیگ شالینا بایراملیغین باغلاماق !عیدى به شالِ نامزدان چیز دیگرى است !

(28)

شال ایسته دیم منده ائوده آغلادیمبا گریه خواستم که همان شب روم به بام
بیر شال آلیب ، تئز بئلیمه باغلادیمشالى گرفته بستم و رفتم به وقتِ شام
غلام گیله قاشدیم ، شالى ساللادیمآویخته ز روزنة خانة غُلام
فاطمه خالا منه جوراب باغلادىجوراب بست و دیدمش آن شب ز روزنه
خان ننه مى یادا سالیب ، آغلادىبگریست خاله فاطمه با یاد خانْ ننه

موسیقی

(29)

حیدربابا ، میرزَممدین باخچاسىدر باغهاى میرزامحمد ز شاخسار
باخچالارین تورشا-شیرین آلچاسىآلوچه هاى سبز وتُرش ، همچو گوشوار
گلینلرین دوْزمه لرى ، طاخچاسىوان چیدنى به تاقچه ها اندر آن دیار
هى دوْزوْلر گؤزلریمین رفیندهصف بسته اند و بر رفِ چشمم نشسته اند
خیمه وورار خاطره لر صفیندهصفها به خط خاطره ام خیمه بسته اند

(30)

بایرام اوْلوب ، قیزیل پالچیق اَزَللرنوروز را سرشتنِ گِلهایِ چون طلا
ناققیش ووروب ، اوتاقلارى بَزَللربا نقش آن طلا در و دیوار در جلا
طاخچالارا دوْزمه لرى دوْزللرهر چیدنى به تاقچه ها دور از او بلا
قیز-گلینین فندقچاسى ، حناسىرنگ حنا و فَنْدُقة دست دختران
هَوَسله نر آناسى ، قایناناسىدلها ربوده از همه کس ، خاصّه مادران

(31)

باکى چى نین سؤزى ، سوْوى ، کاغیذىبا پیک بادکوبه رسد نامه و خبر
اینکلرین بولاماسى ، آغوزىزایند گاوها و پر از شیر ، بام و در
چرشنبه نین گیردکانى ، مویزىآجیلِ چارشنبه ز هر گونه خشک و تر
قیزلار دییه ر : « آتیل ماتیل چرشنبهآتش کنند روشن و من شرح داستان
قیزلار دییه ر : « آتیل ماتیل چرشنبهآتش کنند روشن و من شرح داستان
آینا تکین بختیم آچیل چرشنبه »خود با زبان ترکىِ شیرین کنم بیان :
قیزلار دییه ر :‌ « آتیل ماتیل چرشنبهآینا تکین بختیم آچیل چرشنبه »

(32)

یومورتانى گؤیچک ، گوللى بوْیاردیقبا تخم مرغ هاى گُلى رنگِ پُرنگار
چاققیشدیریب ، سینانلارین سوْیاردیقبا کودکان دهکده مى باختم قِمار
اوْیناماقدان بیرجه مگر دوْیاردیق ؟ما در قِمار و مادرِ ما هم در انتظار
على منه یاشیل آشیق وئرردىمن داشتم بسى گل وقاپِ قمارها
ارضا منه نوروزگوْلى درردىاز دوستان على و رضا یادگارها

موسیقی

(33)

نوْروز على خرمنده وَل سوْرردىنوروزعلى و کوفتنِ خرمنِ جُوَش
گاهدان یئنوب ، کوْلشلرى کوْرردىپوشال جمع کردنش و رُفتن از نُوَش
داغدان دا بیر چوْبان ایتى هوْرردىاز دوردستها سگ چوپان و عوعوَش
داغدان دا بیر چوْبان ایتى هوْرردىاز دوردستها سگ چوپان و عوعوَش
اوندا ، گؤردن ، اولاخ ایاخ ساخلادىدیدى که ایستاده الاغ از صداى سگ

(34)

آخشام باشى ناخیرینان گلندهوقتِ غروب و آمدنِ گلّة دَواب
قوْدوخلارى چکیب ، وورادیق بندهدر بندِ ماست کُرّة خرها به پیچ و تاب
ناخیر گئچیب ، گئدیب ، یئتنده کندهگلّه رسیده در ده و رفته است آفتاب
حیوانلارى چیلپاق مینیب ، قوْواردیقبر پشتِ کرّه ، کرّه سوارانِ دِه نگر
سؤز چیخسایدى ، سینه گریب ، سوْواردیقجز گریه چیست حاصل این کار ؟ بِهْ نگر

