تبیان، دستیار زندگی
این بار بر خلاف همیشه استاد با چهره گرفته و مغموم در جایگاه خطابه قرار مى‏گیرد و سخن خود را با نام خدا و شكر گزارى به درگاه ربوبى آغاز مى‏كند و پس از چند دقیقه صحبت، با وقار و آرامش غیر قابل وصفى درگذشت فرزندش را به اطلاع حاضران مى‏رساند و مى‏گوید: چون هم
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مشعل دار بزرگ فرهنگ و اندیشه اسلامى

مشعل دار بزرگ فرهنگ و اندیشه اسلامى

امروزه همه اندیشمندان و صاحب نظران مسایل اجتماعى به این حقیقت تاكید دارند كه از طریق بررسى نوع برخورد و كم و كیف بهره بردارى مردم جوامع مختلف از سرمایه‏هاى مادى و معنوى خود مى‏توان دور نماى آینده جوامع را از نظر پیشرفت و تعالى و یا انحطاط و عقب ماندگى به صورت بسیار دقیق پیش بینى كرد .

بر این اساس، استفاده مناسب از دست آوردهاى فكرى و فرهنگى اندیشمندان بزرگ و دانشمندان متعهد، در دست‏یابى به اهداف اجتماعى و پیشرفت‏هاى لازم علمى و فرهنگى و نیز در مبارزه با پیش آمدهاى ناگوار اجتماعى و . . . بسیار مفید و مؤثر مى‏باشد . از جمله ابعاد مؤثر شخصیت‏بزرگان عرصه علم و اندیشه، خصایص روحى و ویژگى‏هاى اخلاقى و سیره زندگى آنهاست . این بخش از شخصیت انسان‏هاى برجسته، به ویژه از نظر آموزشى و تربیتى در همه اقشار بویژه قشرهاى جوان بسیار مؤثر است . در این مقاله، كه با هدف فكر داشت و خاطره علامه استاد محمد تقى جعفرى (ره) به نگارش در آمده است، تلاش مى‏شود تا ضمن مرورى به دوره‏هاى مختلف زندگى پر بار علمى استاد به بعضى از ویژگى‏هاى سازنده شخصیت این اندیشمند فرزانه اشاره گردد . امید كه جوانان برومند ایران اسلامى از طریق تداوم به تلاش‏هاى علمى و فرهنگى امثال علامه جعفرى، زمینه رشد و تعالى و همه جانبه جامعه اسلامى را فراهم سازند.

با وقار و آرامش غیر قابل وصفى درگذشت فرزندش را به اطلاع حاضران مى‏رساند و مى‏گوید: چون هم اینك مراسم تشییع پیكر فرزندم شروع مى‏شود اگر اجازه مى‏دهید، از ادامه سخنرانى خوددارى كنم و در آن مراسم حضور پیدا كنم .

مهم‏ترین ویژگى‏هاى شخصیت استاد

علامه بزرگوار آیت الله محمد تقى جعفرى، داراى اوصاف اخلاقى و ویژگى‏هاى خاصى بودند كه وجود این صفات و خصوصیات، وى را از سایر افراد ممتاز مى‏ساخت . از آنجا كه آشنایى با این ویژگى براى علاقمندان به فضیلت‏هاى انسانى و كمالات علمى و معنوى و كاروانیان عرصه علم و اندیشه مفید و آموزنده است نگاى گذارا به برخى از آنها مى‏افكنیم .

علاقه به علم و دانش

از همان دوره كودكى عشق به تحصیل علم به صورت كم نظیرى در وجود استاد شكوفا شده بود . به گونه‏اى كه اولا، براى تحصیل علم متحمل هر نوع محرومیت و سختى مى‏شد و ثانیا، در مواقع خاصى وقتى در راه ادامه تحصیل او موانعى ایجاد مى‏شد، از این پیشامد بیش از اندازه متاثر و غمگین مى‏گردید . خود ایشان در قالب خاطراتى در این باره مى‏گویند: . . . به من در مسیرى كه آمدم، خوش گذشت و خداوند محبت كار را در درون من به وجود آورده بود . من به اندازه‏اى به علم علاقه پیدا كرده بودم كه فكر مى‏كردم اگر معلومات لازم را به دست نیاورم، حیات من ناقص است . براى همین، مسیر زندگى را این گونه طى كردم و اگر هم چنین امكانى فراهم شود باز هم همین مسیر را انتخاب مى‏كنم . البته، سعى خواهم كرد اشتباهات گذشته تكرار نشود . . . واقعا عاشق علم و یادگیرى بوده‏ام . . . (1)

