تبیان، دستیار زندگی
همچنین فلسفه آفرینش خوراكی‎ها تغذیه است، پس شایسته نیست كه از این جهت منحرف شود و در دست برخی محدود گردد، بلكه لازم است از دست بی‎نیاز بگیرند و به نیازمند بدهند. از این رو، در تعالیم دین، احتكار و ربا در معاملات خوراكی ممنوع گشته است، چون این امر موجب می‎
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شكر؛ یعنی بهره‎برداری درست از نعمت‎ها

حرم امام رضا علیه السلام

امام رضا علیه السلام می‎فرماید:

«ان صاحب النعمة علی خطر انه یجب علیه حقوق الله فیها؛ والله انه لتكون علی النعم من الله ـ عز و جل ـ فما ازال منها علی و جل ... حتی اخرج من الحقوق التی تجب لله علی فیها ... فقلت: جعلت فداك انت فی قدرك تخاف هذا ؟ قال: نعم فاحمد ربی علی ما من به علی (1)؛ صاحب نعمت در خطر است، چون حقوقی خدایی در آن نعمت‎ها واجب گردیده است. به خدا سوگند كه نعمت‎هایی از خداوند به من می‎رسد و من همواره از آن بیمناكم تا حقوق واجب الهی آن را ادا كنم. (راوی حدیث می‎گوید)، گفتم: فدایت شوم، تو با مقامی كه داری از این امر هراسناكی؟ امام گفت: آری، و خدای را بر این كه مرا نسبت به ادای تكلیف حساس كرده است سپاس می‎گزارم.»

شكر، با توجه به مفهوم حقیقی آن محدودیتی اصولی و هدفدار را در اموال موجب می‎گردد. اموال و كالاها، حتی آنها كه مصنوع انسان است، مصنوع خداوند است و در حقیقت از خدا است. انسان اجازه بهره‎برداری از نعمت‎ها را دارد، و مالك مجازی و استخلافی است. این نوع مالكیت، رعایت هدف و غرض مالك حقیقی را در كلیه تصرفات، لازم می‎سازد. و همین رعایت، سپاسگزاری و شكر است. رعایت دقیق و قاطع حدود و مقرراتی كه مالك حقیقی اموال گذارده است، وظیفه انسان‎ها است كه اجازه یافتند تا از آن بهره‎برداری كنند، زیرا رضایت مالك حقیقی برای وكیل و نایب در تصرف، ضروری است. از این رو می‎توان گفت كه حقیقت «شكر»، همان رعایت بالاترین و دقیق‎ترین مقررات و محدودیت‎هاست در اموال، كه موجب رضایت واقعی بخشنده آنها می‎گردد. چگونگی بهره‎برداری و حدود و مقررات آن، در آیات قرآن و تعالیم اسلامی و رضوی آمده است، كه بهره‎برداری باید به اندازه و دور از اسراف باشد. این نوع مصرف مورد رضایت بخشنده اموال و مواد است، و تحصیل این رضایت، شكر است.

فقیه و عالم بزرگ، ملا محمد مهدی نراقی می‎گوید: "كسی كه از هر چیز بدان گونه كه هدف و منظور از آفرینش آن است بهره‎برداری كند، نعمت خدای را شكر گزارده است. و اگر چیزی را به گونه‎ای مصرف كرد كه به هدف و مقصود از آن رهنمون نشد، یا در جهتی كه برای آن آفریده شده است نبود، نعمت خدا را ناسپاسی كرده است ... ."

همچنین، برای تحقق شكر در عمل، باید هدف اصلی از آفرینش نعمت‎ها منظور گردد، هدف از خلقت نعمت‎ها، بهره‎برداری همگان و رفع نیاز نیازمندان است، چنان كه در قرآن كریم آمده است:

«متاعاً لكم و لانعامكم (2)؛ كالایی است برای شما و چهارپایان شما و "رزقا للعباد" (3) ؛ روزی است برای بندگان ؛ و ... جمع احتكار و اسراف و شادخواری و اتلاف نعمت‎ها، بر خلاف غرض اصلی آفرینش آنهاست. فقیه و عالم بزرگ، ملا محمد مهدی نراقی می‎گوید: "كسی كه از هر چیز بدان گونه كه هدف و منظور از آفرینش آن است بهره‎برداری كند، نعمت خدای را شكر گزارده است. و اگر چیزی را به گونه‎ای مصرف كرد كه به هدف و مقصود از آن رهنمون نشد، یا در جهتی كه برای آن آفریده شده است نبود، نعمت خدا را ناسپاسی كرده است ... ." (4)