(35)

یاز گئجه سى چایدا سولار شاریلدارشبها خروشد آب بهاران به رودبار
داش-قَیه لر سئلده آشیب خاریلداردر سیل سنگ غُرّد و غلتد ز کوهسار
قارانلیقدا قوردون گؤزى پاریلدارچشمانِ گرگ برق زند در شبانِ تار
ایتر ، گؤردوْن ، قوردى سئچیب ، اولاشدىسگها شنیده بویِ وى و زوزه مى کشند
قورددا ، گؤردوْن ، قالخیب ، گدیکدن آشدىگرگان گریخته ، به زمین پوزه مى کشند

(36)

قیش گئجه سى طؤله لرین اوْتاغىبر اهل ده شبانِ زمستان بهانه اى است
کتلیلرین اوْتوراغى ، یاتاغىوان کلبة طویله خودش گرمخانه اى است
بوخاریدا یانار اوْتون یاناغىدر رقصِ شعله ، گرم شدن خود فسانه اى است
شبچره سى ، گیردکانى ، ایده سىسِنجد میان شبچره با مغز گردکان
کنده باسار گوْلوْب - دانیشماق سسىصحبت چو گرم شد برود تا به آسمان

موسیقی

(37)

شجاع خال اوْغلونون باکى سوْقتىآمد ز بادکوبه پسرخاله ام شُجا
دامدا قوران سماوارى ، صحبتىبا قامتى کشیده و با صحبتى رسا
یادیمدادى شسلى قدى ، قامتىدر بام شد سماور سوقاتیش به پا
جؤنممه گین توْیى دؤندى ، یاس اوْلدىاز بختِ بد عروسى او شد عزاى او
ننه قیزین بخت آیناسى کاس اوْلدىآیینه ماند و نامزد و هاى هایِ او

(38)

حیدربابا ، ننه قیزین گؤزلرىچشمانِ ننه قیز به مَثَل آهوى خُتَن
رخشنده نین شیرین-شیرین سؤزلرىرخشنده را سخن چو شکر بود در دهن
ترکى دئدیم اوْخوسونلار اؤزلرىترکى سروده ام که بدانند ایلِ من
بیلسینلر کى ، آدام گئدر ، آد قالاراین عمر رفتنى است ولى نام ماندگار
یاخشى-پیسدن آغیزدا بیر داد قالارتنها ز نیک و بد مزه در کام ماندگار

(39)

یاز قاباغى گوْن گوْنئیى دؤیَندهپیش از بهار تا به زمین تابد آفتاب
کند اوشاغى قار گوْلله سین سؤیَندهبا کودکان گلولة برفى است در حساب
کوْرکچى لر داغدا کوْرک زوْیَندهپاروگران به سُرسُرة کوه در شتاب
منیم روحوم ، ایله بیلوْن اوْردادورگویى که روحم آمده آنجا ز راه دور
کهلیک کیمین باتیب ، قالیب ، قاردادورچون کبک ،‌ برفگیر شده مانده در حضور

(40)

قارى ننه اوزاداندا ایشینىرنگین کمان ،‌ کلافِ رَسَنهاى پیرزن
گوْن بولوتدا اَییرردى تشینىخورشید ، روى ابر دهد تاب آن رسَن
قورد قوْجالیب ، چکدیرنده دیشینىدندان گرگ پیر چو افتاده از دهن
سوْرى قالخیب ، دوْلائیدان آشاردىاز کوره راه گله سرازیر مى شود
بایدالارین سوْتى آشیب ، داشاردىلبریز دیگ و بادیه از شیر مى شود

موسیقی

(41)

خجّه سلطان عمّه دیشین قیساردىدندانِ خشم عمّه خدیجه به هم فشرد
ملا باقر عم اوغلى تئز میساردىکِز کرد مُلاباقر و در جاى خود فُسرد
تندیر یانیب ، توْسسى ائوى باساردىروشن تنور و ،‌ دود جهان را به کام بُرد
چایدانیمیز ارسین اوْسته قایناردىقورى به روى سیخ تنور آمده به جوش
قوْورقامیز ساج ایچینده اوْیناردىدر توى ساج ، گندم بوداده در خروش

