از عید خون تا عید خدا

عید خون همان «عید اضحى»، به معنى قربانى كردن است. در سرزمین مِنى با قربانى گوسفند، «مَنْ» به «ما» تبدیل مى‏شود؛ زیرا فلسفه عمل حج‏گذار و قربانى كننده این است كه او با تمسك به حقیقت «ورع» گلوى دیوِ طمع را مى‏برد و آنچه از قربانى به خداى سبحان مى‏رسد، گوشت و خون نیست، بلكه روح كردار و جان عمل (تقوا) است و حاجى وارث ابراهیم خلیل الرحمن علیه‏السلام است كه اسماعیل نفسش را به قربانگاه مى‏برد و آن را ذبح مى‏كند و به لقاء الله مى‏رسد. این سخن رهبر فقیدمان است كه فرموده است:

«عید سعید قربان، عیدى است كه انسانهاى آگاه را به یاد قربانگاه ابراهیمى مى‏اندازد. قربانگاهى كه درس فداكارى و جهاد در راه خداى بزرگ را به فرزندانِ آدم و اصفیاء و اولیاء مى‏دهد.»(1)

قربانى در مِنى مقدمه رسیدن به غدیر است؛ چرا كه اگر هواى نفس در مِنى قربانى نشود، در غدیرخم تسلیم حق شدن مشكل است و حضرت ابراهیم علیه‏السلام با ذبح اسماعیل مسلمانان را بیمه كرد كه به جاى فرزندانشان، گوسفند قربانى كنند و حضرت محمد صلى‏الله‏علیه‏و‏آله بشریت را بیمه كرد كه به جاى پیروى از ناحق از حق كه همان على است،

(2) تبعیت كنند. و این چنین از پیوند قربان با غدیر، دین كامل شد.

و در فضیلت این ایام همین بس كه امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا علیه‏السلام فرموده است:

«إِذَا كَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ زُفَّتْ أَرْبَعَةُ أَیَّامٍ إِلَى اللَّهِ كَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَى خِدْرِهَا قیلَ ما هذِهِ الاْیّامُ قالَ: یَوْمُ الاْءَضْحَى وَ یَوْمُ الْفِطْرِ وَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ یَوْمُ الْغَدِیرِ وَ إِنَّ یَوْمَ الْغَدِیرِ بَیْنَ‏الاَْضْحى وَ الْفِطْرِ وَ الْجُمُعَةِ كَالْقَمَرِ بَیْنَ الْكَوَاكِبِ وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِى نَجَافِیهِ اِبْرَاهِیمُ الْخَلِیلُ مِنَ النَّارِ فَصَامَهُ شُكْرا للَّهِ وَ هُوَ الْیَومُ الَّذِى اَكْمَلَ اللَّهُ بِهِ الدِّینَ فِى اِقَامَةِ النَّبِىِّ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله عَلِیّا اَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلَما وَ اَبَانَ فَضِیلَتَهُ وَ وَصَاءَتَهُ فَصَامَ ذَلِكَ الْیَوْمَ وَ اِنَّهُ لَیَوْمُ الْكَمَالِ وَ یَوْمُ مَرغَمَةِ الشَّیْطَانِ وَ یَوْمُ تَقَبُّلِ اَعْمَالِ الشِّیعَةِ وَ مُحِبِّى آلِ مُحَمَّدٍ؛(3)

در هنگام قیامت، چهار روز را آرایش كرده نزد خداى سبحان مى‏آورند؛ چنان كه عروس را [در شب زفاف] به حجله مى‏برند. از حضرت پرسیده شد: این ایام كدام‏اند؟ فرمود: روز قربان، روز فطر، روز جمعه و روز غدیر است. و روز «غدیر» بین روزِ فطر و روز جمعه مثل ماه است در میان ستارگان. آن روزى است كه حضرت ابراهیم خلیل علیه‏السلام از آتش نجات پیدا كرد و روزه گرفت و از خدا تشكر كرد. روز غدیر روزى است كه خداوند به وسیله آن دین را كامل كرد و پیامبر اكرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله على علیه‏السلام را به عنوان امیرالمؤمنین معرفى كرد و فضائل وى را برشمرد و جانشین بودن وى را [از طرف خداى سبحان به همگان] اعلام كرد و به میمنت این روز، روزه گرفت؛ چرا كه روز كمال است و روز ناامیدى شیطان و روز قبولى اعمال شیعیان و دوستداران آل محمد صلى‏الله‏علیه‏و‏آله است.»