یكى از فرزندان استاد در این باره خاطره‏اى از زبان وى نقل مى‏كنند: سرماى تبریز معروف است . پدرم مى‏فرمودند كه ما وضعیت مالى مناسبى نداشتیم . كفش هایمان سوراخ بود و لباس هایمان نامناسب . از آن طرف، سرما و یخبندان تبریز زیاد بود . اما چون عشق درس در دلمان جوشان بود، هم چنان به دبستان مى‏رفتیم . یك روز پلیس جلویمان را گرفت و گفت: در این سرما با این سر و وضع نامناسب كجا مى‏روید؟ گفتیم: مى‏رویم درس بخوانیم . او دست من و برادرم را گرفت و آورد در خانه و به مادرم گفت: اینها را در این سرما كجا مى‏فرستید؟ این بچه‏ها یخ مى‏زنند مادرم گفت: چكار كنم؟ ! به درس خواندن علاقه دارند و با جدیت دنبال مى‏كنند و من نمى‏توانم جلودارشان باشم . پلیس چیزى نگفت و رفت و ما از درز در خانه نگاه كردیم وقتى كه او كاملا دور شد، من و اخوى دوباره عازم مدرسه شدیم . (2)

اخلاص در عمل

كسانى كه از نزدیك با استاد جعفرى حشر و نشر داشتند اذعان دارند كه مهم‏ترین ویژگى شخصیت اخلاقى وى اخلاص و تقوا بوده است . نقل شده وقتى كسى به ایشان مى‏گفت: آرزویم این است كه همانند شما در علم و دانش مشهور شوم، استاد با آرامش و تانى خطاب به او مى‏گفت: فلانى! بهتر است انسان گمنام بماند، چرا گمنام بودن هیچ گاه از عظمت آدمى چیزى نمى‏كاهد . مهم این است كه آدمى به تمام حقایق دست‏یابد . مهم این است كه آدمى قدمى كه بر مى‏دارد، توام با اخلاص باشد . (3) یكى از نتایج اخلاص مرحوم استاد جعفرى این بود كه مردم به او علاقمند بودند . در این باره از خود ایشان نقل شده است: روزى در پاچنار تهران راه مى‏رفتم . یكى از فضلاى اهل علم مرا دید و گفت: آقاى جعفرى تو وضع مالى‏ات كه خوب نیست تا حوائج مردم را بر طرف كنى، پست و مقامى هم كه ندارى، فقط یك طلبه با سواد و پر كار هستى همانند خیلى از طلبه‏هاى دیگر! با این حال، تعجب مى‏كنم كه تو این اعتبار اجتماعى را از كجا آورده‏اى كه مردم این قدر به تو علاقه دارند؟ گفتم: در كارهایم یك ذره هم خدا را در نظر گرفته‏ام و ذره‏اى از كارهایم براى اوست . (4)

مقام معظم رهبرى در دیدار خانواده استاد جعفرى در باره ایشان فرمودند: . . . من وقتى تشییع جنازه‏ى ایشان و این هیجان مردم و كارهاى گوناگون دیگر را دیدم، گفتم واقعا این اثر اخلاص بود و اثر اخلاص همین است . وقتى كسى كارى را محض رضاى خدا و بر خاطر اهدافى مقدس انجام مى‏دهد، خداى متعال هم نمى‏گذارد كه بار او بر زمین بماند و ضایع بشود و بلافاصله پاداش آن را مى‏دهد . . . (5)