(42)

بوْستان پوْزوب ، گتیرردیک آشاغىجالیز را به هم زده در خانه برده ایم
دوْلدوریردیق ائوده تاختا-طاباغىدر خانه ها به تخته - طبقها سپرده ایم
تندیرلرده پیشیرردیک قاباغىاز میوه هاى پخته و ناپخته خورده ایم
اؤزوْن ئییوْب ، توخوملارین چیتداردیقتخم کدوى تنبل و حلوایى و لبو
چوْخ یئمکدن ، لاپ آز قالا چاتداردیقخوردن چنانکه پاره شود خُمره و سبو

(43)

ورزغان نان آرموت ساتان گلندهاز ورزغان رسیده گلابى فروشِ ده
اوشاقلارین سسى دوْشردى کندهاز بهر اوست این همه جوش و خروشِ ده
بیزده بویاننان ائشیدیب ، بیلندهدنیاى دیگرى است خرید و فروش ده
شیللاق آتیب ، بیر قیشقریق سالاردیقما هم شنیده سوى سبدها دویده ایم
بوغدا وئریب ، آرموتلاردان آلاردیقگندم بداده ایم و گلابى خریده ایم

(44)

میرزاتاغى نان گئجه گئتدیک چایامهتاب بود و با تقى آن شب کنار رود
من باخیرام سئلده بوْغولموش آیامن محو ماه و ماه در آن آب غرق بود
بیردن ایشیق دوْشدى اوْتاى باخچایازان سوى رود ، نور درخشید و هر دو زود
اى واى دئدیک قورددى ، قئیتدیک قاشدیقگفتیم آى گرگ ! و دویدیم سوى ده
هئچ بیلمه دیک نه وقت کوْللوکدن آشدیقچون مرغ ترس خورده پریدیم توى ده

موسیقی

(45)

حیدربابا ، آغاجلارون اوجالدىحیدربابا ، درخت تو شد سبز و سربلند
آمما حئییف ، جوانلارون قوْجالدىلیک آن همه جوانِ تو شد پیر و دردمند
توْخلیلارون آریخلییب ، آجالدىگشتند برّه هاى فربه تو لاغر و نژند
کؤلگه دؤندى ، گوْن باتدى ، قاش قَرَلدىخورشید رفت و سایه بگسترد در جهان
قوردون گؤزى قارانلیقدا بَرَلدىچشمانِ گرگها بدرخشید آن زمان

(46)

ائشیتمیشم یانیر آللاه چیراغىگویند روشن است چراغ خداى ده
دایر اوْلوب مسجدیزوْن بولاغىدایر شده است چشمة مسجد براى ده
راحت اوْلوب کندین ائوى ، اوشاغىراحت شده است کودک و اهلِ سراى ده
منصورخانین الی-قوْلى وار اوْلسونمنصور خان همیشه توانمند و شاد باد !
هاردا قالسا ، آللاه اوْنا یار اوْلسوندر سایه عنایت حق زنده یاد باد !

(47)

حیدربابا ، ملا ابراهیم وار ، یا یوْخ ؟حیدربابا ، بگوى که ملاى ده کجاست ؟
مکتب آچار ، اوْخور اوشاقلار ، یا یوْخ ؟آن مکتب مقدّسِ بر پایِ ده کجاست ؟
خرمن اوْستى مکتبى باغلار ،‌ یا یوْخ ؟آن رفتنش به خرمن و غوغاى ده کجاست ؟
مندن آخوندا یتیررسن سلاماز من به آن آخوند گرامى سلام باد !
ادبلى بیر سلامِ مالاکلامعرض ارادت و ادبم در کلام باد !