"همچنین فلسفه آفرینش خوراكی‎ها تغذیه است، پس شایسته نیست كه از این جهت منحرف شود و در دست برخی محدود گردد، بلكه لازم است از دست بی‎نیاز بگیرند و به نیازمند بدهند. از این رو، در تعالیم دین، احتكار و ربا در معاملات خوراكی ممنوع گشته است، چون این امر موجب می‎گردد تا هدف و مقصود از خلقت خوراكی‎ها منظور نگردد." (5)

گل

در سخن دیگری كه از امام رضا علیه السلام رسیده است، اهمیت شكر نعمت و موضوع و معنای آن به خوبی روشن می‎شود:

امام رضا علیه السلام فرمود:

«واعملوا انكم لا تشكرون الله تعالی بشی بعد الایمان بالله، و بعد الاعتراف بحقوق اولیاء الله من آل محمد [صلی الله علیه و آله و سلم]، احب الیه من معاونتكم لاخوانكم المومنین، علی دنیا هم التی هی معبر لهم الی جنان ربهم ... قیل یا رسول الله هلك فلان یعمل من الذنوب كیت و كیت. فقال رسول الله [صلی الله علیه و آله و سلم] ، بل قد نجی و لا یختم الله عمله الا بالحسنی، سیمحوا الله عنه السیئات و یبدلها من حسنات، انه یمر مرة فی طریق عرض له مومن قد انكشف عورته و هو لا یشعر، فسترها علیه و لم یخبره بها مخافه ان یخجل ... (6) ؛ بدانید كه پس از ایمان به خدا و پذیرش حقوق اولیای او از آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، سپاسگزاریی محبوب‎تر نزد خداوند از یاری‎رسانی به برادران مومن نیست، یاری‎رسانی به زندگی دنیای آنان كه راهی است برای رسیدن ایشان به بهشت. كسانی كه چنین یاریی برسانند از خاصان درگاه الهی‎اند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره سخنی گفته است كه اگر نیك در آن دقت شود و بدان عمل كنند، شایسته نیست كسی از این فیض الهی خود را محروم سازد.

در كلام امام، اهمیت رعایت حقوق انسان‎ها در مواهب خدایی، با سبكی قاطع بیان شده است، و شكر نعمت ـ پس از ایمان به خدا و گردن نهادن به حقوق اولیای خدا ـ كمك‎رسانی و دستگیری نیازمندان معرفی گشته است.

به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفتند: فلانی هلاك گردید چون گناهانی چنین و چنان مرتكب می‎شود.

پیامبر فرمود: بلكه او نجات یافت، و خداوند عمل او را به نیكی به پایان خواهد رساند. خداوند گناهان او را پاك خواهد ساخت و به حسنات تبدیل خواهد كرد، زیرا كه او گه گاهی از راهی می‎گذرد، و مومنی را می‎بیند كه برخی از اندام او (كه باید پوشیده باشد) آشكار شده است و خود او نمی‎داند آن را می‎پوشاند و به او چیزی نمی‎گوید تا مبادا شرمگین شود... در این كلام امام، اهمیت رعایت حقوق انسان‎ها در مواهب خدایی، با سبكی قاطع بیان شده است، و شكر نعمت ـ پس از ایمان به خدا و گردن نهادن به حقوق اولیای خدا ـ كمك‎رسانی و دستگیری نیازمندان معرفی گشته است.

پی‎نوشت‎ها:

1ـ اصول کافی، ج 3، ص 503 .

2ـ سوره مبارکه نازعات، آیه 33 .

3ـ سوره مبارکه ق، آیه 11 .

4ـ جامع السعادات، ج 3، صص 195 و 197، چاپ چهارم، دارالنعمان، نجف اشرف .

5ـ جامع السعادات، ج 3، صص 195 و 197 .

6ـ عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج 2، ص 169 / مسند الامام الرضا (علیه السلام)، ج 1، ص 95 .

منبع:

کتاب امام رضا علیه السلام؛ زندگی و اقتصاد ؛ محمد حکیمی ، با تصرف .

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.