صبر وبردبارى

یكى از مهم‏ترین ویژگى‏هاى استاد محمد تقى جعفرى، صبر و بردبارى كم نظیر در راه تحصیل علم بود . وى، على رغم مواجه شدن با انواع مشكلات و سختى‏ها در راه علم، به ویژه فقر و مشكلات مالى، از دنبال كردن آموزش علم و دانش دست‏برنداشت . به گونه‏اى كه حتى در دوران كودكى و نوجوانى براى این كه تنگ دستى خانواده مانع ادامه تحصیل او نشود، نصف روز در بازار كار مى‏كرد و نصف دیگر روز به تحصیل مى‏پرداخت . این كار را حتى پس از رفتن به نجف نیز انجام مى‏داد تا به تكمیل تحصیلات موفق شد . خاطراتى كه از استاد جعفرى در زمینه تحمل مشكلات مالى در زمینه ادامه تحصیل نقل شده است، بسیار حیرت‏انگیز است . از جمله ایشان مى‏گویند: . . . در دوران تحصیل در قم دو شبانه روز بود كه براى غذا چیزى نداشتم . بالاخره، احساس وظیفه شرعى كردم كه بروم از همان بقال كه دائما از او مواد غذایى مى‏خریدم، مقدارى برنج و روغن و خرما بگیرم . روز سوم رفتم به همان بقال گفتم، یك كیلو برنج و یك سیر روغن و هفت‏سیر خرما بده . بقال آنها را كشید و به دست من داد . گفتم: وجه این‏ها را دو سه روز دیگر مى‏آورم . بقال گفت: من نسیه نمى‏دهم و آنها را از من گرفت . . . من برگشتم و عصر آن روز، كه بى حالى بر من غلبه كرده بود . طلبه‏اى كه همسایه من بود، كتاب معالم را آورد، و صفحه‏اى را باز كرد و گفت: من در اینجا اشكالى دارم، من گفتم: فعلا حالم مقتضى نیست . گفت: من ناهار نخورده‏ام، كته پخته‏ام . برویم حجره با هم ناهار بخوریم و شما اشكال مرا هم حل كن . با هم رفتیم . ایشان كته را پخته و خرما را خورشت كرده بود . ناهار خوردیم و اشكال او را هم بر طرف كردم . من از این نمونه‏ها در دوران طلبگى زیاد داشتم . (6) در جایى دیگر، به مناسبت دیگر مى‏گویند: در این دوران از نظر معاش سخت مى‏گذشت . هم مساله معاش بود و هم مسائل دیگرى كه موجب ناراحتى‏ها مى‏شد . اینها واقعا زیاد بود . ولى علاقه من هم (به تحصیل علم و كسب معرفت) شدید بود و همه شداید را انسان هضم مى‏كرد . . . . (7)

شنیده‏ام كه یك شب در منزل ما بودید و من توجهى به شما نداشته‏ام . وقتى این قضیه را شنیدم، متاثر شدم؛ اگر از روى بى‏توجهى و اشتغال فكرى نتوانسته باشم، مراسم محبت را به جاى بیاورم معذرت مى‏خواهم . امیدوارم كه كم‏ترین تیرگى در دل راه ندهید.

جامعیت معلومات

از دیگر مشخصه‏هاى استاد، برخوردارى از جامعیت علمى و گستردگى معلومات است، از آنجایى كه انجام شایسته رسالت مرزبانى از حقایق دینى، به توانمندى‏هاى علمى در رشته‏هاى گوناگون نیاز دارد، استاد این صلاحیت را به صورت شایسته از طریق كسب معلومات در زمینه‏هاى گوناگون علمى، فلسفى و دینى و حتى روان شناس و جامعه‏شناسى و حقوق به دست آورده بودند . این حقیقت را، مجموعه آثار به جاى مانده از آن علامه فرزانه به خوبى تایید مى‏كند; چرا كه برخى از آثار گرانسنگ استاد به فلسفه و برخى دیگر به عرفان و بعضى به فقه و بعضى دیگر به ادبیات فارسى و عربى و تعدادى نیز به روان‏شناسى و جامعه‏شناسى و تاریخ و . . . مربوط مى‏شود . وى در دوران طلبگى از طریق مطالعه آثار مختلفى كه در كشورهاى اسلام منتشر شد، با اندیشه‏هاى متفكران برجسته غرب و شرق كاملا آشنا بودند، به گونه‏اى كه وقتى در زمانى كه حدود 32 سال داشتند، دست‏به تالیف كتاب ارزشمند «ارتباط انسان‏» و جهان زدند در تهیه و تدوین و نگارش این اثر به حدود دو هزار و پانصد جلد كتاب در زمینه‏هاى مختلف علمى و فلسفى مراجعه نمودند . كمتر كسى در این سن و سال، مى‏تواند از این چنین مطالعات وسیعى برخوردار باشد .