(48)

خجّه سلطان عمّه گئدیب تبریزهتبریز بوده عمّه و سرگرم کار خویش
آمما ، نه تبریز ، کى گلممیر بیزهما بى خبر ز عمّه و ایل و تبار خویش
بالام ، دورون قوْیاخ گئداخ ائممیزهبرخیز شهریار و برو در دیار خویش
آقا اؤلدى ، تو فاقیمیز داغیلدىبابا بمرد و خانة ما هم خراب شد
قوْیون اوْلان ، یاد گئدوْبَن ساغیلدىهر گوسفندِ گم شده ، شیرش برآب شد

موسیقی

(49)

حیدربابا ، دوْنیا یالان دوْنیادىدنیا همه دروغ و فسون و فسانه شد
سلیماننان ، نوحدان قالان دوْنیادىکشتیّ عمر نوح و سلیمان روانه شد
اوغول دوْغان ، درده سالان دوْنیادىناکام ماند هر که در این آشیانه شد
هر کیمسَیه هر نه وئریب ، آلیبدىبر هر که هر چه داده از او ستانده است
افلاطوننان بیر قورى آد قالیبدىنامى تهى براى فلاطون بمانده است

(50)

حیدربابا ، یار و یولداش دؤندوْلرحیدربابا ، گروه رفیقان و دوستان
بیر-بیر منى چؤلده قوْیوب ، چؤندوْلربرگشته یک یک از من و رفتند بى نشان
چشمه لریم ، چیراخلاریم ، سؤندوْلرمُرد آن چراغ و چشمه بخشکید همچنان
یامان یئرده گؤن دؤندى ، آخشام اوْلدىخورشید رفت روى جهان را گرفت غم
دوْنیا منه خرابه شام اوْلدىدنیا مرا خرابة شام است دم به دم

(51)

عم اوْغلینان گئدن گئجه قیپچاغاقِپچاق رفتم آن شب من با پسر عمو
آى کى چیخدى ، آتلار گلدى اوْیناغااسبان به رقص و ماه درآمد ز روبرو
دیرماشیردیق ، داغلان آشیردیق داغاخوش بود ماهتاب در آن گشتِ کو به کو
مش ممى خان گؤى آتینى اوْیناتدىاسب کبودِ مش ممى خان رقص جنگ کرد
تفنگینى آشیردى ، شاققیلداتدىغوغا به کوه و درّه صداى تفنگ کرد

(52)

حیدربابا ، قره کوْلون دره سىدر درّة قَره کوْل و در راه خشگناب
در درّة قَره کوْل و در راه خشگنابدر درّة قَره کوْل و در راه خشگناب
اوْردا دوْشَر چیل کهلیگین فره سىکبکانِ خالدار زرى کرده جاى خواب
اوْردان گئچر یوردوموزون اؤزوْنهزانجا چو بگذرید زمینهاى خاک ماست
بیزده گئچک یوردوموزون سؤزوْنهاین قصّه ها براى همان خاکِ پاک ماست

موسیقی

(53)

خشگنابى یامان گوْنه کیم سالیب ؟امروز خشگناب چرا شد چنین خراب ؟
سیدلردن کیم قیریلیب ، کیم قالیب ؟با من بگو : که مانده ز سادات خشگناب ؟
آمیرغفار دام-داشینى کیم آلیب ؟اَمیر غفار کو ؟‌ کجا هست آن جناب ؟
بولاخ گنه گلیب ، گؤلى دوْلدورور ؟آن برکه باز پر شده از آبِ چشمه سار ؟
یاقورویوب ، باخچالارى سوْلدورور ؟یا خشک گشته چشمه و پژمرده کشتزار ؟

(54)

آمیر غفار سیدلرین تاجییدىآمیرغفار سرورِ سادات دهر بود
شاهلار شکار ائتمه سى قیقاجییدىدر عرصه شکار شهان نیک بهر بود
مَرده شیرین ، نامرده چوْخ آجییدىبا مَرد شَهد بود و به نامرد زهر بود
مظلوملارین حقّى اوْسته اَسَردىلرزان براى حقِّ ستمدیدگان چو بید
ظالم لرى قیلیش تکین کَسَردىچون تیغ بود و دست ستمکار مى برید

(55)

میر مصطفا دایى ، اوجابوْى بابامیر مصطفى و قامت و قدّ کشیده اش
هیکللى ،ساققاللى ، توْلستوْى باباآن ریش و هیکل چو تولستوى رسیده اش
ائیلردى یاس مجلسینى توْى باباشکّر زلب بریزد و شادى ز دیده اش
خشگنابین آبروسى ، اَردَمىاو آبرو عزّت آن خشگناب بود
مسجدلرین ، مجلسلرین گؤرکَمىدر مسجد و مجالس ما آفتاب بود

