میثم تمار كه بود؟
آیینه حق و اسوه مقاومت
مكتب امام علی(ع) انسانساز و تربیتكننده بود. آن كس كه استعداد رشد و كمال داشت، در پرتو شخصیت والای امیرالمؤمنین(ع) جان میگرفت و زنده میشد و راه تعالی و شكوفایی معنوی را پیش میگرفت و به «معراج انسانیت» میرسید.
چه بسیار، روحهایی كه در چشمه سار ولایت و هدایت آن امام، تطهیر شدند و به وارستگی رسیدند و «خود» را فدای «خدا» كردند و این نشانه عظمت فكر و ایمان و دلیل حق جویی و خداخواهی و اخلاص آنان بود.
و.... اینك «میثم تمار» مردی از این فرزانگان و چهرهای آشنا برای طالبان ارزشهای معنوی و راهیان مسیر حق و شرف و جهاد و صبر و یقین!
میثم، فرزند یحیی بود. از سرزمین «نهروان» كه منطقهای میان عراق و ایران است. بعضی او را ایرانی و از مردمان فارس دانستهاند; او را «ابو سالم» هم میخواندند
اگر «میثم»، شیفته علی -علیه السلام- بود به خاطر حق و عدل و اسلام و فضایل علی(ع) بود; اگر «میثم» عشقی سرشار و شگفت و محبتی عمیق و زلال به مولا داشت به خاطر آن بود كه آن حضرت، كمال مجسم و تبلور اسلام و قرآن ناطق و عینیت دین بود.
علی‌دوستیِ میثم، به حقدوستی او برمیگشت; حقدوستیاش، به ایمان و عقیده و شناخت و بصیرت آن شهید مصلوب، مربوط است.
شناخت چهره بارز میثم، ما را با سیمای دین، آشناتر میكند; و زندگینامه این زبان راستین حق و یار وفادار امیرالمؤمنین، ما را به محتوای سازنده قرآن و مكتب، رهنمون میگردد; و حیات پربار و شهادت پرافتخار این پرورده مكتب علیبن ابیطالب و شاگرد كلاس وحی و تعالیم انبیایی، برای ما نیز سراسر درس است و آموزش و الهام و اسوه و سرمشق.
شخصیت پرجاذبه این شیعه علی و پیرو حق و شهید راه فضیلت و راستی، چنان تابناك و نورانی است كه در طول چندین قرن، همواره الهامبخش و درسآموز شیفتگان عدل و آزادی بوده است. كدام آزاده مكتبی و انسان شرافتمند و متعهد و باطلستیز و حقجوست كه نام «میثم» را نشنیده باشد؟!
گرچه میثم، پیشهوری ساده در كوفه بود، اما والایی ایمان وعظمت روح و جلالتشان و فداكاری بینظیر و استقامتسترگ او در راه حق از او انسانی جاوید و مسلمانی نمونه ساخته است، كه اوراق تاریخ اسلام را با نام خویش، مزین كرده و سندی افتخارآمیز برای آیین مقدس اسلام است كه چنین فرد مهذب و ارزشمندی به بشریت، تقدیم داشته است.
میثم، علم تفسیر قرآن را نزد علی -علیه السلام- فراگرفت و از معارفی كه از آن حضرت آموخته بود كتابی تدوین كرد كه كتابش را پسرش از او روایت كرد. به همین جهت، میثم یكی از مؤلفان شیعه به حساب میآید.
و... بالاخره، «میثم» را باید شناخت. به دنبال این معرفت و شناخت است كه زمینه پیروی و تبعیت فراهم میگردد. پس از این مقدمه برویم سراغ او كه ما را میخواند و طنین كلام بیداركننده او از زبان گویایش در گوش تاریخ پیچیده است.
میثم تمار
میثم، فرزند یحیی بود. از سرزمین «نهروان» كه منطقهای میان عراق و ایران است. بعضی او را ایرانی و از مردمان فارس دانستهاند; او را «ابو سالم» هم میخواندند.
ابتدا، غلام زنی از طایفه «بنی اسد» بود. حضرت علی(ع) او را از آن زن خرید و آزادش كرد (1).میثم، از اصحاب پیامبر به شمار آمده است (2). هرچند از جزئیات زندگی او درسالهای نخستین حیاتش و در روزگار صدراسلام، اطلاعمبسوط در دست نیست. لقب «تمار» (خرما فروش) را هم ازآن جهتبه او میگفتند، كه در كوفه خرمافروش بود.
میثم تمار، علاوه بر آن كه خود، مسلمانی فداكار و پاك و شیعهای وفادار و خالص بود، خاندانش نیز از رجال و بزرگانشیعه بودند. میثم، شش پسر داشت و نوههایی بسیاركه بطور عمده، آنان هم همچون پدر در صراط مستقیم حق و تبعیت از اهلبیت و اعتقاد به ولایت و رهبری امامان معصوم بودند و بیشتر آنان در شمار راویان احادیث ائمه یادشدهاند. ائمه شیعه هم به میثم و فرزندانش اظهار محبت و علاقه كرده و از آنان تجلیل میكردند. پسران میثم، عبارت بودند از: عمران، شعیب، صالح، محمد، حمزه و علی.