استقلال فكرى

یكى از ابعاد شخصیت استاد برخوردارى از استقلال در اندیشه تفكر است . وى به دلیل روحیه آزاد اندیشى كه داشتند، على رغم مواجه شدن با تفكرات بزرگ و اندیشمندان توانا، هرگز تحت تاثیر آنان واقع نشده، همواره به تحلیل و نقد و بررسى نظریه و دیدگاه‏هاى متفكران برجسته پرداخت . این شهامت علمى آن هم، به این صورت در كمتر اشخاصى یافت مى‏شود . استاد جعفرى نه تنها خود چنین ویژگى داشت، بلكه در كلاس‏هاى درس، مجامع علمى، سایر دانش پژوهان را نیز به داشتن استقلال فكرى ترغیب مى‏كرد . به علاوه وى همواره از بیمارى شخصیت زدگى انتقاد مى‏كرد . همین داشتن استقلال فكرى، موجب شده بود كه در ارزیابى آرا و عقاید شخصیت‏هاى بزرگ به بهترین شیوه عمل نماید و هرگز از حد انصاف عدول نمى‏كرد و از انتقاد به بهانه بزرگى اشخاص و توانمندى علمى آنان در مواقع لازم سرباز نمى‏زد . به عنوان بهترین شاهد بر این مدعا، مى‏توان به شیوه استاد در تفسیر مثنوى اشاره كرد . وى على رغم علاقه فراوانى كه به مولوى داشت، هیچ گاه خود را تابع بى چون و چراى وى نداشت و در ده‏ها مورد به تجزیه و تحلیل دیدگاه‏هاى مختلف ایشان پرداخت و در موارد زیادى اندیشه‏هاى صواب او را پذیرفت . ولى هرگز زیر بار پذیرش همه نظریه‏ها و دیدگاه‏هاى وى نرفت و در بسیارى از موارد نیز آنها را نقد و رد كرد .

توجه به مقتضیات زمان

علامه جعفرى علاوه بر توجه به اتقان علمى مباحثى كه مطرح مى‏كرد، همواره به نیازها و شرایط و اقتضائات زمان نیز توجه مى‏كرد .

و تقریبا همه آثارى را كه تالیف كرده است، با هدف پاسخ به نیازهاى فكرى روز جامعه به نگارش در آروده است . در دوره‏اى كه آثار برتراندراسل به زبان فارسى ترجمه شد، ایشان با نقد برخى از آثار مهم وى، تلاش كرد تا ابعاد مختلف اندیشه‏هاى راسل را به دانش پژوهان نشان دهد تا آنان تحت تاثیر اندیشه‏هاى نادرست و منفى او قرار نگیرند . نیز در موقعى كه نظریه پردازان ماتریالیست، نظریه جبر را وسیله تبلیغ و ترویج افكار غلط خود قرار مى‏دادند، استاد با بررسى همه جانبه مساله جبر از سوء استفاده بى مورد آنان جلوگیرى به عمل آورد . هم چنین در اوائل انقلاب اسلامى، زمانى كه مباحث ایدئولوژیكى در بین گروه‏هاى مختلف فكرى رونق یافته بو د، علامه با طرح مباحث گسترده مربوط به مساله شناخت، نظریه‏هاى مربوط به اندیشه‏هاى مادى‏گرى را مورد نقد و بررسى عالمانه قرار داد و نظریه مخصوص شناخت از دیدگاه قرآن و اسلام را تبیین كرد . در سال‏هاى اخیر نیز به موازات مطرح شدن مسائل مربوطه به حقوق بشر و انتقاد به نظام حقوقى اسلام، در دفاع از حقوق اسلامى و نقد حقوق بشر مورد نظر غربى‏ها، به مقایسه تطبیقى حقوق بشر اسلامى و غربى پرداخت . و موارد نقص اصول حقوق بشر غربى را مشخص نمود و نقاط قوت حقوق بشر اسلامى را روشن ساخت و . . .

تواضع و فروتنى و ادب

از دیگر صفات بارز استاد جعفرى، تواضع ایشان است . اصولا عامل اصلى جذب و علاقه و ارادت افراد به علامه، افتادگى و برخوردارى از روحیه فروتنى ایشان بود . گرچه این امر گاهى سبب مى‏شد كه منزلت علمى و عظمت دانش و معرفت او ناشناخته بماند و در دیده افراد مانند یك انسان معمولى تلقى گردد، اما طولى نمى‏كشید كه آثار برجسته علمى و نظریات سازنده و روشنگرانه‏اى كه در محافل علمى ارائه مى‏كردند، افراد متوجه روح عظمت وى مى‏شدند . در مورد فروتنى استاد جعفرى نیز حكایت‏هاى آموزنده فراوانى نقل شده است . از جمله مى‏گویند: روزى یكى از شاگردان استاد، به او مى‏گوید: برادرم چند روز قبل به خدمت‏شما رسیده بودند، گویا به دلیل اشتغالات ذهنى، شما به او زیاد توجه نكرده بودید، لذا ایشان از شما بسیار دلخور شده‏اند . مرحوم علامه جعفرى بسیار ناراحت مى‏شوند و به منظور رفع این سوء تفاهم، به آن جوان نامه‏اى به این شرح مى‏نویسند:

برادر عزیز!