(56)

مجدالسّادات گوْلردى باغلارکیمىمجدالسّادات خندة خوش مى زند چو باغ
گوْروْلدردى بولوتلى داغلارکیمىچون ابر کوهسار بغُرّد به باغ و راغ
سؤز آغزیندا اریردى یاغلارکیمىحرفش زلال و روشن چون روغن چراغ
آلنى آچیق ، یاخشى درین قاناردىبا جَبهتِ گشاده ، خردمند دیه بود
یاشیل گؤزلر چیراغ تکین یاناردىچشمان سبز او به زمرّد شبیه بود

موسیقی

(57)

منیم آتام سفره لى بیر کیشییدىآن سفره هاى باز پدر یاد کردنى است
ائل الیندن توتماق اوْنون ایشییدىآن یاریش به ایل من انشا کردنى است
گؤزللرین آخره قالمیشییدىروحش به یاد نیکى او شاد کردنى است
اوْننان سوْرا دؤنرگه لر دؤنوْبلروارونه گشت بعدِ پدر کار روزگار
محبّتین چیراخلارى سؤنوْبلرخاموش شد چراغ محبت در این دیار

(58)

میرصالحین دلى سوْلوق ائتمه سىبشنو ز میرصالح و دیوانه بازیش
میر عزیزین شیرین شاخسِى گئتمه سىسید عزیز و شاخسى و سرفرازیش
میرممّدین قورولماسى ، بیتمه سىمیرممّد و نشستن و آن صحنه سازیش
ایندى دئسک ، احوالاتدى ، ناغیلدىامروز گفتنم همه افسانه است و لاف
گئچدى ، گئتدى ، ایتدى ، باتدى ، داغیلدىبگذشت و رفت و گم شد و نابود ، بى گزاف

(59)

میر عبدوْلوْن آیناداقاش یاخماسىبشنو ز میر عبدل و آن وسمه بستنش
جؤجیلریندن قاشینین آخماسىتا کُنج لب سیاهى وسمه گسستنش
بوْیلانماسى ، دام-دوواردان باخماسىاز بام و در نگاهش و رعنا نشستنش
شاه عبّاسین دوْربوْنى ، یادش بخیر !شاه عبّاسین دوْربوْنى ، یادش بخیر !
خشگنابین خوْش گوْنى ، یادش بخیر !خشگنابین خوْش گوْنى ، یادش بخیر !

(60)

ستاره عمّه نزیک لرى یاپاردىعمّه ستاره نازک را بسته در تنور
میرقادر ده ، هر دم بیرین قاپاردىهر دم رُبوده قادر از آنها یکى به روز
قاپیپ ، یئیوْب ، دایچاتکین چاپاردىچون کُرّه اسب تاخته و خورده دور دور
گوْلمه لیدى اوْنون نزیک قاپپاسىآن صحنة ربودنِ نان خنده دار بود
عمّه مینده ارسینینین شاپپاسىسیخ تنور عمّه عجب ناگوار بود !

موسیقی

(61)

حیدربابا ، آمیر حیدر نئینیوْر ؟گویند میر حیدرت اکنون شده است پیر
یقین گنه سماوارى قئینیوْربرپاست آن سماور جوشانِ دلپذیر
داى قوْجالیب ، آلت انگینن چئینیوْرشد اسبْ پیر و ، مى جَوَد از آروارِ زیر
قولاخ باتیب ، گؤزى گیریب قاشیناابرو فتاده کُنج لب و گشته گوش کر
یازیق عمّه ، هاوا گلیب باشینابیچاره عمّه هوش ندارد به سر دگر

(62)

خانم عمّه میرعبدوْلوْن سؤزوْنىمیر عبدل آن زمان که دهن باز مى کند
ائشیدنده ، ایه ر آغز-گؤزوْنىعمّه خانم دهن کجى آغاز مى کند
مَلْکامِدا وئرر اوْنون اؤزوْنىبا جان ستان گرفتنِ جان ساز مى کند
دعوالارین شوخلوغیلان قاتاللارتا وقت شام و خوابِ شبانگاه مى رسد
اتى یئیوْب ، باشى آتیب ، یاتاللارشوخى و صلح و دوستى از راه مى رسد