جلوه‏هاى ویژه عید غدیر از منظر امام رضا علیه‏السلام

در فرهنگ غنى اسلامى، عید غدیر از ویژگى خاصى برخوردار است و از ایام الله شمرده شده است. در این روز، نعمت ولایت بر بشریت ارزانى داشته شد. بنابراین، به میمنت این روز فرخنده و مبارك، دستور عبادات و انجام مراسم مخصوص از ناحیه معصومین علیهم‏السلام صادر شده است.

در اینجا یكى از برنامه‏هایى را كه توسط حضرت رضا علیه‏السلام اجرا شده است، بیان مى‏كنیم:

«فیاض بن محمد گفته است: در سال 256 (ه .ق) در روز غدیر خدمت امام رضا علیه‏السلام رسیدم. جمعى از خواص شیعیان منزل آقا بودند. حضرت آنان را براى افطار نگه داشت. سپس دستور داد تا غذا، گندم، صِلِه (پول)، لباس، كفش و حتى انگشتر براى خانواده‏هاى آنان ببرند. با ارسال هدیه و كادو شادى را به خانه‏هاى آنها برد و اوضاع و احوال آنان را تغییر داد و با این بذل و بخششها، آنها را خوشحال كرد تا آنان وسائل كهنه را كنار بگذارند و یادآورى كرد كه اینها به میمنت فرا رسیدن روز غدیر است.»(4)

آداب و اعمال مربوط به عید غدیر

از جمله آداب و اعمال و جلوه‏هاى ویژه در روز غدیر چنین است:

1. غسل؛

2. روزه؛

3. نماز؛

4. زیارت؛

5. احسان و نیكى به مؤمنین؛

6. اظهار شادى و سرور؛

7. عقد اُخوّت.

• روزه

از جمله عباداتى كه در شمار مستحبات مؤكد قرار دارد، روزه عید غدیر است. در این خصوص امام صادق علیه‏السلام فرموده است:

«ثواب روزه این روز، معادل روزه شصت ماه است.»(5)

«روزه عید غدیرخم در نزد خداى سبحان، معادل یكصد حج و یكصد عمره پذیرفته شده است.»(6)

«همه انبیاء به جانشینان خود سفارش مى‏كردند كه روز تعیین جانشین را روزه بدارند.»(7)

«روزه روز غدیرخم، كفاره شصت سال است.»(8)

• نماز

امام صادق علیه‏السلام فرموده است:

«كسى كه نیم ساعت قبل از ظهر، [در روز عید] دو ركعت نماز شكر بگذارد و در هر ركعت ده مرتبه سوره حمد، ده بار سوره قل هو الله احد، ده بار سوره انا انزلناه فى لیلة القدر و ده بار آیة الكرسى بخواند، نمازش نزد خداى متعال برابر است با هزار حج و عمره و هر حاجتى چه دنیوى و چه اخروى از خداوند بخواهد، به آسانى و در كمال سلامتى بر آورده‏اش خواهد كرد.»(9)

• زیارت

یكى از جلوه‏هاى ویژه در عید غدیر زیارت بارگاه شریف حضرت على علیه‏السلام است. ثامن الحجج على بن موسى الرضا علیه‏السلام اهمیت زیارت مرقد مطهر امام على علیه‏السلام و بزرگداشت روز غدیر و اظهار شادى و سرور این روز را چنین توصیف فرموده است:

این روز، روز پوشیدن لباسهاى نو و روز بیرون آوردن لباسهاى كهنه از بدن است. این روز، روز زینت است. هر كه خود را به مناسبت فرا رسیدن روز غدیر مهیا كند و تزیین كند؛ خداوند گناهان كوچك و بزرگ او را مى‏بخشد و فرشته‏اى را مأموریت مى‏دهد تا سال آینده براى او حسنه بنویسد و مقام و منزلت او را بالا ببرد و اگر در طول این مدت بمیرد، شهید محسوب مى‏شود و اگر زنده بماند، سعادتمند است.