پس از سلام، توفیقات شما را از خداوند سبحان مسئلت مى‏دارم . شنیده‏ام كه یك شب در منزل ما بودید و من توجهى به شما نداشته‏ام . وقتى این قضیه را شنیدم، متاثر شدم . برادر عزیز! یقینا بدانید كه علاقه شدید من به كاروان دانش، خواه دانش‏آموز ابتدایى، یا دبیرستانى، . . . احتیاجى به اثبات ندارد . اگر از روى بى‏توجهى و اشتغال فكرى نتوانسته باشم، مراسم محبت را به جاى بیاورم معذرت مى‏خواهم . امیدوارم كه كم‏ترین تیرگى در دل راه ندهید . (8)

حتى در دوران كودكى و نوجوانى براى این كه تنگ دستى خانواده مانع ادامه تحصیل او نشود، نصف روز در بازار كار مى‏كرد و نصف دیگر روز به تحصیل مى‏پرداخت

وفاى به عهد

علامه بزرگوار محمد تقى جعفرى، در بین افرادى كه با او محشور بودند به وفاى به عهد و عمل به وعده‏ها مشهور بودند . دیده نشد كه وى در یك مورد خلاف وعده و قرارى كه گذاشته است، رفتار كند . حتى نقل شده است‏یك روز مقرر شده بود در حضور استادان و دانشجویان در تالار كتاب خانه دانشگاه امام صادق (ع)، درباره انسان و جایگاه علوم انسانى سخنرانى كنند . استاد جعفرى طبق معمول، زمانى كه براى سخنرانى ایشان در نظر گرفته شده بودند، در جلسه حضور پیدا مى‏كنند . پس از آن كه مورد استقبال گرم حاضران قرار مى‏گیرند، این بار بر خلاف همیشه استاد با چهره گرفته و مغموم در جایگاه خطابه قرار مى‏گیرد و سخن خود را با نام خدا و شكر گزارى به درگاه ربوبى آغاز مى‏كند و پس از چند دقیقه صحبت، با وقار و آرامش غیر قابل وصفى درگذشت فرزندش را به اطلاع حاضران مى‏رساند و مى‏گوید: چون هم اینك مراسم تشییع پیكر فرزندم شروع مى‏شود اگر اجازه مى‏دهید، از ادامه سخنرانى خوددارى كنم و در آن مراسم حضور پیدا كنم . . . حاضران از شنیدن چنین پیشامدى بسیار متاثر مى‏شوند و از این بابت كه، علامه بزرگوار به احترام وعده‏اى كه داده بود و به احترام حاضران در مجلس سخنرانى حاضر شده بودند، درس بزرگ و در عین حال تازه‏اى مى‏گیرند . . .(9)

علاوه بر آنچه بیان شد، استاد محمد تقى جعفرى از اوصاف شایسته دیگرى نیز برخودار بودند كه از جمله آنهاست:

- مردم دوستى و رسیدگى به مشكلات مردم

- زهد و ساده زیستى

- پرهیز از تجمل و رفاه گرایى

- التزام به قوانین اجتماعى

- سعه صدر

- گشاده رویى

سید صادق سید نژاد

--------------------------------------

پیوند به:

ناشنیده ای از ملاقات علامه با امام علی علیع السلام

اخلاق از منظر علامه جعفری و راسل

او به حق جعفری بود

--------------------------------------

پى‏نوشت:

1. ماهنامه رشد جوان، ش 7، سال چهاردهم شماره مسلسل 113 .

2. فیلسوف شرق، ص 12 و 13 .

3. طایر گلشن قدس، ص 15 .

4. یاد یار، ص 121 و 122 .

5. آفتاب حكمت، ص 2، آبان 1378 .

6. كیهان فرهنگى، ش 147 .

7. میراث ماندگار، ج 1، ص 102 .

8. تكاپوگر اندیشه، ص 18 .

9. روزنامه اطلاعات، 5 دى ماه 1377 .

منبع:

مجله دیدار آشنا،شماره 30، با تصرف و تلخیص

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.