(63)

فضّه خانم خشگنابین گوْلییدىفضّه خانم گُزیدة گلهاى خشگناب
آمیریحیا عمقزینون قولییدىیحیى ، غلامِ دختر عمو بود در حساب
رُخساره آرتیستیدى ، سؤگوْلییدىرُخساره نیز بود هنرمند و کامیاب
سیّد حسین ، میر صالحى یانسیلارسید حسین ز صالح تقلید مى کند
آمیرجعفر غیرتلى دیر ، قان سالاربا غیرت است جعفر و تهدید مى کند

(64)

سحر تئزدن ناخیرچیلار گَلَردىاز بانگ گوسفند و بز و برّه و سگان
قوْیون-قوزى دام باجادا مَلَردىغوغا به پاست صبحدمان ، آمده شبان
عمّه جانیم کؤرپه لرین بَلَردىدر بندِ شیر خوارة خود هست عمّه جان
تندیرلرین قوْزاناردى توْسیسىبیرون زند ز روزنه دود تَنورها
چؤرکلرین گؤزل اییى ، ایسیسىاز نانِ گرم و تازه دَمَد خوش بَخورها

موسیقی

(65)

گؤیرچینلر دسته قالخیب ، اوچاللارپرواز دسته دستة زیبا کبوتران
گوْن ساچاندا ، قیزیل پرده آچاللارگویى گشاده پردة زرّین در آسمان
قیزیل پرده آچیب ، ییغیب ، قاچاللاردر نور ، باز و بسته شود پرده هر زمان
گوْن اوجالیب ، آرتارداغین جلالىدر اوج آفتاب نگر بر جلال کوه
طبیعتین جوانلانار جمالىزیبا شود جمال طبیعت در آن شکوه

(66)

حیدربابا ، قارلى داغلار آشانداگر کاروان گذر کند از برفِ پشت کوه
گئجه کروان یوْلون آزیب ، چاشانداشب راه گم کند به سرازیرى ، ‌آن گروه
من هارداسام ، تهراندا یا کاشانداباشم به هر کجاى ، ز ایرانِ پُرشُکوه
اوزاقلاردان گؤزوم سئچر اوْنلارىچشمم بیابد اینکه کجا هست کاروان
خیال گلیب ، آشیب ، گئچر اوْنلارىآید خیال و سبقت گیرد در آن میان

(67)

بیر چیخئیدیم دام قیه نین داشینااى کاش پشتِ دامْ قَیَه ، از صخره هاى تو
بیر باخئیدیم گئچمیشینه ، یاشینامى آمدم که پرسم از او ماجراى تو
بیر گورئیدیم نه لر گلمیش باشینابینم چه رفته است و چه مانده براى تو
منده اْونون قارلاریلان آغلاردیمروزى چو برفهاى تو با گریه سر کنم
قیش دوْندوران اوْرکلرى داغلاردیمدلهاى سردِ یخ زده را داغتر کنم

(68)

حیدربابا ، گوْل غنچه سى خنداندىخندان شده است غنچة گل از براى دل
آمما حئیف ، اوْرک غذاسى قاندىلیکن چه سود زان همه ،‌ خون شد غذاى دل
زندگانلیق بیر قارانلیق زینداندىزندانِ زندگى شده ماتم سراى دل
بو زیندانین دربچه سین آچان یوْخکس نیست تا دریچة این قلعه وا کند
بو دارلیقدان بیرقورتولوب ، قاچان یوْخزین تنگنا گریزد و خود را رها کند

موسیقی

(69)

حیدربابا گؤیلر بوْتوْن دوماندىحیدربابا ، تمام جهان غم گرفته است
گونلریمیز بیر-بیریندن یاماندىوین روزگارِ ما همه ماتم گرفته است
بیر-بیروْزدن آیریلمایون ، آماندىاى بد کسى که که دست کسان کم گرفته است
یاخشیلیغى الیمیزدن آلیبلارنیکى برفت و در وطنِ غیر لانه کرد
یاخشى بیزى یامان گوْنه سالیبلاربد در رسید و در دل ما آشیانه کرد