این روز، روز تبسم با مردم با ایمان است. هركه در روز غدیر لبخند بر لبانش داشته باشد، خدا در روز قیامت با رحمت واسعه‏اش به او نگاه مى‏كند و حاجات او را برآورده مى‏سازد و براى او در بهشت قصرى از دُرّ سفید بنا مى‏كند و چهره‏اش را مسرور و شاداب مى‏گرداند.»(10)

• زیارت امین الله

این زیارت از جمله زیارات مطلقه است؛ به این معنى كه براى زیارت همه ائمه علیهم‏السلام این زیارت را مى‏شود خواند. و مفصّل آن در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمى آمده است.

• احسان و نیكى

یكى دیگر از جلوه‏هاى ویژه روز عید غدیر، احسان و نیكى به دیگران، از جمله به خانواده و برادران دینى است. در این خصوص، امیر بیان حضرت على علیه‏السلام چنین سفارش كرده است:

شخصى از امیرالمؤمنین پرسید «فئام» چیست؟ حضرت فرمود:

دعا در شب عید غدیر

یكى از آداب شب عید غدیر، دعا خواندن است و دعا وسیله ارتباط مخلوق با خالق است و سبب توجه و عنایت خداى مهربان با بنده خاضع و محتاج خود مى‏شود؛ چرا كه خودش فرموده است:

در فرازى كوتاه از دعاى شب عید غدیر چنین مى‏خوانیم: «اَللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسُولِكَ وَ عَلِىٍّ وَلِیِّكَ وَ الْاَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ حُجَجِكَ فَاَثْبِتْ قَلْبِى عَلَى دِینِكَ وَ مُولاةِ اَوْلِیَائِكَ وَ مُعَادَاةِ اَعْدَائِكَ مَعَ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْاَخِرَةِ تَجْمَعُهُمَا لى وَ لِاَهْلِى وَ وُلْدِى وَ اِخْوَانِىَ الْمُؤْمِنینَ اِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَى‏ءٍ قَدِیرٌ؛(13) خدایا! به حق محمد رسولت و به حق على ولیّت و امامان بعد از او كه حجت تو هستند، قلبم را بر دین خود و دوستى دوستانت و دشمنى دشمنانت ثابت بفرما! و خیر دنیا و آخرت را به من و خانواده‏ام و فرزندان و برادران با ایمانم عطا بفرما! كه تو بر هر چیز توانایى.»

دعاى روز عید غدیر

براى روز عید غدیر دو دعاى مفصل نقل شده است كه فرازى از یكى از دعاها را در اینجا مى‏آوریم:

«...اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا أَمَرُوا بِطَاعَتِكَ وَ نَهَوْا عَنْ مَعْصِیَتِكَ وَ دَلُّوا عِبَادَكَ عَلَى وَحْدَانِیَّتِكَ.

اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِیِّكَ وَ نَجِیبِكَ وَ صِفْوَتِكَ وَ أَمِینِكَ وَ رَسُولِكَ إِلَى خَلْقِكَ وَ بِحَقِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَعْسُوبِ الدِّینِ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ الْوَصِیِّ الْوَفِیِّ وَ الصِّدِّیقِ الاْءَكْبَرِ وَ الْفَارُوقِ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ الشَّاهِدِ لَكَ وَ الدَّالِّ عَلَیْكَ وَ الصَّادِعِ بِأَمْرِكَ وَ الْمُجَاهِدِ فِى سَبِیلِكَ لَمْ تَأْخُذْهُ فِیكَ لَوْمَةُ لَائِمٍ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَنِى فِی هَذَا الْیَوْمِ الَّذِى عَقَدْتَ فِیهِ لِوَلِیِّكَ الْعَهْدَ فِى أَعْنَاقِ خَلْقِكَ وَ أَكْمَلْتَ لَهُمُ الدِّینَ مِنَ الْعَارِفِینَ بِحُرْمَتِهِ وَ الْمُقِرِّینَ بِفَضْلِهِ مِنْ عُتَقَائِكَ وَ طُلَقَائِكَ مِنَ النَّار... .

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى عَرَّفَنَا فَضْلَ هَذَا الْیَوْمِ وَ بَصَّرَنَا حُرْمَتَهُ وَ كَرَّمَنَا بِهِ وَ شَرَّفَنَا بِمَعْرِفَتِهِ وَ هَدَانَا بِنُورِهِ. یَا رَسُولَ اللَّهِ، یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْكُمَا وَ عَلَى عِتْرَتِكُمَا وَ عَلَى مُحِبِّیكُمَا مِنِّى أَفْضَلُ السَّلَامِ مَا بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَار...؛(14)

معاش خانواده‏تان را توسعه دهید! به برادرانتان نیكى كنید! شكر گزار نعمتهاى الهى باشید! با خوشحالى و چهره شاداب همدیگر را ملاقات كنید! انفاق یك درهم در این روز، مساوى است با دویست هزار درهم. هر كه در این روز مؤمنى را افطارى دهد، مانند كسى است كه ده «فئام» را افطار داده باشد.

...خدایا! درود بفرست بر محمد و آل محمد! چنان كه آنان به طاعت تو امر كردند و از معصیت تو باز داشتند و بندگانت را به یگانگى تو راهنمایى كردند.

خدایا! به حق محمد، پیامبرت و بنده یگانه و برگزیده و امینت و فرستاده تو به سوى خلقت و به حق امیرالمؤمنین، پیشواى دین و رهبر سفیدرویانِ مشهور، وصى، وفادار، راستگوى بزرگ، جداكننده، حق از باطل، گواه تو، راهنماى به سوى تو ـ آن كه با صداى بلند فرمان تو را اعلام و در راه تو جهاد كرد و در مورد توبه سرزنشِ ملامت گران توجه نكرد ـ از تو مى‏خواهم بر محمد و آل محمد درود بفرستى و در این روزى كه پیمانِ امامت ولى خود را بر گردن مردم نهادى و دین را برایشان كامل كردى، مرا از كسانى قرار دهى كه حرمت او را شناخته و به فضل و برترى‏اش اعتراف دارند؛ آنان كه از آتش رهایشان كردى... .

سپاس خدایى را كه ارزش این روز را به ما شناساند و نسبت به حرمت آن بصیرت به ما داد و به وسیله آن ما را گرامى داشت و با شناخت آن شرافتمان بخشید و با نور آن راه را به ما نشان داد. اى رسول خدا! اى امیرمؤمنان! تا شب و روز باقى است، برترین سلام من بر شما و خاندان شما و دوستداران شما باد!»

سیدعباس رفیعى‏پور

________________________________________

پی نوشت ها:

1. صحیفه نور، ج 18، ص 87.

2. رسول اكرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله : «عَلِىٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِىٍّ؛ على با حق است و حق باعلى.»

3. مسند الامام الرضا علیه‏السلام ، ج 2، صص 17 ـ 18.

4. الغدیر، ج 1، ص 287.

5. همان، ص 285.

6. همان، ص 286.

7. همان.

8. اقبال الاعمال، ابن طاووس، ص 466.

9. همان، ص 476.

10. همان، ص 464.

11. همان، ص 443.

12. فرقان/77.

13. اقبال الاعمال، ص 452.

14. همان، ص 492.

منبع:

مجل, مبلغان، شماره 74