شعیب از اصحاب امام صادق(ع) و صالح از اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) بود. حتی امام باقر (ع) به صالح فرمود:«من به شما و پدرتان علاقه بسیار دارم.» (3) عمران هم، از اصحاب امام سجاد و امام باقر و امام صادق -علیهم السلام- بود.این گونه كلمات، هم میزان اعتبار این خانواده رانزد ائمه میرساند و هم پیوستگی ورابطه و محبت و تبعیتخاندان میثم و خود او را نسبتبه امامان شیعه نشان میدهد.
آشنایی میثم با علی(ع)
حضرت علی(ع) پیشتر، سرنوشت و سرگذشت میثم تمار را از زبان رسول خدا شنیده بود. میثم هم از پیش، شیفته اهلبیت و علاقهمند به آن عترت پاك بود.
اما اولین برخورد حضوری و دیدار میثم با آن حضرت در دوران خلافت امام انجام گرفت. به دنبال همین برخورد و ملاقات بود كه حضرت، تصمیم گرفت میثم را از صاحبش بخرد و سپس وی را آزاد كند بالاخره با تصمیم آن حضرت، میثم به آزادی رسید.
در آن اولین ملاقات علی(ع) با میثم، چنین گفتگویی انجام گرفت:
- علی(ع): نامت چیست؟
- میثم: سالم.
- علی(ع): از رسول خدا شنیدم كه پدرت نام تو را «میثم» گذاشته است، به همان نام برگرد و كنیهات را «ابو سالم» قرار بده.
- میثم: خدا و رسول و امیرمؤمنان راست گفتند. (4)
علی‌دوستیِ میثم، به حقدوستی او برمیگشت; حقدوستیاش، به ایمان و عقیده و شناخت و بصیرت آن شهید مصلوب، مربوط است.
آشنایی میثم با مولایش علی -علیه السلام- برای او توفیقی بزرگ و سعادتی ارزشمند بود.از این رو به شاگردی در مكتب علی(ع) گردن نهاد و دریچه قلبش را به روی معارف علوی گشود و جان تشنهاش را از چشمه زلال علوم آن حضرت سیراب كرد. آن حضرت هم با مشاهده استعداد روحی و زمینه مناسب وی دانش و آگاهیهای بسیاری را به او آموخت و میثم را با اسرار و رازهای نهانی آشنا ساخت و از این رو میثم از علومی بهرهمند و برخوردار بود كه فرشتگان مقرب و رسولان الهی از آن آگاه بودند. (5)
میثم، علم تفسیر قرآن را نزد علی -علیه السلام فراگرفت و از معارفی كه از آن حضرت آموخته بود كتابی تدوین كرد كه كتابش را پسرش از او روایت كرد. به همین جهت، میثم یكی از مؤلفان شیعه به حساب میآید.
صاحب سر امیرالمؤمنین بود و آن حضرت، وی را به طریق فهمیدن حوادثی كه در آینده، اتفاق خواهد افتاد، آشنا كرده بود و میثم، گاهی برخی از آنها را برای مردم، بازگو میكرد و مایه اعجاب دیگران میشد. این دانش و آگاهی از عاقبت افراد و پیشگوییها در اصطلاح به «علم اجل» یا «علم منایا و بلایا» معروف است، كه امامان معصوم به كسانی كه آمادگی و استعداد و رازداری و ظرفیت و كشش آن را داشتند، میآموختند. میثم تمار، دستپرورده این مكتب بود. هرچند كه اشخاص فرومایه و مغرض، یا جاهل و نادان. او را به دروغگویی متهم میكردند.
روزی «ابو بصیر» به امام صادق - علیه السلام عرض كرد: شما چرا از یاد دادن علم به من مضایقه میكنید؟!
امام فرمود: چه علمی؟
- علمی كه امیرالمؤمنین -علیه السلام- به میثم یاد داده بود.
- تو میثم [كه] نیستی. آیا شده است تا به حال من مطلبی به تو بگویم و تو افشا نكرده باشی؟
- نه یا ابن رسول الله!
- پس رازدار چنان علوم نمیباشی!
1. شرح ابن ابی الحدید، ج2، ص291.
2. ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی معرفة الصحابه،ج3، ص4.
3. شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ترجمه شعرانی، ص59.
4. شیخ مفید، ارشاد، ج1، ص323; شرح ابن ابی الحدید، ج2، ص291.
5. سفینة البحار، ج2، ص524.
ر.ك: جواد محدثى ؛ آشنایى با اسوهها - میثم تمار