(70)

بیر سوْروشون بو قارقینمیش فلکدنآخر چه شد بهانة نفرین شده فلک ؟
نه ایستیوْر بو قوردوغى کلکدن ؟زین گردش زمانه و این دوز و این کلک ؟
دینه گئچیرت اولدوزلارى الکدنگو این ستاره ها گذرد جمله زین اَلَک
قوْى تؤکوْلسوْن ، بو یئر اوْزى داغیلسینبگذار تا بریزد و داغان شود زمین
بو شیطانلیق قورقوسى بیر ییغیلسیندر پشت او نگیرد شیطان دگر کمین

(71)

بیر اوچئیدیم بو چیرپینان یئلینناى کاش مى پریدم با باد در شتاب
باغلاشئیدیم داغدان آشان سئلینناى کاش مى دویدم همراه سیل و آب
آغلاشئیدیم اوزاق دوْشَن ائلیننبا ایل خود گریسته در آن ده خراب
بیر گؤرئیدیم آیریلیغى کیم سالدىمى دیدم از تبار من آنجا که مانده است ؟
اؤلکه میزده کیم قیریلدى ، کیم قالدىوین آیه فراق در آنجا که خوانده است ؟

(72)

من سنون تک داغا سالدیم نَفَسىمن هم به چون تو کوه بر افکنده ام نَفَس
سنده قئیتر ، گوْیلره سال بوسَسىفریاد من ببر به فلک ، دادِ من برس
بایقوشوندا دار اوْلماسین قفسىبر جُغد هم مباد چنین تنگ این قفس
بوردا بیر شئر داردا قالیب ، باغیریردر دام مانده شیرى و فریاد مى کند
مروّت سیز انسانلارى چاغیریردادى طَلب ز مردمِ بیداد مى کند

موسیقی

(73)

حیدربابا ، غیرت قانون قاینارکنتا خون غیرت تو بجوشد ز کوهسار
قره قوشلار سنَّن قوْپوپ ، قالخارکنتا پَر گرفته باز و عقابت در آن کنار
اوْ سیلدیریم داشلارینان اوْینارکنبا تخته سنگهایت به رقصند و در شکار
قوْزان ، منیم همّتیمى اوْردا گؤربرخیز و نقش همّت من در سما نگر
اوردان اَییل ، قامتیمى داردا گؤربرگَرد و قامتم به سرِ دارها نگر

(74)

حیدربابا . گئجه دورنا گئچندهدُرنا ز آسمان گذرد وقت شامگاه
کوْراوْغلونون گؤزى قارا سئچندهکوْراوْغلى در سیاهى شب مى کند نگاه
قیر آتینى مینیب ، کسیب ، بیچندهقیرآتِ او به زین شده و چشم او به راه
منده بوردان تئز مطلبه چاتماراممن غرق آرزویم و آبم نمى برد
ایوز گلیب ، چاتمیونجان یاتمارامایوَز تا نیاید خوابم نمى برد

(75)

حیدربابا ، مرد اوْغوللار دوْغگینانمردانِ مرد زاید از چون تو کوهِ نور
نامردلرین بورونلارین اوْغگیناننامرد را بگیر و بکن زیر خاکِ گور
گدیکلرده قوردلارى توت ، بوْغگینانچشمانِ گرگِ گردنه را کور کن به زور
قوْى قوزولار آیین-شایین اوْتلاسینبگذار برّه هاى تو آسوده تر چرند
قوْیونلارون قویروقلارین قاتلاسینوان گلّه هاى فربه تو دُنبه پرورند

(76)

حیدربابا ، سنوْن گؤیلوْن شاد اوْلسونحیدربابا ، دلِ تو چو باغِ تو شاد باد !
دوْنیا وارکن ، آغزون دوْلى داد اوْلسونشَهد و شکر به کام تو ، عمرت زیاد باد !
سنَّن گئچن تانیش اوْلسون ، یاد اوْلسونوین قصّه از حدیث من و تو به یاد باد !
دینه منیم شاعر اوْغلوم شهریارگو شاعرِ سخنورِ من ، شهریارِ من
بیر عمر دوْر غم اوْستوْنه غم قالارعمرى است مانده در غم و دور از دیارِ من